Pytania z romantyzmu 2010 (wykłady i ćwiczenia)
ROMANTYZM – LITERATURA POWSZECHNA
1. Etymologia, znaczenie, przemiany wyrazu „romantyzm” i pokrewnych:
a)
- romanus,
- romance,
- romanticus >> romantyczny, romantic, romanesque
(Juliusz Kleiner, Romantyzm; Władysław Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć)
b) Ogród francuski (ogród wersalski, pałac w Łańcucie, ogród w Oleśnicy) a ogród angielski (park w Oliwie).
c) Wyraz „romantyczny” w słownictwie i literaturze niemieckiej (1798 r., bracia Schlegel).
Właściwości literatury romantycznej w rozumieniu braci Schlegel (motywy subiektywne,
melancholia, egzaltacja uczuć, obecność motywów filozoficznych, próba wyrażenia nieskończoności, ignorowanie reguł, sentymentalna treść ubrana w fantastyczną formę,
sięganie po groteskę i brzydotę). W powyższym sensie romantyczne są np. dzieła Szekspira i Cervantesa, Goethego i Schillera →
Romantyczność jako pewna cecha.
d) Znaczeniowe przesunięcie - nazwa zaanektowana przez pisarzy współczesnych.
e) Kariera przymiotnika „romantyczny” w Polsce (1816 roku w artykule St. Potockiego w „Pamiętniku Warszawskim”; lata1818-1822 w ujęciu Brodzińskiego i Mickiewicza)
f) Zakres znaczeniowy terminu „romantyzm” (definicja romantyzmu – dziś).
2. Definicja romantyzmu jako epoki historycznoliterackiej (ramy czasowe, romantyzm jako prąd, estetyka romantyczna i jej przejawy).
a) Zakres znaczeniowy terminu „romantyzm” (definicja romantyzmu – dziś).
b) Oświecenie a romantyzm.
c) Rewolucja francuska i jej wpływ na pojawienie się ducha romantycznego.
d) Kontekst historyczny romantyzmu:
1789-1799 – Wielka Rewolucja Francuska
1804-1814 – okres napoleoński w dziejach Francji
1815 – Kongres Wiedeński
(Św. Przymierze)
od 1821 – walka niepodległościowa w Grecji (Byron)
1825 – powstanie dekabrystów
1830/31 – rewolucja lipcowa we Francji
1830 – rewolucja w Belgii
1848 – Wiosna Ludów
e) Romantyzm w metaforycznych definicjach jego współtwórców:
Alfred de Musset: Romantyzm to gwiazda, co płacze, to wiatr, co kwili, to noc, co drży..., to ekstaza omdlała, to coś, co jest jednocześnie pełne i okrągłe, diametyralne, piramidalne, orientalne...
J. W. Goethe: Romantyzm to to, co chore, klasycyzm – to co, zdrowe...
Hegel: Romantyzm jest w najgłębszej istocie zjawiskiem religijnym, jest buntem ducha przeciwko skończoności, dążeniem do nieskończoności...
3. Romantyzm w Niemczech.
a) Sturm und Drang 1767-1785
- Friedrich Klinger
- Johann Herder
- Johann Goethe
(Cierpienia młodego Wertera)
- Friedrich Schiller (fakty z biografii)
(Zbójcy) >> treść i problematyka
b) Romantyzm kręgu jenajskiego (pierwsza faza romantyzmu niemieckiego)
Athenaeum (1798 – 1800)
Ludwig Tieck (1773-1853)
Kot w butach, 1797
Novalis (Friedrich von Hardenberg - 1772-1801) Hymny do nocy (fragment)
Pieśni duchowne
Heinrich von Ofterdingen
August Wilhelm Schlegel (1767-1845) tu: porównanie poezji klasycznej z romantyczną
Friedrich Schlegel (1772-1829) tu: romantyczna koncepcja poety i poezji [poezja romantyczna: dynamiczna, progresywna, wciąż się rozwijająca, wolna, nieskończona,uniwersalna, połączona z filozofią – dlaczego?]
Lucynda, 1799
Heinrich von Kleist
c) Romantyzm heidelberski (druga faza romantyzmu niemieckiego)
- Jakub i Wilhelm Grimmowie
- Ernst Theodor Amadeus Hoffmann
4. Malarstwo romantyczne:
Casper David Friedrich (1798 – 1863) – kultura, natura, gotycyzm, symbolizm, motyw romantyka
Francisco Goya (1746 – 1828) – Rodzina Karola IV, Kaprysy, Maja – naga i ubrana, Rozstrzelanie powstańców madryckich, Okropności wojny, Kolos, Saturn pożerający własne dzieci – ciemne obrazy (charakterystyka poszczególnych etapów twórczości, wizja człowieka i świata)
5. Filozofia Sørena Kierkegaarda (1813-1855)
- fakty z biografii,
- Kierkegaard – Sokrates Północy,
- Albo – albo (Dziennik uwodziciela), 1843
- Lęk i drżenie, 1843
- ironia romantyczna
- kontrast, opozycja, antyteza, tragizm – w filozofii Kierkegaarda
- Kierkegaard jako prekursor egzystencjalizmu
- Koncepcja Boga i koncepcja człowieka
6. Madame de Staël (1766-1817)właśc. Herminia Necker
Korynna (1807) >> lord Oswald Nelvill, lord Edgermond, Lucyla Edgermond (treść)
O literaturze (1800)
O Niemczech (1810)
Północ jest romantyczna, południe – klasyczne
Idee romantyczne:
- opozycja: antyk – średniowiecze
- opozycja: basen Morza Śródziemnego – Północ
- opozycja: duch – materia
- kult duchowości w miejsce kultu materii
- materia znakiem ducha (rola pejzażu romantycznego)
- mistycyzm
- idealizm
- opozycja: uczucie (serce) – rozum (umysł)
- opozycja: naśladowanie – kreacja
- opozycja chłód – namiętność
- opozycja: harmonia – dysharmonia
- opozycja: równowaga - niepokój
- natchnienie w miejsce reguł
- indywidualizm zamiast kultu życia społecznego
- wolność w miejsce powinności
- samotność zamiast wspólnoty
- kult szaleństwa jako „prawdziwej wiedzy”
- kult wieszcza (artysty) – artysta jako prorok – artysta jako (S)twórca
7. John Henry Fuseli, Nocna mara, Koszmar nocny (1782) a romantyczna wizja snu i śmierci.
8. Filozofia Jana Jakuba Rousseau.
1749 - „Czy odrodzenie nauki i sztuki przyczyniło się do oczyszczenia obyczajów?”
1761 – „Julia, czyli Nowa Heloiza”
1762 - „Umowa społeczna”
1762 - „Emil, czyli o wychowaniu”
Uwielbienie natury (stan pierwotny): Wszystko jest dobre, co z rąk Stwórcy pochodzi, wszystko paczy się w rękach człowieka. Przesyt kulturowy – tęsknota do prostych, naturalnych zachowań. Krytyka miejskiego stylu życia i sztuczności cywilizacji.
Potępienie ustroju społecznego, jako wytworu sztucznego (a-naturalnego), wytwarzającego nierówności społeczne. Równość najwyższym prawem ludzkim.
Utopia: demokracja totalitarna, zniesienie prawa własności.
Przekonanie, że dobro człowieka nie leży w rozumie a w UCZUCIU.
