2_50_abc.pdf

Od diagnozy

ku jakości

potrzeb

doskonalenia

Alina Karaśkiewicz

Punktem wyjścia do budowania jakości

doskonalenia zawodowego nauczycieli

jest systematycznie prowadzona diag-

noza, gdyż rozpoznanie (gr. diagnosis)

potrzeb i oczekiwań nauczycieli pozwa-

la przygotować interesującą i użyteczną

ofertę szkoleniową.

pracy, doświadczenia zawodowego,

czy warunków pracy?

czą o tym publikacje autorytetów nauko-

wych, edukacyjne badania diagnostyczne

oraz praktyka oświatowa wyznaczana na

przykład przez rozporządzenia MEiN,

nakładające na dyrektorów i nauczycie-

li obowiązek zbierania informacji o ich

pracy 3 .

W sformułowaniu odpowiedzi na posta-

wione wyżej pytania pomocne mogą być

licznie występujące w słownikach i litera-

turze przedmiotu deﬁ nicje omawianego

pojęcia, które „upowszechniło się w wie-

lu dziedzinach i znaczeniowo obejmuje

wszelkie rozpoznanie jednostkowych lub

złożonych stanów rzeczy i ich tendencji

rozwojowych w oparciu o znajomość

ogólnych prawidłowości” 1 .

W kwietniu br Mazowiecki Kurator

Oświaty powołał Zespół ds. Systemo-

wego Badania Potrzeb Nauczycieli,

który w maju i czerwcu przeprowadził

kompleksową diagnozę oczekiwań

nauczycieli w zakresie doskonalenia

zawodowego. W przedsięwzięciu tym

uczestniczyło Mazowieckie Samorzą-

dowe Centrum Doskonalenia Nauczy-

cieli, wspólnie z Wojewódzką Biblio-

teką Pedagogiczną oraz Ośrodkiem

Edukacji Informatycznej i Zastosowań

Komputerów.

Jak zatem rozumiana jest diagnoza przez

pedagogów i osoby związane z edukacją?

Na przykład prof. B. Niemierko utożsamia

diagnozę edukacyjną z „rozpoznawaniem

przebiegu uczenia się” 4 , a samej diagnozie

edukacyjnej przypisuje następujące cele:

1. Dostarczanie uczniom inauczy-

cielom informacji wyjaśniającej

przebieg i wyniki uczenia się.

2. Podnoszenie trafności oceniania

szkolnego.

3. Poznawa nie za le żności międ z y

kontekstem, wejściami i działaniami

a wynikami kształcenia w różnych

systemach dydaktycznych.

4. Poznawanie wpływu postaw ucze-

stników procesów pedagogicznych

wobec tych procesów na przebieg

procesów.

Natomiast prof. T. Lewowicki for-

mułując postulat diagnozowania sfery

Na przykład Słownik języka polskiego

PWN podaje trzy deﬁ nicje diagnozy:

medyczną, psychologiczną oraz socjo-

logiczną. Diagnoza medyczna to rozpo-

znanie choroby na podstawie analizy stanu

chorego, uzyskane za pomocą dostępnych me-

tod badania. Diagnoza psychologiczna to

rozpoznanie za pomocą technik i metod psy-

chologicznych cech osobowości, właściwości

psychicznych, odchyleń od normy w zacho-

waniach intelektualnych , natomiast diag-

noza społeczna to określenie cech współ-

cześnie zachodzących zjawisk społecznych

na podstawie przeprowadzonych badań

empirycznych i ich analizy; stanowi min.

materiał dla prognoz społecznych 2 .

Na szczególną uwagę zasługuje miejsce

diagnozy w pedagogice i edukacji. Świad-

W związku z realizacją tego projektu

nasuwają się następujące pytania:

1. Jak powinna być deﬁ niowana diag-

noza stosowana w doskonaleniu?

2. Jakie powinny być jej pragma-

tyczne i strategiczne cele?

3. Z dobyc z e ja k ic h nau k /dy sc y-

plin powinna wykorzystywać, aby

gwarantować jakość doskonalenia

grupy zawodowej tak zróżnicowa-

nej pod względem wykształcenia,

kwalifikacji i kompetencji, stażu

3 np. Rozporządzenie o sprawowaniu nadzoru

pedagogicznego

4 Diagnoza edukacyjna. Oczekiwania, problemy,

przykłady – pod redakcją Bolesława Niemierki

i Bogusławy Machowskiej

1 Jarosz E. Wysocka E. „Diagnoza psychopedago-

giczna – podstawowe problemy i rozwiązania”

2 Słownik języka polskiego PWN

emocjonalnej ucznia pisze: „dawniejsze

spostrzeganie głównych funkcji, celów

i zadań oświaty (przede wszystkim

oświaty szkolnej) uzasadniało koncen-

trację poczynań diagnostycznych na

pomiarach wiedzy, diagnozowaniu

wiadomości i umiejętności. (...) Dzi-

siejsze widzenie funkcji i celów eduka-

cji prowadzi (prowadzić powinno) do

prób lepszego diagnozowania rozwoju

osobowości i sfery wartości” 5 . Nazywa

diagnostykę edukacyjną „subdyscypli-

ną nie tylko technologiczną, ale rów-

nież dyscypliną rozumiejącą, ogólno-

pedagogiczną, humanistyczną”.

logicznie ze sobą powiązanych, wza-

jemnie się uzupełniających oraz z siebie

wynikających.

W skład tak rozumianej diagnozy

wchodzą:

a) diagnoza identyﬁ kacyjna – iden-

tyﬁ kuje badany stan rzeczy przez

przyporządkowanie do jakiegoś

gatunku albo typu zjawisk, określa/

nazywa dany stan rzeczy, problem,

zaburzenie;

b) diagnoza genetyczna – wyjaśnia

obszar uwarunkowań badanego

stanu rzeczy, dąży do ustalenia

czynników przyczynowych i me-

chanizmów rozwoju problemu,

zaburzenia, danego stanu;

c) diagnoza znaczenia – określa rolę

badanego zjawiska dla pewnego

szerszego kompleksu zjawisk,

całego układu, którego dotyczy;

d) diagnoza fazy – wskazuje etap roz-

woju stanu rzeczy podlegającego

rozpoznaniu;

e) diagnoza prognostyczna – oznacza

przewidywanie tego, jak badane zja-

wisko może lub powinno się rozwi-

nąć, co odbywa się na podstawie

wniosków z poprzednich etapów

(diagnozy genetycznej, znaczenio-

wej i fazy).

doskonalenia nauczycieli? Oto próba

odpowiedzi na powyższe pytanie:

Dokonując diagnozy identyﬁ kacyjnej,

rozpoznajemy potrzeby i oczekiwania

nauczycieli przez odniesienie tych po-

trzeb i oczekiwań do specyﬁ ki proce-

su doskonalenia, na który składają się

m.in. propozycje tematyki doskonale-

nia, wybór form organizacyjnych do-

skonalenia, stosowane podczas szkoleń

metody, formy i środki dydaktyczne.

Aby to rozpoznanie było pełniejsze,

należy ustalić czynniki warunkujące

potrzeby nauczycieli i opisać mechani-

zmy podejmowania przez nauczycieli

decyzji o doskonaleniu (diagnoza ge-

netyczna).

Prof. K. Konarzewski w artykule „Komu

jest potrzebna diagnostyka oświatowa?” 6

między innymi zastanawia się, do ja-

kich nauk odwołuje się diagnoza; Czy

jest częścią diagnostyki psychologicznej

(a więc „wytworem psychologa”), czy

częścią nauk o wychowaniu (czyli „szcze-

gólnym komunikatem nauczyciela”)?

Należy również opisać działania podej-

mowane przez instytucje, które z mocy

prawa mają wspierać naucz ycieli, sł u ż yć

pomocą w planowaniu i realizacji ich

rozwoju zawodowego. Tak rozumia-

na diagnoza znaczenia pozwoli także

określić możliwości realizacji oczeki-

wań nauczycieli, ale przede wszystkim

wskaże rolę tych instytucji w systemie

kształcenia, dokształcania i doskonale-

nia nauczycieli.

W poszukiwaniu zawiązków diagnozy

z pedagogiką formułuje dwie deﬁ nicje

– „diagnostyka oświatowa to nauka

stawiania racjonalnych przypuszczeń

o przyczynach trudności w uczeniu

się i zachowaniu ucznia” oraz „diag-

nostyka oświatowa to nauka o wykorzy-

staniu pomiaru oświatowego do pozna-

nia mocnych i słabych stron ucznia”

Które ze „słów-kluczy” przytoczonych

wyżej deﬁ nicji mogą wpisać się w deﬁ ni-

cję diagnozy stosowanej w doskonaleniu

nauczycieli? Czy ma to być rozpoznanie

na podstawie analizy stanu, rozpozna-

nie cech, właściwości, zachowań lub

mocnych/słabych stron jednostki/gru-

py, rozpoznanie zjawisk, procesów czy

też stawianie przypuszczeń, formuło-

wanie hipotez?

W celu ustalenia stopnia zainteresowania

doskonaleniem nauczycieli – posiadaczy

kolejnych stopni rozwoju zawodowego

– a pośrednio określeniu fazy rozwoju

doskonalenia zawodowego nauczycieli,

należy wykorzystać diagnozę fazy.

Stefa n Ziemsk i, pod k reślając znaczenie

diagnozy rozwiniętej, twierdzi, że „peł-

ne i wielostronne rozpoznanie ma szcze-

gólny walor dla działań praktycznych,

przekształcających rzeczywistość” 8 .

Nie ulega wątpliwości, że doskonale-

nie zawodowe nauczycieli jest ważnym

działaniem praktycznym, które może

modelować, kreować a nawet zmieniać

rzeczywistość oświatową. Z tego wy-

nika wniosek, że diagnoza pozwalająca

rozpoznawać złożony stan rzeczy, po-

winna znaleźć stałe miejsce w budowa-

niu jakości doskonalenia zawodowego

nauczycieli.

Zwieńczeniem działań podjętych w ra-

mach badania potrzeb będzie diagnoza

prognostyczna, która wyznaczy kierunki

działań instytucji zajmujących się dosko-

naleniem nauczycieli, nazwie te działania

oraz da wytyczne do ich realizacji.

Aby udzielić odpowiedzi na to pytanie,

proponuję wykorzystać pojęcie diagnozy

rozwiniętej wprowadzone przez Stefana

Ziemskiego 7 , który zwraca uwagę na

złożoną strukturę diagnozy, składają-

cej się z kilku diagnoz cząstkowych,

Wykorzystując schemat diagnozy roz-

winiętej S. Ziemskiego 9 , proponowaną

w doskonaleniu diagnozę można przed-

stawić następująco:

Nasuwa się kolejne pytanie: W jaki spo-

sób założenie diagnozy rozwiniętej, jako

sumy kilku diagnoz cząstkowych, może

być zrealizowane w badaniu potrzeb

5 tamże

6 tamże

7 Jarosz E. Wysocka E. „Diagnoza psychopedago-

giczna – podstawowe problemy i rozwiązania”

8 tamże

9 tamże

Diagnoza

identyfikacyjna

Rozpoznanie potrzeb

i oczekiwa rónych grup

badanych w zakresie

doskonalenia zawodowego

nauczycieli

cych

potrzeby i oczekiwania

w zakresie doskonalenia

zawodowego

Diagnoza znaczenia

Okrelenie roli instytucji

doskonalcych

i wspierajcych nauczycieli

w realizacji ich potrzeb

i oczekiwa

Diagnoza fazy

Ustalenie poziomu

zainteresowania nauczycieli

posiadaj

ne stopnie

awansu zawodowego

doskonaleniem

Diagnoza

prognostyczna

Wyznaczenie kierunków

dziaa instytucji zajmujcych

si doskonaleniem

i wspieraniem nauczycieli

Ta k i wła śnie model d ia gnoz y zrea li-

zował Mazowiecki Zespół ds. Syste-

mowego Badania Potrzeb Nauczycieli,

czego dowodem są przytoczone niżej

pytania badawcze oraz zaproponowane

do badania zmienne i związki między

zmiennymi 10 :

d) obszary tematyczne w doskonale-

niu nauczycieli proponowane przez

pracowników JST w wywiadach

indywidualnych,

e) tematy proponowane do doskonale-

nia przez poszczególne grupy bada-

nych (dyrektorzy z podziałem na typ

szkoły/placówki, nauczyciele przed-

szkoli, nauczyciele nauczania zinte-

growanego, nauczyciele poszczegól-

nych przedmiotów z podziałem na

typ szkoły),

f ) tematy do doskonalenia (z podzia-

łem na obszary tematyczne) propo-

nowane przez poszczególne rady

pedagogiczne.

psycholog/wychowawca świetlicy)

oraz przydział dodatkowych czyn-

ności,

b. czynniki mające wpływ na wybór

form doskonalenia,

c. optymalne terminy doskonalenia

a pełniona funkcja w placówce (dy-

rektor, nauczyciel, pedagog/psycho-

log/wychowawca świetlicy),

d. najdogodniejsze miejsca dosko-

nalenia z uwzględnieniem rejonu

nadzoru pedagogicznego,

e. oczekiwane cechy osób prowadzą-

cych szkolenia a pełniona funk-

cja w placówce oraz staż pracy

w oświacie,

f. efektywność metod pracy stosowa-

nych na zajęciach z nauczycielami

• typ szkoły/placówki,

• najczęściej oczekiwane formy

materiałów szkoleniowych.

1. Jaka jest preferowana tema-

tyka doskonalenia w roku

szkolnym 2006/2007? Jaki

jest związek propozycji tema-

tycznych zgłaszanych przez

badanych z: funkcją pełnioną

w oświacie, typem szkoły/pla-

cówk i, stopniem awa nsu zawo-

dowego, stażem pracy?

2. Czym warunkowany jest wy-

bór tematyki doskonalenia?

Zmienne:

a) ro z k ł a d pro c entow y ob s z a rów

tematycznych wybieranych przez

uczestników ankiety interaktywnej

z uwzględnieniem rejonu nadzoru

pedagogicznego,

b) obszary tematyczne, którymi zainte-

resowani są badani z poszczególnych

typów szkół/placówek (przedszkola,

szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły

ponadgimnazjalne),

c) obszary tematyczne, którymi zainte-

resowani są nauczyciele poszczegól-

nych stopni awansu zawodowego,

Zmienne:

a) czynniki warunkujące wybór

tematyki doskonalenia w wypo-

wiedziach osób ankietowanych,

b) mocne i słabe strony szkoły a tema-

tyka wybieranego doskonalenia.

4. Jakie są oczekiwane korzyści

wynikające z uczestnictwa

w doskonaleniu?

3. Jakie są oczekiwania poten-

cjalnych odbiorców w zakresie

organizacji doskonalenia?

Zmienne:

a. Najczęściej oczekiwane korzy-

ści deklarowane przez badanych

z podziałem na:

• pełniących różne funkcje w oś-

wiacie,

• zatrudnionych w różnych ty-

pach szkół/placówek,

Zmienne:

a. preferowane formy doskonalenia

a pełniona funkcja w placówce

(dyrektor, nauczyciel, pedagog/

10 Projekt badania potrzeb i oczekiwań nauczycieli

w zakresie doskonalenia zawodowego w roku 2006

Diagnoza genetyczna

Ustalenie czynników

warunkuj

cych ró

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: