Polityka ekologiczna państwa
Definicja polityki ekologicznej państwa
Polityka ekologiczna - świadoma i celowa działalność państwa (lub grupy państw) polegająca na racjonalnym korzystaniu z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, jego właściwej ochronie i umiejętnym kształtowaniu, na podstawie zdobytej przez ludzkość wiedzy teoretycznej i praktycznej. Państwo czyni to poprzez wprowadzanie praw i regulacji w ww. dziedzinach. W sektorze prywatnym termin ten oznacza podporządkowanie się tym celom albo poprzez realizację narzucanego przez państwo prawa, albo też dzięki własnym, wprowadzonym do użytku własnego regułom.
Przedmiot i podmiot polityki ekologicznej państwa
Za główny przedmiot polityki ekologicznej państwa uważa się środowisko przyrodnicze i funkcjonowanie w nim człowieka. Podmiotem tej polityki jest zaś państwo, które to odpowiada za stanowienie polityki. To ono stwarza warunki do aktywnego i racjonalnego współdziałania władz publicznych niższych szczebli, organizacji społecznych, podmiotów gospodarczych i pojedynczych obywateli.
Zasięg przestrzenny polityki ekologicznej pastwa
Ze względu na zasięg zagrożeń środowiskowych, ich charakter oraz skalę przestrzenną działania różnych podmiotów polityki ekologicznej można wyróżnić politykę ekologiczną w skali:
Ø Lokalnej – powiązania przyczynowo-skutkowe ujawniają się w krótkim czasie lub na stosunkowo małym obszarze
Ø Regionalnej, a nawet krajowej – w przypadku rozproszonych źródeł zagrożeń dla środowiska (np. z powodu transportu) lub nagromadzenia większej liczby punktowych źródeł (np. zanieczyszczenia w okręgu przemysłowym)
Ø Międzynarodowej – gdy powiązania przyczynowo-skutkowe zagrożeń dla środowiska obejmują co najmniej dwa kraje (np. zanieczyszczenie morza)
Ø Globalnej – gdy zagrożenia dotyczą wspólnych dóbr ludzkości, takich jak ocean światowy, atmosfera, lasy, bogactwo biologicznej różnorodności
Cele ogólnej polityki ekologicznej państwa
A. Opis celu głównego
Nadrzędny, czyli strategiczny cel polityki ekologicznej państwa stanowi bezpieczeństwo ekologiczne kraju (mieszkańców, infrastruktury społecznej i zasobów przyrodniczych), przy założeniu, iż niezbędnym elementem jest strategia zrównoważonego rozwoju Polski, która zapewni skuteczną regulację i reglamentację korzystania ze środowiska tak, aby skala i rodzaj tego wykorzystania przez wszystkich uczestników nie stanowiły niebezpieczeństwa dla przyrodniczych zasobów.
Jak wiadomo z modelu SMART, cel powinien być między innymi mierzalny i możliwy do prześledzenia. W związku z tym również i postęp w osiąganiu celów polityki ekologicznej państwa można będzie mierzyć wybranymi wskaźnikami.
B. Cele polityki ekologicznej w sferze racjonalnego użytkowania zasobów naturalnych:
§ Racjonalizacja użytkowania wody
§ Zmniejszenie materiałochłonności i odpadowości produkcji
§ Zmniejszenie energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych
§ Ochrona gleb
§ Wzbogacanie i racjonalna eksploatacja zasobów leśnych
§ Ochrona zasobów kopalin
C. Cele polityki ekologicznej w zakresie jakości środowiska:
§ Gospodarowanie odpadami
§ Stosunki wodne i jakość wód
§ Jakość powietrza. Zmiany klimatu
§ Stres miejski. Hałas i promieniowanie
§ Bezpieczeństwo chemiczne i biologiczne
§ Nadzwyczajne zagrożenia środowiska
§ Różnorodność biologiczna i krajobrazowa
Obszary zainteresowania nowej polityki ekologicznej państwa
A. Problemy o charakterze strategicznym
§ takie oddziaływanie na kształtowanie polityk makroekonomicznych oraz makroekonomicznych wskaźników w gospodarce, by były one sprzyjające dla zrównoważonego rozwoju gospodarki naszego kraju
§ zwrócenie uwagi na dostosowanie polityk sektorowych do ogólnej polityki ekologicznej państwa
§ poprawienie jakości środowiska w takich elementach jak: powietrze, wody, gleby, ekosystemy, gatunki i ich naturalne siedliska, klimat, krajobraz poprzez: dalsze zmniejszenie emisji zanieczyszczeń, zmniejszenia zużycia przyrodniczych zasobów, wzrost różnorodności biologicznej, polepszenie warunków funkcjonowania ekosystemów, renaturalizacja
§ ograniczenie presji konsumpcji na środowisko, co ma się odbywać poprzez kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji
§ informowanie społeczeństwa o problemach związanych z środowiskiem naturalnym, dopuszczenie go do udziału w podejmowaniu decyzji oraz do procedur sądowych w sprawach dotyczących środowiska;
§ zapewnienie zgodności pomiędzy polską polityką ekologiczną a polityką ekologiczną Unii Europejskiej;
§ promocja zrównoważonego rozwoju w stosunkach międzynarodowych
B. Problemy o charakterze taktycznym
§ doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem na wszystkich szczeblach administracji państwowej i samorządowej
§ udoskonalanie prawnych, administracyjnych i ekonomicznych mechanizmów wykorzystywania środowiska
§ promowanie zasad zarządzania środowiskowego
§ negocjowanie z Unią Europejską na temat wymogów stawianych Polsce, rodzaju i skali pomocy (zwłaszcza finansowej)
Zasady polityki ekologicznej państwa
§ zasada zrównoważonego rozwoju
Zasada ta została sformułowana podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w Rio de Janeiro w 1992 roku i jest uważana za najważniejszą zasadę polityki ekologicznej państw. Zakłada ona takie prowadzenie polityki i działań w poszczególnych sektorach gospodarki jak i życia społecznego, które umożliwią zachowanie zasobów i walorów środowiska, aby mogły z nich trwale i bez uszczerbku korzystać obecne jak i przyszłe pokolenia.
§ zasada przezorności
Zakłada ona, iż powinno się podejmować działania już wtedy, kiedy pojawia się uzasadnione prawdopodobieństwo, iż zaistniał kwestia wymaga rozwiązania, a nie dopiero wtedy, gdy zostanie to naukowo potwierdzone.
§ zasada wysokiego poziomu ochrony środowiska
W nierozerwalny sposób wiąże się ona z poprzednią zasadą.
§ zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi
Wynika z potrzeby zrównoważonego rozwoju i wymusza uwzględnianie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami społecznymi i gospodarczymi
§ zasady równego dostępu do środowiska przyrodniczego
Rozpatruje się ją w trzech kategoriach:
Ø sprawiedliwości międzypokoleniowej – zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia z uwzględnieniem potrzeb i stworzeniem warunków dla przyszłych pokoleń
Ø sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej – zaspokojenie potrzeb społeczeństwa przy uwzględnieniu równoprawnego traktowania potrzeb ogólnospołecznych z potrzebami społeczności lokalnych i jednostek
Ø równoważenia szans pomiędzy człowiekiem a przyrodą – zapewnienie odpowiedniego funkcjonowania ludzi przy zachowaniu podstawowych procesów przyrodniczych oraz stałej ochronie różnorodności biologicznej
§ zasada regionalizacji
Oznacza ona między innymi:
Ø zwiększenie uprawnień dla samorządu terytorialnego i wojewodów do ustalania regionalnych opłat, normatywów, ulg i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych;
Ø regionalizowanie ogólnokrajowych narzędzi polityki ekologicznej w odniesieniu do takich obszarów jak:
ü obszary silnie przekształcone i zdegradowane lub zagrożone degradacją
ü obszary o wysokich walorach przyrodniczych
§ zasada uspołecznienia
Zakłada ta zakłada rozwój edukacji ekologicznej społeczeństwa, rozbudzenie jego świadomości i wrażliwości ekologicznej. Ma ona również na celu stworzenie prawnych, instytucjonalnych oraz materiałowych warunków do czynnego udziału obywateli w procesy wykonawcze polityki ekologicznej państwa.