Wychowanie jako samowychowanie:
- uwzględniające indywidualną naturę, nieschematyczne;
- zaufanie człowiekowi, który jest z natury dobry (konserwatyzm a liberalizm);
- nie tyle wychowywanie, ile usuwanie przeszkód w rozwoju natury we właściwym kierunku;
- obejmujące sferę duchową i cielesną
Estetyka: źródłem twórczości literackiej: wewnętrzne przeżycia człowieka
Cel: autoanaliza, introspekcja, refleksja nad miejscem człowieka w świecie oraz kształtowanie naturalnych więzi międzyludzkich (uczucia rodzinne, przyjaźń, miłość)
Znaczenie myśli J.J. Rousseau: - apoteoza kultu uczucia (we wszelkich przejawach)
- programowy powrót do natury, przeświadczenie o szkodliwości cywilizacji miejskiej w życiu człowieka
- serce jako słowo – klucz, synonim uczucia, „czucia” („czułe serce)
- serce jako siedlisko “zdrowych” zasad, norm
- idea czlowieka jako z natury dobrego, wypaczonego jedynie przez miasto i cywilizację
- kult ścisłych, uczuciowych kontaktów międzyludzkich (miłość, przyjaźń, braterstwo)
- przeciwstawienie się klasycystycznym normom w literaturze, postulat swobody twórczej
- nowy bohater literacki: “czuły kochanek”, przeżywający szeroką gamę uczuć na łonie przyrody
- pasterz, pasterka jako mieszkańcy Arkadii, stylizowani na wieśniaków
- gatunki: sielanka, pieśń, powieść sentymentalna, romans (Nowa Heloiza J.J. Rousseau, Cierpienia młodego Wertera Goethego)
9. Johann Gottlieb Fichte (1762-1814) i jego filozofia.
Poszukiwanie jednolitego systemu opartego na jednej zasadzie (monizm). Wiara w istnienie wszechogarniającego universum. Idealizm [główne zadanie filozofii to badanie stosunku myśli (idei) do bytu: realizm głosi, że byt jest pierwotny, idealizm – idea (myśl); nie sposób z bezdusznego bytu wywieść świadomej myśli, więc byt jest wtórny względem idei]. Wolność a idealizm. Wolność a realizm. Ideał jako pierwotna zasada świata. Ideał a rzeczywistość. Jaźń („Ja”) jako czynny składnik świata. Aktywistyczna koncepcja świata: kategoria czynu.
P 10. Friedrich Schelling (1775-1854) jako „na pół filozof na pół poeta” (Władysław Tatarkiewicz). Filozofia a natchnienie i geniusz.
Koncepcja sztuki. Relacja między filozofem a artystą. Religia a filozofia. Duch a przyroda. Koncepcja przyrody. Biegunowość i jedność bytu. Byt a przeciwieństwa.
Koncepcja poety (twórcy) i poezji – „geniusz poetycki”.
10. Filozofia Hegla.
- byt a nic w kontekście zaplecza tradycji filozoficznej:
Do tej samej rzeki wstępujemy i nie wstępujemy, jesteśmy i nie jesteśmy (Heraklit z Efezu)
Byt jest i nie może nie być (Parmenides z Elei)
Nic nie jest (Gorgiasz z Leontinoi)
Niebyt jest bez sensu i nie do wypowiedzenia, i nie do wyrażenia (Platon)
Z jednej strony to, co nie istnieje, istnieje jednak jakoś, i to, co istnieje – jednak w pewnym sposobie nie istnieje (Platon)
Jest niemożliwe, ażeby coś równocześnie było i nie było (Arystoteles)
- byt a nic (awers-rewers; nabywanie pewnej umiejętności)
- idealizm Heglowski
- idea dialektyki Hegla
- idea triady Heglowskiej (teza – antyteza – synteza) i jej przełożenie na byt, przyrodę, ducha oraz na byt, ideę (myśl) i ducha
- dzieje sztuki jako dzieje relacji między treścią a formą
- duch subiektywny, duch obiektywny, duch absolutny
- dzieje, duch a wolność
- Hegel a marksizm
- idea ducha i jego samorozwoju (uzewnętrznienie, samozrozumienie)
- historiozofia Hegla (idea ducha dziejów i jego rozwoju)
