Pojęcie, funkcje i miejsce finansów publicznych w nauce finansów
FINANSE - środki pieniężne(potocznie); ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka.
„Finare”- coś kończące, rozliczające.
F. PUBLICZNE = F. Państwowe (na różnych szczeblach)
Cele POLITYKI FINANSOWEJ państwa - mają charakter realny, a oddziaływanie państwa na stosunki finansowe w gospodarce jest środkiem do osiągnięcia tych celów.
Cele polityki finansowej państwa dzieli się na:
-cele UNIWERSALNE
- wzrost gospodarczy,
- tworzenie miejsc pracy (walka z bezrobociem) – stabilizacja gospodarki, -wspieranie konkurencyjności gospodarki, -zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją), bezpieczeństwo wewnętrzne systemu finansowego, -bezpieczeństwo zewnętrzne systemu finansowego.
B)cele SPECYFICZNE (szczególne cele uniwersalne)
- Uzyskanie 3% PKB w roku
-Uzyskanie inflacji na poziomie 2%
KLASYFIKACJA ZJAWISK FINANSOWYCH:
1. Kryterium przedmiotow przychody i wydatki pieniężne regulowane przez mechanizm rynkowy: ekwiwalenty za prace, ruchy pieniądza związane z kupnem i sprzedażą towarów, transfery pieniężne, czyli emerytury, renty, zasiłki, przekazywane z budżetu, przychody i wydatki pieniężne kredytowe związane z operacjami bankowymi.
2. Kryterium podmiotowe - opiera się na rodzajowym zróżnicowaniu jednostek gospodarujących. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się 5 grup zjawisk finansowych:
Finanse przedsiębiorstw - gromadzenie przychodów pieniężnych z tytułu sprzedaży towarów, usług, przychody kredytowe w postaci pożyczek bankowych, wydatki na zakup materiałów do produkcji, wynagrodzenia dla pracowników.
Finanse ludności - gospodarstw domowych- przychody pieniężne w postaci wynagrodzenia za pracę, transfery z budżetu, wydatki finansowe na zakupy towarów usług o charakterze konsumpcyjnym oraz transfery do budżetu w postaci podatków i opłat.
Finanse publiczne - to finanse samorządów terytorialnych i państwa. Przychody pieniężne związane są z wpływami transferowymi- opłaty i podatki, grzywny. Wydatki stanowią wypłaty wynagrodzeń dla osób zatrudnionych w jednostkach sektora publicznego oraz transfery świadczeń socjalnych dla ludności.
Finanse banków i innych instytucji bankowych - wpływy pieniężne to odsetki od kredytów, prowizje od czynności bankowych oraz wydatki transferowe w postaci podatków i opłat odprowadzanych do budżetu i wydatki na wynagrodzenia.
Finanse ubezpieczeń - instytucje ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w postaci składek od jednostek ubezpieczających wartości materialne i osoby od ryzyka powstania szkód w wyniku wypadków losowych.
FUNKCJE finansów gospodarce finansów:
1. Funkcje alokacyjne - dostarczenie dóbr społecznych albo proces, w którym wykorzystuje się całość zasobów. Jest dzielone między prywatne i społeczne dobra i w którym ustala się strukturę dóbr społecznych. Proces ten jest charakterystyczny dla polityki budżetowej państwa.
2. Funkcja dystrybucyjna - dostosowanie podziału dochodu i bogactwa do zgodności z, co społeczeństwo uważa za „słuszny” czy „sprawiedliwy” stan podziału.
3. Funkcja stabilizacyjna -polityka bpudżetowa (podatki, rząd + parlament, ciało polityczne i populistyczne). polityka monetarna (stopy procentowe – cena pieniądza, NBP + RPP ciało merytoryczne)
wykorzystywanie polityki budżetowej jako instrumenty utrzymania wysokiego stanu zatrudnienia, racjonalnego poziomu stabilności cen i właściwej stopy wzrostu gospodarczego, gospodarczego uwzględnieniem ich efektów dla bilansu płatniczego.
„Właściwe efekty stabilizacyjne dla gospodarki można osiągnąć tylko pod warunkiem równoczesnego i skoordynowanego wykorzystania instrumentów polityki budżetowej i polityki monetarnej”
FUNKCJE pieniądza w gospodarce:
miernik wartości - wyraża wartość towarów pozwalając przejść od systemu cen relatywnych (wzajemne proporcje wymiany dwóch towarów np. 1kg cukru na 2kg mąki) do systemu cen absolutnych czyli 1 kg cukru za 2,50 zł a 2kg mąki za 1,25 zł (Towar – pieniądz – Towar)
środek cyrkulacji (wymiany) - pozwala na dokonywanie transakcji i przyspiesza procesy rozwoju gospodarczego jednostek w gospodarce rynkowej.
środek płatniczy - stosowany jest przy spłacie wszelki zobowiązań.
środek przechowywania wartości - można przekazywać w postaci:
-środki pieniężne przechowywane w domu (dobre przy wysokiej inflacji)
-środki pieniężne na rachunku bankowym
-aktywa finansowe (akcje, obligacje)
-aktywa rzeczowe (nieruchomości, działa sztuki)
Motywy utrzymywania pieniądza w gospodarce rynkowej:
-motyw transakcyjny - środki pieniężne do rozliczeń
-motyw ostrożnościowy (przezorności) - każda jednostka otrzymuje pewien zasób pieniężny na niespodziewane zdarzenia finansowe
-motyw spekulacyjny - środki na inwestycje (okazje)
Miary masy pieniądza na rynku (agregaty pieniężne)
M0 – masa pieniądza banku centralnego (pozostające w cyrkulacje środki pieniężne oraz depozyty banków komercyjnych na rachunku w banku centralnym.
M1 – środki pieniężne oraz depozyty na rachunkach bankowych banków komercyjnych płatne na każde żądanie (Avista)
M2 – M1 + lokaty krótkoterminowe
M3 – M2 + lokaty długoterminowe
M4 (L) – M3 + aktywa finansowe w postaci papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu.
Decentralizacja finansów publicznych.
-Decentralizacja finansów publicznych - samoograniczenie się władz centralnych na rzecz innych podmiotów publicznych w zakresie: wykonywania zadań, dysponowanie majątkiem, gospodarowanie środkami publicznymi.
Przykładowe zadania publiczne realizowane przez jednostkę samorządu terytorialnego JST:
- ochrona zdrowia
- edukacja
- kultura
- ochrona środowiska
- gospodarka komunalna
Dysponowanie majątkiem podmiotów publicznych obejmuje:
- własność budynków i lokali komunalnych
- nadzór nad funkcjonowaniem przedsiębiorstw będących własnością samorządu terytorialnego
Gospodarowanie środkami publicznymi zawiera:
-dochody publiczne (daniny publiczne, opłaty, dochody od mienia, spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej)
-środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegają zwrotowi.
-przychody jednostek organizacyjnych i osób prawnych zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące ze działalności i innych źródeł.
-przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych postaci finansowych z prywatyzacji majątku skarbu państwa oraz majątku JST, ze spłaty pożyczek udzielonych ze środków publicznych i otrzymanych pożyczek i kredytów.
Przesłanki decentralizacji finansów publicznych:
-nieracjonalność sektora publicznego w państwie wysoce scentralizowanym (utworzenie powiatów, gmin, województw)
-nieskuteczność tradycyjnej polityki regionalnej (niegospodarność w wydatkowaniu środków publicznych, wzrost biurokracji oraz utrzymywanie nieefektownych struktur)
-procesy integracji europejskiej i malejącej roli państwa na rzecz układów międzynarodowych.
-zasięg terytorialny dóbr publicznych i dóbr społecznych świadczonych przez sektor
-ruchy regionalne skierowane przeciwko państwu centralistycznemu
-wzmożona aktywność wspólnot lokalnych i regionalnych oraz ich gotowość do samostanowienia.
-ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi
-procesy decentralizacji wykształcenia struktur zespołowych na poziomie zakładu, tworzonych przez pracowników którzy silnie związani są z danym regionem
Cele decentralizacji sektora finansów publicznych:
-dostosowanie środków publicznych do zadań jednostek samorządu terytorialnego przyznający im przez konstytucje i ustawy. Podział dochodów publicznych pomiędzy sektor rządowy i JST.
-zagwarantowanie wzajemnej niezależności finansowej JST. Brak wzajemnej podległości między JST tzn. transfery z budżetu państwa przekazywane są bezpośrednio do poszczególnych JST a nie poprzez budżet województwa do budżetów gmin i powiatów.
-zastosowanie znacznego udziału dochodów własnych w strukturze dochodów JST. Dochody z podatków i opłat lokalnych oraz gminne, powiatowe, wojewódzkie udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa mają umożliwić władzy samorządowej wykonanie powierzonych zadań.
-zagwarantowanie sektorowi rządowemu zdolności do wypełniania właściwych mu funkcji związanych z wykonaniem i finansowaniem zadań publicznych (z zakresu obrony narodowej wymiaru sprawiedliwości, działalności dyplomatycznej) Dochody i wydatki publiczne sektora rządowego mają umożliwić rządowi osiągniecie określonych celów polityki społecznej i gospodarczej, niemożliwych do osiągnięcia wyłącznie poprzez rynek (restrukturyzacja hutnictwa i górnictwa). Władze państwowe muszą zachować zdolność do wypełniania zobowiązań finansowych związanych z obsługą długu publicznego
Planując dochody i wydatki państwa trzeba brać pod uwagę:
- stopę wzrostu gospodarczego
- stopę bezrobocia
- stopę inflacji
- czynnik kreacji pieniądza
- stopę procentową
- poziom rezerw oficjalnych
ZASADY BUDŻETOWE:
Równowaga - dochody budżetu powinny równać się wydatkom
Zupełność - ujęcie w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa
Jedność formalna - skonsolidowany bilans systemu finansów publicznych.
PRAWO FINANSOWE - obejmuje zespół norm prawnych regulujących ustrój i postępowania organów państwowych i samorządowych w zakresie gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych.
Na prawo finansowe składają się:
Prawo:
- walutowe,
- dewizowe (papiery dotyczące obrotu walutowego; przelewy zagraniczne na obcą walutę),
- budżetowe,
- daniowe (podatkowe),
- wydatkowe (dotyczy legalności wydatków).
Specyfika prawa finansowego:
- odrębność celu i budowy norm prawa finansowego
- odrębność przedmiotów i podmiotów dyspozycji normy prawa finansowego
- specyfika sankcji prawa finansowego
- sposoby prawnych konkretyzacji i realizacji indywidualnych uprawnień i obowiązków finansowych
Normy prawa finansowego mają trójczłonową budowę (hipoteza, dyspozycja, sankcja) stąd obejmuje następujące części składowe:
-powołanie się na akt normatywny (źródła prawa) z którego wynika jej obowiązywanie
-powołanie się na stan faktyczny (hipoteza) uzasadniające dyspozycję normy na którą składa się:
-przedmiot normy który jest określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a zobowiązanie drugiego. Zachowanie to może być dalej szczegółowo określane w normie co do czasu, miejsca, sposobu jego wykonania
-podmioty normy (1 strona – czynny, uprawniony; 2 strona – bierny, zobowiązany)
--sankcje normy. Norma jest zawsze dwustronna, określa obowiązki i odpowiadające im uprawnienia
Dyspozycje normy prawa finansowego mają charakter przedmiotowy i podmiotowy. Z przedmiotowego punktu widzenia dyspozycję normy prawa finansowego wyrażają przepisy, które określają uprawnienia i obowiązki finansowe obywateli i organów administracji.
Normy prawa finansowego dotyczą przepisów prawnych w obszarach:
-ustrojowym - określają organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez podmioty systemu administracji państwowej wyspecjalizowanej.
-materialnym - tworzą indywidualną sytuację prawną (uprawnienia i obowiązki) podmiotów stosunków prawnych bądź to bezpośrednio z mocy prawa bądź też przez akty jednostronnego ich stosowania przez organy wyspecjalizowanej administracji państwowej
-proceduralnym - określają reguły postępowania w procesie stosowania norm materialnych
Funkcjonowanie finansów publicznych określa:
-konstytucja RP z 1997
-ustawy (konstytucyjne i zwykłe)
-ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe
-rozporządzanie władzy wykonawczej, wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania
Konstytucyjne regulacje finansów publicznych dotyczą:
- prawodawstwa finansowego,
- danin publicznych,
- budżetu państwa,
- gospodarki finansowej samorządu terytorialnego,
- centralnego banku państwa i polityki pieniężnej.
-prawodawstwa finansowego (art. 84, 89, 118, 123, 168, 190, 216, 217, 221-225)
-danin publicznych (art. 84, 123, 167, 168, 217)
-budżetu państwa (art. 146, 190, 204, 219-226)
-gospodarki finansowej samorządu terytorialnego (art. 167, 168, 171 ust 2)
-centralnego banku państwa i polityki pieniężnej (ar 204, 227)
Przepisy prawa finansowego zawiera ustawa z 28 listopada 1998 o finansach publicznych.
Ustawa zawiera definicje pojęć: środków publicznych, dochodów publicznych, rozchodów publicznych, sektora finansowego, finansów publicznych, deficytu i nadwyżki sektora finansów publicznych, potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, państwowego długu publicznego w tym długu skarbu państwa.
Ustawa o finansach publicznych określa:
-zasady i sposoby zapewnienia równości i przejrzystości finansów publicznych
-formy organizacyjno prawne jednostek należących do sektora finansów publicznych
-zasady planowania środków publicznych oraz dysponowania nimi
-zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzone w razie nadmiernego zadłużenia, a także zasady zaciągania zobowiązań przez inne niż skarb państwa podmioty sektora finansów publicznych
sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez podmioty sektora finansów publicznych
-zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych w tym zasady klasyfikacji dochodów i wydatków
-zasady opracowywania projektów
-zasady uchwalania budżetów
-zasady i tryb wykonywania budżetów
-odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Ogólne zasady finansów publicznych:
LEGALNOŚC - wymóg oparcia procesów gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych na podstawach prawnych, ustawa o finansach publicznych, konstytucja
CELOWOŚĆ - nakaz gromadzenia i wydatkowania publicznych środków jedynie dla osiągnięcia wytyczonego celu społecznego, gospodarczego lub politycznego
PLANOWOŚĆ - wymóg ujmowania procesów gospodarowania i wydatkowania publicznych środków pieniężnych w ramy planów finansowych o charakterze mikro (np. opłata od psa) i makroekonomicznych (VAT)
JAWNOŚĆ - finanse publiczne nie mogą być tajne dla społeczeństwa które tworzy dochody publiczne i korzysta z wydatków publicznych
PRZEJRZYSTOŚĆ - nakaz jawności finansów publicznych umożliwiających poznanie ich nie tylko od strony formalnej
OCHRONA INTERESU FINANSOWEGO PAŃSWA - dyrektywa którą należy kierować się tworząc prawo o dochodach i wydatkach publicznych a także stosuje w praktyce
PRAWORZĄDNOŚĆ PSOTEPOWANIA organów finansowych - nie nakazuje organom finansowym chronić interes finansowy państwa, lecz postępować zgodnie z przepisami prawa
RACHUNKOWOŚĆ - wymóg ujmowania finansów publicznych według reguł rachunkowości finansowej, która umożliwia ewidencję, analizę i kontrolę procesów finansowych oraz oddziaływanie na ich pożądany przebieg.
SPRAWOZDAWCZOŚĆ istotny element jasności finansów publicznych oraz forma ich kontroli, która pozwala ocenić funkcjonowanie finansów publicznych oraz podjąć w miarę potrzeby działania korygujące
KONTROLA - umożliwia sprawdzenie czy i w jakim stopniu są przestrzegane zasady finansów publicznych. Wyniki kontroli umożliwiają podejmowanie działań korygujących zachowania adresatów norm prawa finansowego i organizowania finansami
DYSCYPLINA - dotyczy dochodów i wydatków, wiąże się odrębnym systemem odpowiedzialności prawnej za jej naruszenie.
Procedury uruchomiania budżetu państwa.
BUDŻET PAŃSTWA - scentralizowany fundusz publiczny, służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa w postaci aktu prawnego przyjmowana przez parlament, który uprawnia rząd do realizacji określonych w ustawie wydatków i dochodów. Cele i zadania realizowane za pomocą budżetu muszą być z góry określone.
...
Minnie_