§ zasada "zanieczyszczający płaci"
Oznaczać to będzie ponoszenie pełnej odpowiedzialności, w tym materialnej, za skutki zanieczyszczania i stwarzania innych zagrożeń dla środowiska przez sprawcę.
§ zasada prewencji
Mówi ona o tym, że przeciwdziałać negatywnym skutkom środowiska należy już na etapie planowania i realizowania inwestycji.
§ zasada stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT)
Wdrażanie najbardziej ekonomicznych i przyjaznych dla środowiska technologii.
§ zasada subsydiarności
Dąży ona do stopniowego przekazywania kompetencji i uprawnień decyzyjnych związanych z ochroną środowiska do szczebli regionalnych lub lokalnych, dzięki czemu problemy mogą być rozwiązywane skuteczniej i efektywniej.
§ zasada klauzul zabezpieczających
Jest to zasada szeroko stosowana w Unii Europejskiej, która pozwala państwom członkowskim stosować w uzasadnionych sytuacjach ostrzejsze środki niż te ogólnie przyjęte przez wspólnotę.
§ zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej
Minimalizacja nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Ocenia się po zakończeniu realizacji poszczególnych inwestycji w ochronę środowiska.
Narzędzia i instrumenty polityki ekologicznej
§ Prawo ochrony środowiska i jego dostosowanie do wymagań Unii Europejskiej
Nowoczesny i spójny system ochrony środowiska musi spełniać podstawowe wymagania. Musi być:
Ø zgodny ze zobowiązaniami międzynarodowymi Polski (w tym z wymaganiami Unii Europejskiej),
Ø akceptowany przez społeczeństwo,
Ø możliwy do wdrożenia,
Ø skuteczny ekologicznie,
Ø efektywny ekonomicznie;
§ Mechanizmy ekonomiczne i rynkowe
Ø opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian (w szczególności za pobór wód),
Ø kary pieniężne jako szeroko rozumiany instrument wymuszania przestrzegania norm, nakazów i zakazów oraz innych form regulacji bezpośredniej,
Ø subsydiowanie ze środków publicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska, w tym rekompensaty za ograniczenia prawa własności związane z obejmowaniem obszarów i obiektów cennych przyrodniczo różnymi formami ochrony,
Ø obowiązkowe i dobrowolne ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej od szkód ekologicznych,
Ø system preferencji podatkowych zmierzający w kierunku rozwiązań obowiązujących w krajach Unii Europejskiej,
Ø rynki zbywalnych uprawnień do emisji zanieczyszczeń
§ Mechanizmy finansowania ochrony środowiska
Ø celowe fundusze ekologiczne, o charakterze ogólnym (fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej) oraz wyspecjalizowanym (np. fundusz ochrony gruntów rolnych i leśnych),
Ø budżet państwa, budżety samorządowych województw, powiatów i gmin,
Ø komercyjne instytucje finansowe, w tym zwłaszcza banki, udzielające kredytów na cele ekologiczne na warunkach wynikających z konkurencji rynkowej,
Ø pozostałe (poza funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej) niekomercyjne krajowe instytucje finansowe (np. różnego rodzaju fundacje); do tego segmentu zaliczyć można też instytucje komercyjne, w tym zakresie w jakim dzięki zewnętrznemu wsparciu (np. z NFOŚiGW) udzielają one kredytów i pożyczek na cele proekologiczne na warunkach korzystniejszych niż wynika to z sytuacji na rynku finansowym (np. Bank Ochrony Środowiska),
Ø fundusze pomocowe Unii Europejskiej (PHARE, ISPA, SAPARD);
Ø zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (np. Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne);
§ Wzmocnienie instytucjonalne
Od 1991 roku w Polsce powstały skutecznie działające instytucje wspierające politykę ekologiczną państwa w zakresie:
Ø finansowania ochrony środowiska (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i system funduszy wojewódzkich i gminnych, EKOFUNDUSZ i inne fundacje państwowe i prywatne);
Ø kontroli w ochronie środowiska (Inspekcja Ochrony Środowiska wraz z siecią laboratoriów wojewódzkich, kontrola parlamentarna poprzez Najwyższą Izbę Kontroli i Państwową Inspekcję Pracy, system kontroli resortowej i branżowej np. w zakresie ochrony przeciwpożarowej, ...
Homitchoofk4