11. Franҫoise – René Chateaubriand (1768-1848) i jego „nowoczesna melancholia“.
- fakty z biografii (dzieciństwo w Bretanii, zamek w Crombourg, siostra Lucyna, porucznik w pułku Nawarry, po wybuchy rewolucji – wyprawa do Ameryki, powrót do Europy po śmierci Ludwika XVI, wyjazd do Anglii, powrót do Francji: kariera literacka, dyplomatyczna, wreszcie „dumne osamotnienie”)
- przyroda, gotyk – gotycyzm i średniowiecze w koncepcji Chateaubrianda
- idea „melancholii”
- twórczość Chateaubrianda: (Geniusz chrześcijaństwa (1802), Atala (1801): Indianin Szaktas, Francuz René, Indianka Atala, ojciec Abury, René (1802): Indianin Szaktas, Ojciec Souël, Amelia (siostra), Męczennicy (1809): Eudor i Cymodoceja, Podróż z Paryża do Jerozolimy (1811), Pamiętniki zza grobu (1848-1850))
12. Malarstwo Theodore Gericault (1791 – 1824) i malarstwo Eugene Delacroix (1798 – 1863):
- symbolika i interpretacja obrazu „Tratwa Meduzy” (1819) i „Obłąkana” (1822)
- cechy malarstwa romantycznego
- symbolika i interpretacja obrazu „Wolność wiodąca lud na barykady” 1830 i „Barka Dantego” 1822
14. „Eugeniusz Oniegin” Aleksandra Puszkina.
- fakty z biografii Aleksandra Puszkina (mit murzyńskiego pradziada; rola Natalii Gonczarowej w życiu poety, pojedynek z d’Anthesem)
- Puszkin a Polacy
„Eugeniusz Oniegin” (utwór):
- jako dzieło synkretyczne (poemat dygresyjny, epopeja, nowoczesna powieść psychologiczno-obyczajowa pisana wierszem)
- jako „dzieło życia” Puszkina (lata i okoliczności tworzenia)
- charakter dygresji w „Eugeniuszu Onieginie”
- rola narratora-opowiadacza/autora w „Eugeniuszu Onieginie” jego miejsce (pozycja) w świecie przedstawionym utworu
- narrator-opowiadacz/autor jako bohater utworu; ewolucja jego stosunku do Eugeniusza Oniegina
- język utworu (teoria języka Łomonosowa)
- style uaktualniane przez narratora (Eugeniusz Oniegin, Lenski, Tatiana)
Eugeniusz Oniegin (bohater)
- jako antybohater romantyczny
- „typowość” Eugeniusza Oniegina
- przyjaźń z Lenskim
- stosunek bohatera do Tatiany
- tryb życia bohatera w mieście i na wsi
- podróż – niewykorzystana szansa przemiany
- melancholia i nuda jako dominujący element światopoglądu Eugeniusza Oniegina
- list Eugeniusza Oniegina do Tatiany
Lenski:
- jako prawdziwy bohater romantyczny
- jako poeta
- motyw romantycznej śmierci poety
Olga i jej rola w intrydze:
- jako bohaterka typowa dla romansów sentymentalnych
Tatiana:
- Tatiana jako zakochana w Eugeniuszu Onieginie dziewczyna
- list Tatiany do Eugeniusza Oniegina
- Tatiana jako księżna
- Tatiana jako protagonista Eugeniusza Oniegina i bohater romantyczny
15. „Faust” Goethego
- charakterystyka Fausta w różnych etapach jego życia i doświadczeń
- charakterystyka Mefista
- koncepcja zła
- koncepcja człowieka
- historiozofia „Fausta”
- filozofia „Fausta”
ROMANTYZM – LITERATURA POLSKA
1. Ironia romantyczna:
- tradycja Arystotelesowska – ironia jako „niedomówienie ludyczne” – postawa Sokratesa (metoda majeutyczna, „wiem, że nic nie wiem”, strategia wątpienia), ironia sokratyczna jako procedura dyskusyjna i poznawcza
- ironia retoryczna jako środek manipulowania audytorium i forma oddziaływania
- ironia romantyczna jako postawa twórcy, jako sposób tworzenie jako wyraz filozofii twórczości i koncepcji świata:
- relacja między podmiotem mówiącym a konstruowanym tekstem, między podmiotem mówiącym a czytelnikiem (odbiorcą), między konstruowanym tekstem a czytelnikiem (odbiorcą);
- dystans
...
sashakiev500