Dydaktyka (str.236-342).doc

236

jak l w ramach poszczególnych klas (lat nauki) - powinna cechować systematyczność. Dlatego wycieczki nie mogą być przypadkowe ani pod względem ich czasowego usytuowania w ciągu roku szkolnego, ani też doboru obiektów zwiedzania i treści obserwacji. Treść wycie­czek musi być powiązana z bieżącą realizacją zagadnień programo­wych w szkole. Oznacza to z jednej strony konieczność organizowa­nia ich wtedy, gdy w pracowni szkolnej są opracowywane -zagadnienia z tej grupy treści, do której należy również przedmiot obserwacji w zakładzie pracy; ostatecznie zależy to od ogólnego celu, jaki ma dana wycieczka spełnić, a więc czy ma służyć wprowadzeniu w no­wy materiał, zasadniczemu opracowaniu określonego zagadnienia, czy też uzupełnieniu treści opracowanych w szkole. Z drugiej strony wyraża to postulat zgodności treści obserwacji z obowiązującymi w danej klasie zagadnieniami programowymi. Wynika stąd obowiązek do­boru odpowiednich do tych zagadnień zakładów pracy oraz określenia treści i zakresu obserwacji, jakie zostaną w nich przeprowadzone. Podstawowym warunkiem spełnienia tych wymagań jest opracowanie programu wycieczek na cały, realizowany w danej szkole cykl kształ­cenia ogólnotechnicznego. Program ten powinien być przede wszyst­kim oparty na wnikliwej analizie treści kształcenia w zakresie tech­niki, ukierunkowanej na znalezienie odpowiedzi na pytania:

1. Opracowanie których treści powinno być przede wszystkim opar­te na poznaniu ich drogą obserwacji w naturalnych warunkach rzeczy, zjawisk i procesów?

2. W zakresie których treści wycieczki mogą dostarczyć materiału uzupełniającego w stosunku do zagadnień opracowanych w szkole?

O analizie programu pod tym względem już wcześniej wspomniano (szczególnie w tematach 3.6 i 3.7), w tym miejscu nie ma więc po­trzeby oddzielnego omawiania tej sprawy.

Do opracowania racjonalnego programu wycieczek jest konieczna znajomość przez nauczyciela zakładów pracy znajdujących się w da­nej miejscowości oraz w dostępnej komunikacyjnie okolicy, znajomość zakresu i charakteru ich działalności^ zjawisk i procesów o charak­terze zarówno ogólnotechnicznym, jak i specjalistycznym. Pozwoli to ustalić, które zagadnienia programowe można udostępnić uczniom przez wycieczki do tych zakładów. Przy ustalaniu tych możliwości należy brać pod uwagę nie tylko duże zakłady produkcji przemysło-

237

weJ i rolnej, ale również zakłady usług technicznych, większe war­sztaty rzemieślnicze, a w szczególności warsztaty szkół zawodowych.

Analiza istniejących możliwości wycieczkowych powinna też uwzględ­nić ewentualność lub nawet konieczność korelowania technicznych treś­ci niektórych wycieczek z zagadnieniami innych przedmiotów nauczania (fizyki, chemii, biologii, geografii). Jest to szczególnie wskazane w odniesieniu do wycieczek zamiejscowych, wymagających więcej czasu, a najczęściej również większych zabiegów organizacyjnych; dotyczy to zwłaszcza klas licealnych.

Oparty na wynikach analizy potrzeb programowych oraz możliwości zwiedzania odpowiednich obiektów, program (pian) wycieczek powinien ostatecznie uzyskać postać wykazu, obejmującego następujące kolumny:

Proponowany układ programu wycieczek według klas i zagadnień programowych, a nie według obiektów zwiedzania, ma uzasadnienie w tym, że zwiedzanie zakładu pracy nie jest celem, lecz środkiem słu­żącym realizacji określonych treści kształcenia i wychowania. Jest przy tym konieczne uwzględnienie dwu lub nawet trzykrotnego zwie­dzania tego samego zakładu w różnych klasach albo w tej samej kla­sie, zwłaszcza przy mniejszych możliwościach wyboru obiektów zwie­dzania. Tak np. główną treścią jednej wycieczki do warsztatów zes­połu szkół mechanicznych (w kl. VII J będzie obserwacja przebiegu i wyników prób w zakresie wytrzymałości doraźnej i zmęczeniowej wy­robów metalowych oraz ich odkształcania pod wpływem działania sił, natomiast druga wycieczka do tych samych warsztatów w tej samej klasie będzie poświęcona poznaniu zawodów związanych z obróbką me­tali, możliwości i warunków kształcenia w tej szkole. Analogicznie, zwiedzanie zakładu produkcji odzieży może w klasie V służyć pozna­niu procesu technologicznego oraz specjalistycznych maszyn i urzą­dzeń w tej dziedzinie, natomiast w klasie VII wycieczka do tego sa­mego zakładu może być ukierunkowana na obserwację pracy potokowej dla pogłębienia znajomości istoty i zasad tej formy organizacji pracy, poznanych w podstawowym zakresie w związku z potokowym wy-

238

twarzaniem określonych przedmiotów w pracowni szkolnej.

W "uwagach" wpisuje się przewidywany czas trwania danej wyciecz­ki, ważniejsze dane dotyczące metodycznej i organizacyjnej strony, a także (orientacyjnie) miesiąc jej przeprowadzenia - po umieszcze­niu odpowiedniej jednostki metodycznej w rocznym planie nauczania techniki w danej klasie (zob. temat 3.1.2).

Wycieczka do zakładu pracy obejmuje całość wydzielonej jednost­ki metodycznej lub jej część (jeśli opracowanie wyników obserwacji odbywa się na najbliższej lekcji techniki w szkole). Dlatego też metodyczne  przygotowanie  wycieczki jest równoznaczne z opracowaniem planu (scenariusza; odpowiedniej jednostki metodycznej (zob. temat 3.1.3 )• Zarówno w odniesieniu do jednostek metodycznych przeprowadzanych w szkolnej pracowni tech­nicznej, jak i w przypadku wycieczki, opracowanie scenariusza pole­ga na ustaleniu:

a) celów dydaktycznych i wychowawczych oraz szczegółowego zakre­su treści przewidywanych do opracowania (podstawowego lub uzupeł­niającego) ;

b) przebiegu wycieczki pod względem treściowo-metodycznym;

c) sposobu podsumowania i usystematyzowania wiadomości uzyska­nych podczas wycieczki.

Bliższego omówienia wymaga ustalenie zakresu treści wycieczki. Nie wystarczy tu hasłowe ich sformułowanie odpowiadające określo­nemu zagadnieniu programowemu, natomiast konieczne jest w miarę szczegółowe ustalenie przedmiotu i zakresu poznania drogą obserwa­cji oraz uzyskania ustnych informacji, a także (w ścisłym powiąza­niu z przewidywanym przebiegiem wycieczki.) ustalenie, które sprawy należy szczególnie podkreślić oraz w jaki sposób to zrobić, aby wzbudzić zainteresowanie uczniów i skoncentrować na nich uwagę młodzieży dla zapewnienia poznania zagadnień najbardziej istot­nych w obrębie celów danej wycieczki.

Z tym wiąże się również określenie szczególnego zakresu obserwa­cji lub przeprowadzenia wywiadów na szczegółowe tematy, jako od­dzielnych zadań mniejszych grup uczniowskich - w ramach poznawczych zadań dotyczących całej klasy.

Do metodycznego przygotowania wycieczki trzeba także zaliczyć przeprowadzenie (odpowiednio wcześniej) rozmowy z oficjalnym prze-

239

wodnikiem wycieczki (którym najczęściej jest pracownik danego za­kładu ), dla zaznajomienia go z celami i zakresem treści danej wy­cieczki oraz dydaktycznymi wymaganiami dotyczącymi sposobu uprzy­stępnienia uczniom odpowiednich zagadnień. Jest to wręcz konieczne, bowiem pracownicy zakładu (oraz inni przewodnicy^ najczęściej nie orientują się w zagadnieniach dydaktycznych i mają tendencję do po­kazywania zakładu w taki sposób, jak to się zwykle robi dla turys­tów.

Z metodycznego przygotowania wycieczki wynika bezpośrednio ko­nieczność przygotowania samych uczniów do czekających ich zadań poznawczych. Dotyczy to w szczególności:

a) uświadomienia uczniom celów wycieczki oraz najważniejszych treści obserwacji lub planowanych do uzyskania informacji słownych, w tym również przydzielenia mniejszym grupom uczniów specjalnych zadań oraz udzielenia wskazówek dotyczących sposobu przeprowadza­nia obserwacji, robienia notatek itp.;

b) zorientowania uczniów w charakterze danego zakładu, Jego ogólnym i specjalistycznym profilu produkcji czy usług, znaczeniu gospodarczym itd. - dla zwiększenia zainteresowania celem i treścią zwiedzania; może to stanowić - szczególnie w wyższych klasach - wcześniejsze zadanie wybranej grupy uczniów;

c) powtórzenia tych zagadnień programowych, które mają związek z treścią wycieczki;

d) udzielenia wskazań dotyczących zachowania się w zakładzie, przestrzegania przepisów bhp itd.

Na organizacyjne  przygotowanie  wy­cieczki składają się:

a) uzyskanie zgody na zwiedzenie przez uczniów określonej klasy danego zakładu pracy; ten podstawowy wymóg musi być spełniony przed opracowaniem programu wycieczek, gdyż w innym przypadku zaplanowa­nie danej wycieczki może okazać się bezcelowe;

b) załatwienie innych formalności: uzgodnienie z kierownictwem zakładu terminu i czasu zwiedzania oraz liczebności grupy zwiedza­jących, zapewnienie środka lokomocji, możliwości posiłku (przy wy­cieczkach dalszych,) itp.; do załatwiania tych spraw należy stopnio­wo angażować samych uczniów;

o) przygotowanie uczniów pod względem organizacyjnym, w szcze-

240

gólności ustalenie terminu i przewidywanego czasu trwania wyciecz­ki, sposobu dotarcia do obiektu zwiedzania, zaopatrzenia się w su­chy prowiant, odpowiedniego ubrania się itd.

Skuteczne  przeprowadzenie  wycie­czki zależy zarówno od jakości przygotowania jej pod względem metodycznym i organizacyjnym, jak i od stopnia zrealizowania zapla­nowanych celów i treści zwiedzania. Szczególną uwagę należy zwrócić na sprawny, zgodny z planem przebieg zwiedzania, sposób kierowania obserwacją uczniów i udzielania im potrzebnych wyjaśnień, odpowied­nie pobudzanie aktywności poznawczej uczniów, koncentrowanie ich uwagi na sprawach najważniejszych, a niedopuszczanie do rozprasza­nia jej na wiele spraw. Nauczyciel powinien przy tym pamiętać, iż poznanie rzeczy czy zjawisk istotnych a bardziej złożonych, wymaga nieraz powtórzenia odpowiedniej obserwacji z podkreśleniem szcze­gólnie ważnych cech, zależności itd.

Z tych względów dydaktycznych nauczyciel powinien być nie tylko oficjalnym kierownikiem wycieczki - odpowiedzialnym za jej przebieg oraz bezpieczeństwo i poprawne zachowanie się uczniów (!), ale tak­że "głównym" przewodnikiem, od którego zależy metodyczna strona przeprowadzenia wycieczki; przewodnik z ramienia zakładu prowadzi wtedy uczniów do odpowiednich (ustalonych wcześniej z nauczycielem) urządzeń, etapów procesu produkcyjnego lub funkcjonalnych komórek zakładu, oraz udziela wyjaśnień merytorycznych w odpowiednich mo­mentach zwiedzania.

Po zrealizowaniu treściowego programu wycieczki następuje wstęp­ne podsumowanie rezultatów poznawczych, z podkreśleniem tych spraw, na które powinni uczniowie zwrócić uwagę przy porządkowaniu (w do­mu) wyników obserwacji, przeprowadzonych rozmów itd. - w celu peł­niejszego ich omówienia na najbliższej lekcji techniki.

Zakres i sposób wykorzystania wyników zwiedzania zakładów pracy (lub innych obiektów) stanowi czynnik, decydujący w wysokim stop­niu o dydaktycznej i wychowawczej wartości przeprowadzonych wycie­czek. Może to mieć różną postać, zależnie od celów i treści kon­kretnej wycieczki oraz stopnia możliwości powiązania uzyskanych wy­ników z dalszą realizacją programu nauczania techniki.

Podstawową formę w tym względzie stanowi opracowanie wiadomości i praktycznych doświadczeń uzyskanych przez uczniów w czasie zwie-

241

dzania zakładu. Ogólnie mówiąc, powinno to być konfrontowanie tych wyników z zamierzonymi celami i treściami wycieczki. W zależności od możliwości uczniów na danym poziomie kształcenia może to mieć charakter pogadanki (często połączonej z dyskusją) lub wcześniej ukierunkowanych relacji samych uczniów, np. w postaci zwięzłych sprawozdań z przeprowadzonych obserwacji i uzyskanych informacji, w tym również z wykonania zadań specjalnych, powierzonych mniej­szym grupom uczniów (jeśli to miało miejsce). Sprawozdania uczniów nie mogą mieć charakteru "suchych" wypowiedzi w rodzaju: "Ogląda­liśmy pracę ..." (takiego to a takiego urządzenia) czy "Pr...