enscommune.pdf

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu

ENSCOMMUNE —to,cojestwspólnewbycie(bytowaniu).

Poszukiwaniejakiego±podstawowego,wspólnegoelementu(czynnika)

uobserwowanychkonkretnychbytów,topocz¡tkiﬁlozoﬁiumy±licielijo«skich.

Wnast¦pstwiespontanicznego,niemetodycznegouogólnieniawskazywanonp.

nawod¦,powietrze,ogie«,ziemi¦jakonaelementywspólnewbytowaniu,co

prowadziłodonaiwnegomonizmu.

Czym±wspólnymdlawszystkichbytów,stanowi¡cymzarazemprzedmiot

nowejnauki—metaﬁzyki,jestwgArystotelesasubstancja(o Ž s • a[ousía]),

jakoco±analogicznego,doczegowszystkojestodniesioneprzyformowaniu

rozumieniabytu:„Bytpojmujesi¦ró»norodnie,wrelacjiwszak»edoczego±

jednego,zewzgl¦dunajak¡±jedn¡natur¦,aniecałkiemró»noznacznie”

( Met. ,1003a33).„Jednemianowicierzeczynazywaj¡si¦bytami,gdy»s¡

tosubstancje,awszystkoinnedlatego,»es¡todeterminacjesubstancji

alboprocesyprowadz¡cedosubstancji,jejzniszczenielubbrak,albojako±ci

substancji,albotocowytwarzalubsprawiaj¡,b¡d¹te»co±poj¦tegowrelacji

doniej,awreszcienegacjeczego±znichlubsamejsubstancji”(tam»e,1003

b5–10).

Rozumieniearystotelesowskiejsubstancjijakoprzedmiotumetaﬁzykiswo-

i±ciepoj¡łAwicenna—jako„powszechno±¢”,b¦d¡c¡zespołemcechkonstytu-

tywnych,np.„ko«sko±¢”:„Ko«sko±¢wi¦c,przezto,»ewjejdeﬁnicjizbierasi¦

wiele—jestwspólna[…];ko«sko±¢samawsobiejesttylkoko«sko±ci¡”.(„Equ-

initasergoexhocquodindeﬁnitioneeiusconveniuntmultaestcommunis[…];

equinitasergoinseestequinitastantum”— Metaphysica ,V1).Orzekaniepoj¦¢

ogólnychobytachjednostkowychjestmo»liweiprawdziwedlatego,»eka»dy

bytposiadanatur¦(tzw.naturatrzecia),której„quidditas”niejestaniogólna,

anijednostkowa,b¦d¡coboj¦tn¡wobecogólno±ciijednostkowo±ci.

J.DunsSzkot,przyjmuj¡cAwicennykoncepcj¦naturtrzecichiporz¡dkuj¡c

j¡,uznał,»edlazachowaniarozumieniaczłowiekaicałejmetaﬁzykikonieczny

jestjaki±pierwszy,najbardziejpowszechny,wszystkiemuwspólnyprzedmiot.

Jestnimbytrozumianynajogólniej,jakobyt,czylijako„quidditas”,wyklucza-

j¡cywsobiesprzeczno±¢.Umysł,zistotyswejnieposiadaj¡cyogranicze«,za

pierwszyswójprzedmiotmatakrozumianybyt—jakoco±najbardziejwspólne-

gowszystkiemu.„Nihilpotestadaequariintellectuinostroexnaturapotentiae

inrationeprimiobiecti,nisicommunissimum”( OpusOxoniense ,I,d.3,q.3)—

„Nicniemo»edorówna¢naszemuintelektowi,jakonaturalnejwładzy—wobec

pierwszegoprzedmiotu(poznania),jaktylkoco±,cojestnajbardziejwspólne”.

