Poetyka
Arystoteles
I
v Wyjaśnienie przedmiotu wykładu.
v O: epopei, tragedii, komedii, dytyrambie (a nawet muzyka, taniec) à sztuki mimetyczne.
v 3 różnicujące czynniki, które decydują o sztuce naśladowania:
1. środki,
2. sposób naśladowania,
3. przedmiot.
v Posługują się (1) środkami: rytmem, słowem, melodią.
v Problem z literaturą – czy można wspólną nazwą objąć utwory zupełnie różnych miar? Dialogi, traktaty naukowe – to literatura? Słuszny podział: poeci elegijni – poeci epiccy? à wtedy: „poeta” w znaczeniu, że naśladuje, a nie że tworzy wiersze.
v Kogo nazwać poetą? Tego, który uprawia sztukę naśladownictwa, bez względu na to, jakiej miary używa pisząc.
v Poezja dytyrambiczna, nomiczna, komedia, tragedia – rytm, słowo, melodia.
II
v (2) Sposób naśladowania
v Relacja: świat przedstawiony – rzeczywistość (ludzie żywi – bohaterowie sztuki)
v Mimesis: przedstawienie idealizujące, realistyczne, karykaturalne. (kategoria estetyczna!).
v We wszystkich dziedzinach sztuki!
v Tragedia – ludzie gorsi niż w rzeczywistości; komedia – lepsi.
III
v (3) Sposób przedstawienia poszczególnych rodzajów przedmiotów.
v Np. opowiadanie w 1. osobie, w 3. Osobie (Homer) lub postacie bezpośrednio działają.
v Dramat – od drama – od dran – działać à bohaterowie bezpośrednio działają.
v Dorowie przypisują sobie wynalezienie tragedii i komedii (na podstawie etymologii nazw à katà komas – nielubiani w mieście chodzili od wioski do wioski) – A. się z tym nie zgadza.
IV
v Przyczyny powstania sztuki poetyckiej (tkwią w naturze ludzkiej):
1. Instynkt naśladowczy
§ Od dzieciństwa; odróżnia człowieka od zwierzęcia; tak zdobywa wiedzę; czerpie przyjemność ze sztuki naśladowczej, podczas gdy rzeczywistość niekoniecznie sprawia radość – np. podobizna okropnych zwierząt, trupów. Poznanie – sprawia radość (nie tylko filozofom, ale każdemu!).
2. Poczucie melodii i rytmu
§ Wrodzone. Początek poezji – z improwizacji uzdolnionych.
v Podział poezji na kierunki:
1. O pięknych czynach ludzi szlachetnych à hymny (hýmnoi) i pochwały (enkómia)
2. O ludziach pospolitych à szyderstwa (psógoi).
v Satyrycy byli już przed Homerem, ale nie znamy ich utworów.
v Meritum jambiczne – szydercze.
v Z czasem: zamiast jambów – komedie; zamiast epopei – tragedie. Tragedia i komedia – formy wyższe i cenniejsze od poprzednich.
v Tragedia i komedia – zrodzone z improwizacji. Tragedia – tych, którzy intonowali dytyramb; komedia – pieśni falliczne.
v Tragedia ku doskonałości:
o Ajschylos – liczba aktorów z 1 do 2; ograniczył rolę chóru; naczelne miejsce zaczyna mieć dialog.
o Sofokles – dodał 3. aktora i dekoracje sceniczne.
o Zmieniało się metrum.
o Zmieniała się liczba epejsodiów.
V
v Komedia – naśladownicze przedstawienie ludzi gorszych, lecz nie w aspekcie ich wad, ale ich brzydoty, której częścią jest śmieszność. To co śmieszne – jest związane z jakąś pomyłką lub z bezbolesnym i nieszkodliwym oszpeceniem (przykład tego: maska komiczna).
v Historia komedii - ??
v Pomysł komedii (jako szyderstwa) – Sycylia. Ateny – późniejsze, inne oblicze komedii.
v Epopeja – podobna do tragedii w tym sensie, że jest naśladowaniem przedmiotów poważnych wierszem. Różnice: posiada jeden rodzaj wiersz i formę opowiadania. Różna długość – epopeja jest wielka, tragedia – czas jednego obiegu słońca.
v Wszystkie składniki epopei są w tragedii; nie wszystkie składniki tragedii są w epopei.
VI
v O tragedii.
v „Tragedia – naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej (odpowiednią) wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawione w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do oczyszczenia (kátharsis) tych uczuć.”
v Język ozdobny – posiada rytm, harmonię, śpiew.
v Naśladowanie – dokonuje się za pośrednictwem postaci działających à widowisko (kosmos ópseos) i wysłowienie (léksis).
v Postaci muszą odznaczać się właściwościami myślenia (diánoia) <w słowach> i charakteru (éthos) <w działaniu> à źródła działania postaci.
v Fabuła (mýthos) – naśladowcze przedstawienie akcji (práksis); artystycznie uporządkowany układ zdarzeń.
v 6 składników tragedii:
5
1. Fabuła
2. Charakter
3. Wysłowienie
4. Sposób myślenia
5. Widowisko
6. Śpiew
Mýthos
Éthe
Léksis
Diánoia
Ópsis
Melopoiía
v Najważniejszy – układ zdarzeń. Tragedia – naśladownictwo nie ludzi, lecz działania i życia.
v Tragedia może istnieć bez charakterów, ale nie bez akcji.
v T. działa na uczucia przez 2 elementy (głównie):
o Perypetia
o Rozpoznanie
(to składniki fabuły)
v Myślenie – El. Tragedii, „zdolność wyrażania w mowie tego, co w danej sytuacji jest istotne i w pełni z nią zharmonizowane”.
v Właściwości charakteru – uzasadnienie wybranego przez postać sposobu postępowania.
VII
v Właściwości układu zdarzeń.
v Całość – to, co ma początek, środek, koniec.
v Odpowiedniej wielkości – piękno polega na odp. wielkości i porządku.
v Długość łatwa do zapamiętania w całości.
v Ład, proporcja, określoność.
v Odpowiednia długość: „taka, w ramach której poprzez kolejny bieg zdarzeń może na zasadzie prawdopodobieństwa nastąpić przemiana losu bohatera ze szczęścia w nieszczęście bądź odwrotnie”.
VIII
v Fabuła – nie jest spójna, gdy jest 1 bohater à w życiu 2 człowieka mogą być różne syt.
v „Zdarzenia powinny być w taki sposób zespolone, aby po przestawieniu lub usunięciu nawet jednego z nich uległa naruszeniu i rozpadła się również całość.”
IX
v Zadanie poety: przedstawienie zdarzeń nie rzeczywiste, ale prawdopodobnych. (prawdopodobieństwo i konieczność). à na tym opiera się różnica między poetą a historykiem.
v Poezja – bardziej filozoficzna i poważna niż historia. Wyraża to, co ogólne; historia – to, co jednostkowe.
v Najlepiej widoczne u komediopisarzy – fabuła, a potem przypadkowe imiona. Tragicy trzymają się imion i fabuł tradycyjnych. (Wg A. – nie należy za wszelką cenę!)
v Możliwe = wiarygodne.
v Poeta – twórca fabuły (a nie wiersza!).
v Najgorsze – fabuły epizodyczne (epeisodiódeis) à epizody nie łączą się z zasadą prawdopodobieństwa i konieczności.
v Zdarzenia mają przebiegać wbrew oczekiwaniom, lecz jednocześnie wynikać jedne z drugich.
v Najpiękniejsze – gdy zdarzenia przypadkowe sprawiają wrażenie zaplanowanych.
X
v Fabuły:
o Proste (haploí).
o Zawikłane (peplegménoi)
v Akcja rozwijana jednolicie i ciągle; zmiana losu bez perypetii i rozpoznania à prosta.
v Akcja, w której zmiana losu łączy się z perypetiami i/lub rozpoznaniem à zawikłana.
v Perypetie i rozpoznanie – wyrastają na zasadzie konieczności i prawdopodobieństwa z samego układu fabuły.
XI
v Perypetia – „zmiana biegu zdarzeń w kierunku przeciwnym intencjom działania postaci, która odbywa się według podanych zasad” (prawdopod. i koniecz.).
v Rozpoznanie – „zwrot od nieświadomości ku poznaniu, ku przyjaźni lub wrogości między osobami naznaczonymi losem szczęścia lub nieszczęścia.”
v Najpiękniejsze – rozpoznanie łączące się z perypetią.
v Też: łączące się z przedmiotem, czynem.
v Składniki fabuły:
o Páthos
v Páthos – „bolesne lub zgubne zdarzenie”.
XII
v Wszystko wcześniej – składniki gatunkowe, jakościowe tragedii.
v Pod względem ilościowym tragedia dzieli się na:
o Prolog (prólogos)
o Epejsodion (epejsodion)
o Eksodos (éksodos)
o Pieśni chóru (párodos i stásimon)
v Czasem – pieśni śpiewane ze sceny i pieśni na przemian z chórem – kommosy (kómmosy).
v Kosmos – żałobna pieśń śpiewana przez aktorów i chór.
XIII
v Najpiękniejsze – tragedie zawikłane. Budzą: litość, trwogę, przyjemność.
v Nigdy struktura taka, jak np.: ludzie nieposzlakowani popadają ze szczęścia w nieszczęście (zamiast budzić trwogę i litość – oburza); i odwrotnie.
v Ale! Zły też nie powinien popadać ze szczęścia w nieszczęście – to budzi przyjemność, ale nie trwogę i litość! à więc wybór czegoś pośredniego.
v Bohater popada w nieszczęście nie przez swoje cechy, lecz przez zbłądzenie (hamartía). Nie wyróżnia się dzielnością i sprawiedliwością; cieszy się szacunkiem i powodzeniem.
v 1 rozwiązanie fabuły, a nie 2! Zmiana losu powinna iść od szczęścia w nieszczęście.
v Najbardziej tragiczny – Eurypides – bo się trzyma tego ^.
v Drugie miejsce – struktura fabularna. Np. Odyseja – podwójne rozwiązanie – inaczej kończy się dla złych, inaczej dla dobrych. (to ok., ale dla komedii, nie dla tragedii).
XIV
v Litość i trwogę wzbudza widowisko lub sam układ zdarzeń.
v Jeśli wzbudza przerażenie zamiast trwogi – to nie jest tragedia.
v Warunki konieczne do tego ^:
o Akcja – rozgrywa się między osobami bliskimi.
o Najmniej artystyczny: gdy osoba zna ofiarę, zamierza dokonać czynu, lecz go nie dokonuje à bo nie ma tu cierpienia.
o Dobrze: gdy...
sol4321