polityka fiskalna i budzetowa.doc

19

Bazyli Samojlik, podstawy finansów - rok II, wykład:

FINANSE PUBLICZNE, DŁUG PUBLICZNY, BUDŻET I JEGO SALDO

Zakres konstytucyjnych regulacji spraw finansów publicznych

Konstytucja , w szczególności:

·            Zakazuje zaciąganie zobowiązań [pożyczek, gwarancji, poręczeń] w wyniku których państwowy dług publiczny przekroczyłby 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto;

·            Przyznaje wyłącznie Radzie Ministrów inicjatywę ustawodawczą co do następujących ustaw z zakresu finansów publicznych: o budżecie państwa i jego zmianach, o zaciąganiu długu publicznego, o gwarancjach finansowych udzielanych przez państwo;

·            Nakazuje Radzie Ministrów przedłożenie projektu ustawy budżetowej Sejmowi na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego. Termin ten może być niedotrzymany tylko  w wyjątkowych przypadkach;

·            Równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu budżetu Sejmowi, Rada Polityki Pieniężnej ustala i przedkłada do wiadomości Sejmu roczne założenia polityki pieniężnej;

·            Zakazuje zakładanie pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa;

·            Zakazuje ustalanie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej uchwalonej przez Radę Ministrów;

·            Daje Prezydentowi prawo skrócenia kadencji Sejmu, jeśli   w ciągu 4 miesięcy od dnia otrzymania projektu ustawy budżetowej Sejm nie przedstawi uchwalonej ustawy do podpisu Prezydenta;

·            Nakazuje Prezydentowi podpisanie ustawy w ciągu 7 dni od daty jej otrzymania z Sejmu i pozostawia mu jedynie prawo do zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustalenia zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją;

·            Jeśli ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym [na okres krótszy niż rok] nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy;

Sektor finansów publicznych

·         organy władzy publicznej

·         państwowe osoby prawne i inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte krajowym Rejestrem Sądowym.

Częścią sektora finansów publicznych nie są  przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe ani spółki prawa handlowego .

Środki publiczne :

·         dochody,

·         przychody;

Dochody to przede wszystkim podatki i opłaty  oraz dochody z usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych .

Przychody  to przede wszystkim wpływy z  zaciąganych kredytów, pożyczek, sprzedaży papierów wartościowych i wpływy z prywatyzacji.

Środki publiczne są:

·         wydatkowane , to jest stanowią wydatek danego budżetu i 

·         rozchodowane, na spłaty kredytów , pożyczek, wykup wyemitowanych papierów wartościowych i pokrycie deficytu budżetowego

Sektor rządowy i samorządowy finansów publicznych

Na finanse  publiczne składają się:

·            Sektor rządowy  

·            Sektor samorządowy

Struktura sektora rządowego:

·            Budżet państwa ,

·            Jednostki organizacyjne sektora rządowego ( jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne)

·            Fundusze celowe sektora rządowego (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Alimentacyjny, Gwarantowanych Świadczeń pracowniczych, Promocji Twórczości itp.)

Struktura sektora samorządowego:

·            Gminy,

·            Powiaty,

·            Miasta na prawach powiatów,

·            Województwa samorządowe,

·            Jednostki organizacyjne sektora samorządowego (zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne)

·            Fundusze celowe gminne , powiatowe i wojewódzkie

Potrzeby pożyczkowe:

Deficyt sektora finansów publicznych stwarza potrzeby pożyczkowe tego sektora w celu sfinansowania:

-       deficytu budżetowego;

-       długu publicznego;

-       wykonania operacji finansowych przeprowadzanych w związku z zaciągniętymi zobowiązaniami.

Łączne nominalne zadłużenie sektora finansów publicznych z  tytułu

-       wyemitowanych papierów wartościowych;

-       zaciągniętych kredytów i pożyczek;

-       przyjętych depozytów;

-       wymagalnych ( zapadłych nie zapłaconych) zobowiązań jednostek budżetowych;

-       wymagalnych ( przedstawionych do zapłaty) zobowiązań z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń,

to dług publiczny.

Dług publiczny sektora rządowego to dług Skarbu Państwa a dług publiczny sektora samorządowego to dług publiczny poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, łącznie dług sektora rządowego i samorządowego to państwowy dług publiczny..

Źródłem pokrycia pożyczkowych potrzeb budżetu państwa i budżetów jednostek samorządowych  są:

·            Przychody ze sprzedaży skarbowych i komunalnych papierów wartościowych,

·            Przychody z prywatyzacji;

·            Przychody  z tytułu kredytów i pożyczek.

Maksymalne kwoty przyrostu zadłużenia budżetu państwa z tytułu emisji papierów wartościowych, kredytów i pożyczek  w kraju i za granicą ustala ustawa budżetowa.

Jednostki samorządu terytorialnego w związku z potrzebami pożyczkowymi mogą zaciągać kredyty, pożyczki i emitować papiery wartościowe:

¨      Na pokrycie niedoboru budżetu pod warunkiem, że podlegają spłaceniu lub wykupowi w tym samym roku w którym je zaciągnięto lub wyemitowano i z opinią izby rozrachunkowej co do możliwości spłaty;

¨      Na wydatki nie mające pokrycia w dochodach pod warunkiem, że koszty obsługi płatne są  co najmniej raz do roku, dyskonto nie większe niż 5% ( przy danej oczekiwanej przez inwestorów stopie zwrotu z inwestycji, ogranicz to długość okresu na jaki można wyemitować papiery dyskontowe) , nie występuje kapitalizacja odsetek.

Ustawa budżetowa ustala dochody budżetu państwa [1. Podatkowe;2. Niepodatkowe;3. Zagraniczne], wydatki na kwotę nie większą niż... oraz deficyt na kwotę nie większą niż....

W budżetach jednostek sektora finansów publicznych:

¨      dochody to prognoza;

¨      wydatki i rozchody to nieprzekraczalny limit.

Dług publiczny

Regulacje w UE

ü      Rządy państw członkowskich unikają nadmiernego deficytu.

ü      Deficyt i dług publiczny odnosi się do całego sektora finansów publicznych [władze centralne, lokalne, regionalne, fundusze specjalne]

Dwa kryteria kwalifikacyjne do Europejskiej Unii Monetarnej [EMU] dotyczyły budżetu i długu publicznego:

§         Dopuszczalny dług publiczny to taki, którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej, chyba że malejąc zbliża się do wartości bazowej;

wartość bazową  ustalono na 60%.

§         Dopuszczalny deficyt budżetowy, to taki którego relacja do PKB nie przekracza wartości bazowej , chyba że malejąc zbliża się do niej;

wartość bazową ustalono na  3 %.

Polskie regulacje odnośnie państwowego długu publicznego.

Ustawa o finansach publicznych (w ślad za Konstytucją) obowiązująca od 1 stycznia 1999 roku ustala, że państwowy dług publiczny nie może przekroczyć 3/5 rocznego produktu krajowego brutto [PKB].  Minister finansów   ogłasza w "Monitorze Polskim" państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa i ich relacje do PKB w odniesieniu do roku budżetowego  do 31 maja roku następnego a w odniesieniu do pierwszej połowy roku budżetowego  do 30 września tego roku.

Państwowy dług publiczny / mld zł/

Jeśli ogłoszona relacja długu do PKB jest większa niż 50% ale nie większa niż 55%:

§         to w projekcie ustawy budżetowej relacja deficytu do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż w roku w którym ogłoszono przekroczenie granicy 50%, jest to również górne ograniczenie  relacji deficytu do dochodów w każdym budżecie sektora samorządowego,

§         Jeśli ogłoszona relacja jest większa niż 55% ale nie większa niż 60%:

§         To w projekcie ustawy budżetowej przyjmuje się taki poziom deficytu aby relacja długu Skarbu Państwa do PKB na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, była niższa od ogłoszonej ;

§         Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji długu publicznego do PKB

§         W każdym budżecie jednostki samorządu terytorialnego  zmniejsza się górne ograniczenie relacji deficytu do dochodu współczynnikiem R= [0.6-(państwowy dług publiczny :PKB):0.05 .W rezultacie zastosowania korekty górnej granicy relacji deficytu do dochodów, dopuszczalny deficyt będzie malał do zera wraz ze zbliżaniem się do granicy 60%  R=(0.6-0.6):0.05=0.

Jeśli ogłoszona relacja jest większa od 60% to:

§         Rada Ministrów w terminie miesiąca przedstawia Sejmowi projekt programu sanacyjnego mający na celu ograniczenie relacji poniżej 60%;

§         Projekty   budżetów, sektora rządowego i samorządowego, na kolejny rok nie zawierają deficytu ( chyba, że jest on pokrywany z nadwyżek lat poprzednich).

Saldo pierwotne budżetu.

Dochody minus (wydatki pomniejszone o  koszty obsługi długu)=saldo pierwotne budżetu.

Spłat  rat kapitałowych  i wykupu papierów wartościowych nie zalicza się do wydatków budżetowych; w wydatkach budżetu są wyłącznie koszty obsługi długu to znaczy odsetki, dyskonta i prowizje.

Spłaty rat kapitału i wykup papierów wartościowych są w rozchodach finansów publicznych a nie w budżecie a środki na te cele pochodzą z przychodów a nie dochodów budżetu.

Tak więc "saldo pierwotne" to różnica między dochodami i wydatkami danego okresu bez uwzględniania w tych wydatkach pozycji służących finansowaniu kosztów obsługi długu publicznego.

·         Jeśli saldo pierwotne = zero, to

Dochody =wydatki minus koszty obsługi długu

·         Jeśli saldo pierwotne jest większe od zera i równe kosztom obsługi długu, to dochody pozwalają pokryć wszystkie wydatki budżetu:

Dochody-(wydatki-koszty obsługi)=koszty obsługi długu

Dochody- wydatki + koszty obsługi długu=koszty obsługi długu

Dochody-wydatki=koszty obsługi długu-koszty obsługi długu=zero

Dochody=wydatki.

Budżet jest więc wtedy zrównoważony.

§         Dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest wyższe niż koszty obsługi długu w budżecie pojawiają się środki nie tylko na pokrycie kosztów obsługi długu ale i na spłaty długu publicznego.  Dodatnie saldo pierwotne     stanowi  więc oszczędność budżetu , która może być wykorzystana na pokrycie kosztów obsługi długu a w przypadku gdy saldo jest wyższe niż te koszty na spłatę części kapitałowej długu publicznego. Jeśli założymy , że kurs waluty krajowej jest stały, to możliwość zmniejszenia długu publicznego pojawia się dopiero wtedy gdy saldo pierwotne jest większe od kosztów obsługi długu.

Saldo pierwotne w mld zł