Tymczym±wspólnymjestwła±niebyt,jakonajogólniejszanatura:„Intellectus

cognoscitaliquidsubrationecommuniori,quamsitratioentismaterialis,quia

cognoscitaliquidsubrationeentisincommuni,alioquinmetaphysicanullaes-

setscientiaintellectuinostro”(tam»e,d.2,q.3)—„Intelektpoznajeco±zracji

bardziejwspólnychni»racjabytumaterialnego,gdy»poznajezracjibytujako

wspólnego;wprzeciwnymraziemetaﬁzykaniebyłaby»adn¡wiedz¡dlanasze-

gointelektu”.Takrozumianybyt(enscommunissimum)jestdlaDunsaSzkota

czym±realnym,gdy»jestwypowiadanynieopoj¦ciach,leczorzeczach,itowg

elementówistoty„inquid”,gdy»okre±larzeczjakotak¡,aniewjejwła±ciwo-

±ciach(„inquale”).Jesttowi¦crealneiabsolutnepoj¦ciebytu—jednoznaczne,

gdy»wszystkobytuj¡ceokre±la„jakotakie”.„Mo»nawi¦cpowiedzie¢,»epoj-

mujesi¦Boganietylkowpoj¦ciuanalogicznymdopoj¦ciastworze«,jako»e

enscommune 1

PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu

Bógjestczym±całkowicieinnymni»one,leczwjakim±poj¦ciujednoznacz-

nymdlaNiegoistworze«”.(„Potestdici,quodnontantuminconceptuanalogo

conceptuicreaturaeconcipiturDeus,sedinconceptualiquounivocosibietcre-

aturae”—tam»e,d.2,q.2)

Najpierwotniejszerozumieniewszystkiegownajbardziejjednoznacznie

wspólnympoj¦ciubytu,jednoznaczniewszystkoogarniaj¡cym—wnatu-

rzeiformiebytu—jestzb¦dneiniedoprzyj¦cia,bowiemprócz„jedno-

±ciistotowej”,orzekaj¡cej„inquid”,istotno±ciowowyst¦pujejedno±¢ana-

logiczna,jak¡jestpluralistycznarzeczywisto±¢.Jestwi¦cmo»liweutworze-

niesobiepoj¦cia„analogiczniewspólnego”orzeczywisto±ci,gdydostrze-

»emy,»eistniejekonieczna,wszechogarniaj¡ca(transcendentalna)wi¦¹-rela-

cjakonstytutywnychczynnikówbyturealnego:istnieniaiistoty.Chocia»re-

alnieró»nejestka»deistnienie,jakrealnieró»najestka»dakonkretnaisto-

ta,tojednakfaktaktualizacjika»dejistotyprzezproporcjonalnedoniejist-

nieniejestkoniecznydlaukonstytuowaniarealnegobytu.Jesttonamda-

neju»wpierwszymakcieintuicji—ws¡dzieegzystencjalnym,stwierdzaj¡-

cymistnienie„tegooto”konkretu,co—oczywi±cie—wymagadalszegopo-

znawania.Mo»liwejestjednakwypracowanieanalogicznegorozumieniaby-

tu,któryistniejeanalogicznie,ijesttowypowiadanews¡dzie:„bytemjest

wszystkoto,cofaktycznieistnieje”,acowyra»a—wsposóbniejasny—

bytowanie.

Bibliograﬁa: P.Böhner,É.Gilson, DieGeschichtederchristlichanPhilosophievonihren

AnfängenbisNikolausvonCues ,Pa1937,1954 2 ( Historiaﬁlozoﬁichrze±cija«skiej ,Wwa1962);

É.Gilson, L’êtreetl’essence ,P1948,1962 2 ( Bytiistota ,Wwa1963);S.ThomaeAquinatis, Summa

theologiae ,I,q.45,w: OperaomniaSanctiThomaeAquinatis ,Tn–R1948–1967;GilsonHFS;Kr¡piec

DzII;Kr¡piecDzIV;Arystoteles, Metaﬁzyka ,I,Lb1996.

MieczysławA.Kr¡piec

enscommune 2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: