STOSOWANA PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA – M.H. DEMBO
CZĘŚĆ 4 - ROZWÓJ I RÓŻNICE INDYWIDUALNE
rozdział 8 – inteligencja i rozwój poznawczy
1. perspektywa psychometryczna
- podejście psychometryczne – badanie inteligencji przy użyciu procedur statystycznych zmierzające do wykrycia czynników czy struktur umysłowych odpowiedzialnych za indywidualne zróżnicowanie wyników testu;
- struktura inteligencji:
· inteligencja – zdolność lub zbiór zdolności, które pozwalają jednostce na uczenie się, rozwiązywanie problemów i/lub efektywne interakcje ze środowiskiem
· dwa punkty widzenia teorii inteligencji:
- inteligencja zależna od jednego czynnika – Spearman – intelekt to czynnik ogólny g leżący u podłoża wszystkich funkcji umysłowych i wiele czynników specyficznych s związanych z określonymi zadaniami;
- inteligencja zależna od wielu czynników – Thorndike – intelekt to suma zdolności specyficznych: abstrakcyjnych, mechanicznych i społecznych;
· Guilfordowska struktura intelektu:
- wieloczynnikowa teoria wyróżniająca 180 zdolności;
- intelekt jako system zdolności: w zależności od treści (wzrokowe, słuchowe, symboliczne, semantyczne i behawioralne), w zależności od operacji wykonywanych na treściach (myślenie konwergencyjne – jedna odpowiedź na specyficzne pytanie, dywergencyjne – wiele rozwiązań jednego problemu, ocena, utrzymywanie w pamięci, rejestrowanie w pamięci, poznawanie), w zależności od form przetwarzania informacji (jednostki, klasy, relacje, systemy)
- indywidualne testy inteligencji:
· pierwszy test – pocz. XX w. – Binet – oparty na porównaniu dziecka z grupą rówieśników;
· wiek umysłowy – pojęcie używane przy badaniu testowym inteligencji dla określenia poziomu funkcjonowania intelektualnego jednostki
· obecnie używany – skala Stanford-Bineta
· iloraz inteligencji – termin definiowany tradycyjnie jako stosunek wieku umysłowego jednostki do jej wieku chronologicznego (x100)
· indywidualny test inteligencji – test przeprowadzany przez wyćwiczonego specjalistę z jedną osobą naraz; najczęściej - zrewidowana skala Stanford-Bineta lub Skala inteligencji Wechslera
· skala Wechslera – zawiera podtesty słowne (wiadomości, rozumienie, arytmetyka, podobieństwa, słownik) i bezsłowne (uzupełnianie obrazków, porządkowanie obrazków, wzory z klocków, układanki, kodowanie)
- zastosowanie testów inteligencji:
· podejmowanie decyzji o skierowaniu dziecka do odpowiedniej klasy czy szkoły ponieważ testy są dobrymi prognostykami osiągnięć szkolnych
· jako jeden ze wskaźników pozwalających określić specyficzny problem utrudniający uczenie się ucznia
· pomoc w odkryciu uczniów wybitnie zdolnych
· przewidywanie zdolności do podjęcia nauki w przedszkolu
· podejmowanie decyzji edukacyjnych obarczone ryzykiem gdy: środowisko domowe nie umożliwia wykonywania zadań występujących w tekście, uczeń ma małą motywację do nauki, uczeń słabo czyta lub ma trudności językowe, uczeń jest źle przystosowany emocjonalnie
- niektóre nieporozumienia dotyczące testów inteligencji
· test nie mierzy wrodzonych zdolności, test mierzy aktualne zdolności
· umiejętności mierzone testem stanowią tylko część zdolności człowieka;
- stronniczość i sprawiedliwość testów inteligencji
· niejasna odpowiedź na pytanie czy kultura wpływa na efektywność testu
· świadome lub nieświadome używanie przez nauczyciela wyników testu do etykietowania dzieci jako słabych lub bystrych uczniów mogą stanowić samospełniające się proroctwo
· testy jako podstawa praktyk dyskryminacyjnych w szkole, zwłaszcza umieszczania uczniów słabych i z grup mniejszościowych w klasach i szkołach specjalnych
- oddziaływania wychowawcze zmierzające do zwiększenia inteligencji i osiągnięć szkolnych:
· programy wyrównywania szans dzieci z rodzin dotkniętych ubóstwem czy posiadających niski status ekonomiczno-społeczny – dzieci wychowywane w strefach ubóstwa nie mają motywacji do nauki i pozbawione są bodów wpływających korzystnie na rozwój intelektualny;
2. perspektywa piagetowska
- podejście piagetowskie – koncentrowanie się na zmianach rozwojowych w myśleniu dziecka i szukanie różnic w myśleniu między dziećmi a dorosłymi; koncentrowanie się na rozwoju procesów intelektualnych wspólnych wszystkim dzieciom aniżeli na różnicach indywidualnych;
- proces rozwoju poznawczego:
· rozwój umysłowy to zmiany jakościowe
· założenie - struktury poznawcze które są narzędziem myślenia powstają podczas interakcji jednostki ze środowiskiem
· adaptacja – zmiany organizmu w odpowiedzi na wymagania środowiskowe:
- asymilacja – proces nadawania znaczeń doświadczeniom i spostrzeżeniom przez włączanie ich do wcześniej ukształtowanych struktur poznawczych;
- akomodacja – modyfikacja czy reorganizacja istniejących struktur poznawczych w odpowiedzi na wymagania środowiskowe – jest rezultatem zakłócenia równowago, gdy jednostka nie może zaadaptować się do środowiska w procesie asymilacji
· aspekty rozwoju intelektualnego:
- struktura – zmienia się w trakcie rozwoju
- treść – zmienia się w trakcie rozwoju
- funkcje – pozostają niezmienne w procesie rozwoju; organizacja i adapttacja
- piagetowskie stadia rozwojowe:
· czynniki wpływające na przejście do kolejnego stadium:
- dojrzewanie – rozwój fizyczny wpływa na poznawczy
- doświadczenie fizyczne – interakcje z otoczeniem
- przekaz społeczny – język, kształcenie, czytanie, interakcje z osobami
- równoważenie - samoregulacja
· stadia rozwoju poznawczego:
1. okres sensoryczno-motoryczny – 0-2 lata – zaczyna naśladować, pamiętać, myśleć; zaczyna rozumieć, że schowane przedmioty nie przestają istnieć (rozwija się pojęcie trwałości przedmiotu); przechodzi od pojedynczych reakcji odruchowych do celowej aktywności
2. okres przedoperacyjny – 2-7 lat – stopniowy rozwój języka i zdolności myślenia symbolicznego (konkretność); zdolność do myślenia za pomocą operacji logicznych wykonywanych tylko w jednym kierunku (nieodwracalność); brak pojęcia stałości; centracja (koncentrowanie się na jednym wymiarze, aspekcie); myślenie i język mają charakter egocentryczny (trudność z przyjmowaniem punktu widzenia innej osoby); koncentrowanie się na stanach a nie przekształceniach; rozumowanie transdukcyjne (od szczegółu do szczegółu bez dochodzenia do ogółu)
3. okres operacji konkretnych – 7-11 lat - zdolność do logicznego rozwiązywania problemów konkretnych (związanych z doświadczeniem własnym; addytywność A+B=AB; łączność; tożsamość 10+0=10, 10-10=0); rozumienie zasad stałości (opanowanie pojęcia stałości); zdolność do klasyfikowania i seriacji (szeregowania); opanowanie odwracalności; język nabiera charakteru socjocentrycznego
4. okres operacji formalnych – 11-15 lat – zdolność do logicznego rozwiązywania problemów abstrakcyjnych; myślenie nabiera naukowego charakteru; rozwiązywanie złożonych problemów werbalnych i weryfikowanie hipotez; egocentryzm dorastających (złudzenie widowni, mit o własnej osobie)
- krytyka teorii Piageta:
· krytyka koncepcji odrębności stadiów rozwoju, niedoceniania dziecka przedszkolnego i przeceniania możliwości dorastających i dorosłych (30% dorosłych można zaklasyfikować do stadium operacji formalnych); przyczyną kliniczna metoda badania – odpowiedzi zależą od rodzaju pytania;
· brak wyjaśnienia jak dokonują się zmiany strukturalne, jak powstają struktury umysłowe pozwalające na przejście do następnego stadium;
- zastosowanie teorii Piageta do nauczania:
· strategia nauczania:
- konfrontowanie dziecka z nielogicznością jego punktu widzenia – wywoływanie stanu zakłócenia równowagi w celu doprowadzenia do akomodacji; formy: pytania, demonstracje, manipulowanie otaczającą rzeczywistością;
- nauczyciel jako katalizator samodzielnego uczenia się dziecka
· program nauczania – dostosowany pod względem treści i ich kolejności do poziomu umiejętności uczniów
3. podejście związane z teorią przetwarzania informacji
- podejście informacyjne - badanie specyficznych procesów myślenia leżących u podłoża inteligentnego zachowania czy poznania
- neopiagetyści:
· Fischer – 10 poziomów rozwoju; większy nacisk na środowisko;
· Pascual-Leone – przyczyn różnic w myśleniu na różnych poziomach są możliwości pamięciowe;
· Case – 4 stadia rozwojowe; każde stadium wymaga bardziej złożonego poziomu funkcjonowania czy integracji nie zupełnie nowych, ale tych samych procesów podstawowych; informacje są aktywnie przetwarzane przez centralną strukturę poznawczą, wewnętrzną sieć pojęć i relacje pojęciowe; tempo rozwoju może być różne w różnych dziedzinach;
- przetwarzanie informacji a zdolności ludzkie:
· badanie inteligencji za pomocą testów psychometrycznych niewystarczające
· triarchiczna teoria inteligencji – Stenberg
- aspekty inteligencji: komponentowy (operacje umysłowe związane z myśleniem analitycznym: planowanie, organizowanie, pamiętanie, wykorzystywanie wiedzy w nowych sytuacjach), doświadczeniowy (radzenie sobie w nowych sytuacjach wymagających intuicji, wglądu, twórczości), kontekstowy (związany ze środowiskiem: inteligencja społeczna);
- testy inteligencji mierzą tylko aspekt komponentowy
· teoria wielu inteligencji – Gardner
- uwzględnianie aspektu indywidualnego i społecznego
- poszczególne miary inteligencji są od siebie niezależne
- siedem typów inteligencji: logiczno-matematyczna, językowa, muzyczna, przestrzenna, cielesno-kinestetyczna, interpersonalna, intrapersonalna
4. perspektywa społeczno-kulturowa
- podejście społeczno-kulturowe – wyłoniło się z antropologii, socjologii, psychologii; koncentrowanie się na roli doświadczeń społecznych w rozwoju zdolności umysłowych; uczenie się jako aktywność społeczna która może być zrozumiana na tle kulturowym
- społeczno-kulturowe podejście Wygotskiego
· procesy umysłowe jednostki kształtowane są przez czynniki kulturowe, historyczne i instytucjonalne – zrozumienie myślenia zależy od zrozumienia gdzie myślenie powstało
· wyższe funkcje umysłowe jednostki mają swe źródło w społecznym działaniu, uczenie się poprzedza rozwój, strefa najbliższego rozwoju (różnica miedzy aktualnym poziomem rozwoju a potencjalnym poziomem rozwoju jednostki)
· język stanowi ważny pośrednik między uczeniem się a rozwojem
- nauczanie wzajemne – dialog między nauczycielem a uczniami w którym wymieniają się oni rolami
- budowanie rusztowania – proces indywidualnej opieki, dostarczanie wsparcia w uczeniu się i rozwiązywaniu problemów;
rozdział 9 – poznanie, kultura i język
1. zmieniające się oblicze ameryki
2. zadania szkoły
3. kultura a inteligencja
- perspektywa psychometryczna - minimalne poświęcanie uwagi różnicom kulturowym – stosowanie testów opartych na badaniu jednej populacji do wyjaśniania różnic występujących w innej;
- perspektywa piagetowska – uznanie istnienia uniwersalnych procesów rozwoju poznawczego niezależnych od kultury, a upatrywanie różnic w tempie przechodzenia przez kolejne stadia rozwojowe – nie potwierdzone badaniami
- podejście związane z teorią przetwarzania informacji – wcześniej nie kładła nacisku na różnice kulturowe jako podstawowy czynniki wpływający na myślenie, ale ostatnio akcentuje rolę tych różnic w myśleniu (uwzględnianie aspektu kontekstowego inteligencji, wiążącego świat jednostki ze środowiskiem)
- perspektywa społeczno-kulturowa – kładzie główny nacisk na rolę społeczeństwa i kultury w uczeniu się; inteligencja różna w różnych kulturach, zależna od różnych rodzajów problemów stawianych przez nie jednostkom;
4. zróżnicowanie osiągnięć szkolnych uczniów z mniejszościowych grup etnicznych
- wyjaśnienia wskazujące na deficyty
· niższość genetyczna
· deficyty kulturowe – źródła problemów leżą w praktykach socjalizacyjnych stosowanych w danej kulturze
· deficyty językowe
- wyjaśnienia wskazujące na różnice
· przyczyną niepowodzeń jest brak dopasowania czy niezgodność między kulturą domu a szkoły
· mniejszości etniczne różnią się od dominującej kultury, umiejętności potrzebne w jednej kulturze nie służą dobrze w innej
· różnice we wzorcach interakcji społecznych i językowych mogą prowadzić do konfliktów kulturowych, które przeszkadzają dobremu funkcjonowaniu dzieci z mniejszości w szkole
- wyjaśnienia odwołujące się do rozróżnienia między mniejszościami dobrowolnymi a przymusowymi
· dzieci z mniejszości dobrowolnych zwykle lepiej się uczą niż dzieci z mniejszości przymusowych
· dla mniejszości przymusowych szkoła oznacza utratę tożsamości kulturowej i narodowościowej, kultura i język to wskaźniki kultury które należy zachować; dzieci nie są zachęcane do nauki;
· dla mniejszości dobrowolnych szkoła oznacza zdobywanie zbioru dodatkowych umiejętności, kultura i język to przeszkody do przezwyciężenia; dzieci są zachęcane do nauki;
- wyjaśnienia wskazujące na interakcję czynników środowiskowych
· wszystkie cechy powstają w specyficznych warunkach środowiskowych,
· aby odnaleźć przyczynę niepowodzeń szkolnych należy badać interakcję wielu czynników: społecznych (środki masowego przekazu, rodzina, społeczność lokalna, status społeczno-ekonomiczny) i szkolnych (metody nauczania, sprawność językowa, obraz własnej osoby, motywacja, kompetencje nauczyciela i oczekiwania) oraz zmiany kulturowe
5. nauczanie w klasach odmiennych kulturowo
- dwa punkty widzenia:
· programy nauczania należy dostosować do właściwości poszczególnych grup – hipoteza zgodności kulturowej
· programy nauczania powinny opierać się na ogólnych, uniwersalnych zasadach uczenia się i nauczania, odnoszących się do wszystkich uczniów – hipoteza uniwersalistyczna
- realizowane w klasie zasady zgodności kulturowej
· organizacja społeczna – forma pracy z grupą (współpraca, praca w grupach czy praca indywidualna)
· socjolingwistyka – sposób uczenia języka
·...
marzena_kaszowska