Przybylska - Proces internacjonalizacji przedsiębiorstwa w teorii ekonomicznej - zeszyt nr 3-2006.pdf - Wyższea Szkoła Ekonomiczna - drBrennan

Zeszyty naukowe nr 3

2005

Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni

Krystyna Przybylska

Proces internacjonalizacji przedsiębiorstwa

w teorii ekonomicznej

Złożoność internacjonalizacji przedsiębiorstwa powoduje, że trudno zna-

leźć w literaturze ekonomicznej deinicję, która w pełni charakteryzowałaby ten

proces. Dokonując przeglądu literatury przedmiotu, która intensywnie rozwija

się od początku lat osiemdziesiątych XX wieku, zauważyć można wiele prób

zdeiniowania internacjonalizacji przedsiębiorstwa. Na przykład, N.F. Piercy 1

i P.W.Turnbull 2 określają ją jako przeniesienie działalności irmy za granicę,

a więc utożsamiają internacjonalizację z izycznym powstaniem przedsiębior-

stwa poza granicami kraju macierzystego. Ta deinicja została rozbudowana

przez L.S. Welch i R. Luostarinen 3 , gdyż traktują oni internacjonalizację jako

proces zwiększania zaangażowania się przedsiębiorstwa w międzynarodowej

działalności gospodarczej, która obejmuje zarówno wewnętrzne (pasywne), jak

i zewnętrzne (aktywne) formy umiędzynarodowienia irmy. Do pasywnych form

zaliczyć można: import, zakup licencji, korzystanie z franchisingu, poddostawy

dla eksportujących irm czy też kooperację z zagranicznymi przedsiębiorstwami

na terytorium swojego kraju. Natomiast aktywne formy angażowania się za gra-

nicą obejmują: eksport, zagraniczne inwestycje bezpośrednie, różne formy kapi-

tałowej i niekapitałowej kooperacji oraz międzynarodowe alianse strategiczne.

Tak szeroko rozumiana internacjonalizacja nie oznacza strategii rozwoju irmy

bezpośrednio ukierunkowanej wyłącznie na zagraniczne rynki, ale także na rynek

krajowy, który coraz bardziej zintegrowany jest z rynkiem globalnym.

Znany i ceniony teoretyk międzynarodowej produkcji, J.H. Dunning 4 , trak-

tuje internacjonalizację jako pewien model inwestowania przedsiębiorstwa na

zagranicznych rynkach, objaśniany przez wykorzystanie będących w jego dys-

pozycji przewag własnościowych, internalizacji i lokalizacji, w porównaniu

z irmami kraju goszczącego. Deinicja ta objaśnia przede wszystkim mechanizm

internacjonalizacji międzynarodowych korporacji, a w małym stopniu przydatna

jest do objaśnienia zachowanie się irm rozpoczynających ten proces.

Wielu ekonomistów podkreśla, że internacjonalizacja jest procesem a nie

jednorazowym aktem. Między innymi, L.Melin 5 deiniuje ją jako proces ewolu-

cyjnych zmian, powodujący zwiększanie się stopnia międzynarodowego zaan-

gażowania się przedsiębiorstwa, które jest funkcją wzrostu wiedzy o zagranicz-

nych rynkach.

Także J.Johanson i J.E.Vahle 6 traktują internacjonalizację jako proces se-

kwencyjnego i etapowego angażowania się przedsiębiorstwa na zagranicznych

rynkach.

W polskiej literaturze ekonomicznej najszerzej proces internacjonaliza-

cji zdeiniował J. Rymarczyk 7 , który każdy rodzaj działalności przedsiębior-

stwa na zagranicznych rynkach uważa za symptom jego umiędzynarodowie-

nia. Natomiast K.Fonfara 8 traktuje internacjonalizację jako element strategii roz-

woju przedsiębiorstwa, związany z jego zagraniczną ekspansją .Według autora,

o internacjonalizacji na poziomie irmy można mówić wtedy, jeżeli choć jeden

jej produkt związany jest z rynkiem zagranicznym, niezależnie od formy tych po-

wiązań .

Uogólniając, internacjonalizacja jest to proces przekształcenia krajowego

przedsiębiorstwa w międzynarodowe, którego intensywność, zasięg i formy za-

leżą od strategii jego rozwoju.

Dyskusja i trudności zdeiniowania internacjonalizacji, ujawniają podsta-

wowy dylemat wyboru teorii ekonomicznej, która kompleksowo wyjaśniałaby

ten proces. Najczęściej teorie te oferują statyczny opis irmy na różnych etapach

jej rozwoju, nie przedstawiając mechanizmu i dynamiki tego procesu. Na podsta-

wie analizy literatury ekonomicznej , można określić trzy główne podejścia pró-

bujące wyjaśnić proces internacjonalizacji, a mianowicie:

• teorię handlu międzynarodowego

• teorię bezpośrednich inwestycji zagranicznych

• teorię międzynarodowej sieci korporacyjnych

• teorię etapowego rozwoju międzynarodowego przedsiębiorstwa

Teoria handlu międzynarodowego

Klasyczne teoria handlu międzynarodowego koncentruje się na trzech pro-

blemach. Pierwszy polega na wyjaśnieniu przyczyny przepływu towarów między

dwoma krajami. Drugi odnosi się do określenia wpływu korzyści i strat na gospo-

darkę. Natomiast trzeci koncentruje się na wpływie polityki handlowej na gospo-

darkę. Problemy te wskazują na makroekonomiczny charakter tej teorii. Z ana-

lizy tych teorii, szczególnie zaś pierwotnego modelu Hockschera-Ohlina, moż-

na wyciągnąć wniosek o charakterze mikroekonomicznym, że zgodnie z przewa-

gą komperatywną, główną formą internacjonalizacji przedsiębiorstwa jest eks-

port. Drugi wniosek nie wypływa bezpośrednio z tego modelu, ale jest konse-

kwencją traktowania przewagi komperatywnej wynikającej z różnicy w kosz-

tach uzyskania czynników wytwórczych w różnych krajach. Zgodnie z tym moż-

na powiedzieć, że przedsiębiorstwa poszukujące miejsca lokalizacji produkcji za

granicą, będą kierowały się w wyborze kraju goszczącego, między innymi, moż-

liwością wykorzystania tańszych czynników wytwórczych. Jest to szczególnie

ważne przy podejmowaniu tzw. zagranicznych inwestycji bezpośrednich zorien-

towanych na eksport, gdyż produkty wytwarzane w przedsiębiorstwie zlokalizo-

wanym za granicą są bardziej konkurencyjne na międzynarodowych rynkach.

Klasyczna teoria handlu międzynarodowego w bardzo małym stopniu obja-

śnia współczesny model handlu zagranicznego. Rozwój technologii, obecnie jed-

nego z najważniejszych czynników wytwórczych oraz wzrost znaczenia między-

narodowych korporacji i ich udziału w światowym handlu, spowodował pojawie-

nie się kilku nowych teorii handlu międzynarodowego. Do najważniejszych moż-

na zaliczyć teorię międzynarodowego cyklu życia produktu - MCŻP (R.Vernon) 9

i jej modyikacje (S.Hirsch 10 i R.Shons 11 ). Teoria MCŻP prezentuje model eks-

pansji przedsiębiorstwa na zagraniczne rynki, który służy do wyjaśnienia lokali-

zacji produkcji oraz kierunków eksportu i importu przedsiębiorstwa, którym jest

międzynarodowa korporacja. Autor wyróżnił trzy fazy MCŻP i dopasował do

nich formy internacjonalizacji:

• faza produktu innowacyjnego – to lokalizacja produkcji w kraju macierzy-

stym irmy, wysoko rozwiniętym gospodarczo i początki eksportu do kra-

jów o podobnym poziomie rozwoju;

• faza produktu dojrzałego – to zmniejszenie rozmiarów produkcji w kraju

macierzystym, lokalizacja produkcji w krajach rozwiniętych gospodarczo

w formie ZIB i początek importu produktu do kraju macierzystego irmy;

• faza produktu standaryzowanego – to lokalizacja produkcji w krajach roz-

wijających się z powodu niższych kosztów wytwarzania i import pro-

duktu do kraju macierzystego oraz eksport na inne rynki zagraniczne

(K.Przybylska 12 )

W miarę zmian zachodzących w gospodarce światowej, przedstawiona wy-

żej teoria traciła stopniowo na aktualności, dlatego R.Vernon 13 poddał ją mody-

ikacji. Przede wszystkim wzbogacił ją o elementy teorii konkurencji oligopoli-

stycznej. Każdej fazie cyklu życia produktu dopasował odpowiedni etap rozwo-

ju oligopolu (innowacyjny, dojrzały, schyłkowy) Według autora, oligopol inno-

wacyjny posiada przewagi nad innymi przedsiębiorstwami z powodu posiadania

i wyłączności dysponowania nowoczesną technologią. Na tym etapie irma wpro-

wadzająca nowy produkt na rynek chroniona jest przed konkurencją barierą ino-

wacyjności. Bariera ta maleje w miarę upływu czasu , gdyż wiedza technologicz-

na może być przechwytywana lub naśladowana przez konkurencję. Aby temu za-

pobiec i nie utracić rynków zbytu, irma podejmuje zagraniczne inwestycje bez-

pośrednie, które umożliwiają jej utrzymanie pozycji monopolistycznej na tych

rynkach. Na tym etapie przedsiębiorstwo posiada cechy oligopolu dojrzałego,

którego przewaga posiadania nowoczesnej technologii zostaje zastąpiona prze-

wagą wynikająca z możliwości czerpania korzyści skali produkcji. Na tym eta-

pie przedsiębiorstwo staje się eksporterem produktu na rynki o podobnym pozio-

mie rozwoju. Jednakże w miarę standaryzacji produktu, kiedy to wzrasta możli-

wość jego naśladowania, irma przenosi jego produkcję do krajów rozwijających

się, poszukując równocześnie tańszych czynników wytwórczych i nowych ryn-

ków zbytu. Jest to ostatni etap istnienia oligopolu, tzw. oligopol schyłkowy, który

pozwala na wydłużenie międzynarodowego cyklu życia produktu.

Jak już wspomniano, rozszerzoną wersję zaprezentowanej wyżej teorii

MCZP przedstawili S.Hirsch i R.Shons, którzy powiązali trzy etapy cyklu życia

produktu z różnymi poziomami wiedzy technologicznej, a także ze zróżnicowa-

nym wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze. Ponadto do cyklu życia pro-

duktu dostosowali cykl życia gałęzi gospodarki. Autorzy stwierdzili, że istnie-

je silna zależność między poziomem rozwoju kraju macierzystego irmy podej-

mującej działalność na międzynarodowych rynkach a fazami cyklu życia gałęzi,

w której ta irma funkcjonuje. Oznacza to, że im bardziej rozwinięty gospodarczo

kraj, tym większy w nim udział gałęzi innowacyjnych oraz większa skłonność

irm do eksportu i zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Natomiast struktura

gałęziowa gospodarki ,w której dominują tzw. gałęzie standaryzowane, jest typo-

wa dla krajów rozwijających i jest ona w pewnym sensie utrwalana przez lokali-

zowanie w nich wytwarzania produktów w ostatnim stadium cyklu ich życia.

Natomiast R.Shons zwrócił szczególną uwagę na związek między inten-

sywnością popytu na czynniki wytwórcze w krajach o różnym stopniu rozwo-

ju gospodarczego a kolejnymi fazami międzynarodowego cyklu życia produktu

i miejsca jego produkcji. Faza pierwsza, w której powstaje produkt innowacyj-

ny, ma miejsce w kraju wysoko rozwiniętym gospodarczo, a irmy wprowadza-

jące ten produkt na rynek zgłaszają relatywnie wysoki popyt na kapitał rzeczowy

i wykwaliikowaną siłę roboczą. Na tym etapie ważna jest bliskość geograiczna

kraju producenta i importera z powodu możliwości uzyskania dodatkowych ko-

rzyści, wynikających z podobieństwa infrastruktury, niskich koszów transportu

i podobieństwa struktury popytu w obu krajach. W miarę dojrzewania produktu

(faza II), a później jego standaryzacji (faza III), intensywność popytu na wymie-

nione wyżej czynniki wytwórcze maleje, rośnie natomiast popyt na pracę o niż-

szych kwaliikacjach i na zasoby naturalne. W obu fazach podejmowane są ZIB,

z tą różnicą, że w fazie drugiej lokalizowane są w krajach rozwiniętych i mają

one charakter inwestycji typu wertykalnego ( kooperacja pionowa ), natomiast

w fazie trzeciej – lokalizacja ich ma miejsce w krajach rozwijających się, a inwe-

stycje mają charakter horyzontalny ( kooperacja pozioma ). Uruchamianie pro-

dukcji w krajach rozwijających się, relatywnie słabo wyposażonych w nowocze-

sny kapitał rzeczowy i wysoko wykwaliikowaną pracę, sprzyja rozwojowi pro-

dukcji i eksportu wyrobów standaryzowanych.

Otoczenie, w którym działają współczesne irmy ciągle ulega zmianie.

Następuje gwałtowny rozwój tzw. nowej ekonomii opartej na nowoczesnych

technologiach informatycznych, obserwuje się przyspieszenie procesu globali-

zacji gospodarek, liberalizację rynków produktów i rynków czynników wytwór-

czych, wzrasta rola międzynarodowych organizacji mających wpływ na między-

narodowe stosunki gospodarcze (WHO, IFM, Bank Światowy, OECD), itp. To

wszystko powoduje, że inne czynniki, oprócz uwzględnionych w teoriach han-

dlu międzynarodowego, wpływają na podejmowanie decyzji o internacjonaliza-

cji przedsiębiorstwa.

Teoria zagranicznych inwestycji bezpośrednich

Wielkość i dynamika wzrostu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (ZIB)

w świecie zaowocowała wzrostem badań nad istotą i przyczynami tego zjawiska.

W związku z różnym postrzeganiem tej formy internacjonalizacji, powstało wie-

le teorii próbujących ją wyjaśnić. Autorzy tych koncepcji koncentrowali uwagę

na poszukiwaniu odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:

• jakie czynniki powodują transformację krajowego przedsiębiorstwa w mię-

dzynarodowe?

• jakie czynniki wpływają na uzyskanie przewagi konkurencyjnej przedsię-

biorstwa podejmującego ZIB nad lokalnymi irmami kraju goszczącego?

• jakie czynniki determinują wybór kraju lokalizacji ZIB?

Teoretycznego rozwiązania dwóch pierwszych problemów dokonano z

pun-ktu widzenia przedsiębiorstwa podejmującego ZIB, a więc mają one cha-

rakter teorii mikroekonomicznych. Natomiast problem trzeci objaśniono z punk-

tu widzenia kraju będącego miejscem lokalizacji ZIB, co nadaje teorii makro-

ekonomiczny charakter. Przeglądu literatury poświęconej ZIB dokonali między

innymi: J.Agrawal 14 , J.H.Dunning 15 , M.Casson 16 , J.Misala 17 , K.Przybylska 18 ,

J.Rymarczyk 19 i inni.

W niniejszym opracowaniu zostanie zaprezentowana, w kontekście interna-

cjonalizacji przedsiębiorstwa, eklektyczna teoria międzynarodowej produkcji au-

torstwa J.H.Dunninga, która powszechnie uważana jest za generalną teorię ZIB.

Autor ciągle aktualizuje ją i wzbogaca o nowe elementy, co wydaje się być zrozu-

miałe z powodu ciągłych zmian w otoczeniu międzynarodowych korporacji.

Eklektyczny charakter prezentowanej teorii wynika z trzech przyczyn.

Po pierwsze, jest ona syntezą trzech wcześniej powstałych koncepcji, a miano-

wicie:

• teorii przewag monopolistycznych, która koncentruje się na analizie przy-

czyn podejmowania ZIB z punktu widzenia międzynarodowych korpora-

cji;

Przybylska - Proces internacjonalizacji przedsiębiorstwa w teorii ekonomicznej - zeszyt nr 3-2006.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: