!Julio Cortázar - Wielkie wygrane.doc

...co ma powieściopisarz zrobić
z ludźmi pospolitymi, całkiem sobie
„zwykłymi", i jak przedstawić czy-
telnikowi, żeby ten nabrał do nich
jakiego takiego zainteresowania?
Zupełnie pominąć ich w narracji
nie można w żaden sposób, ponie-
waż ludzie pospolici stanowią bar-
dzo często konieczne ogniwo
w łańcuchu wydarzeń życiowych;
a więc pominięcie ich byłoby na-
ruszeniem prawdopodobieństwa.

F. Dostojewski, Idiota
przełożył Jerzy Jędrzejewicz

3

PROLOG

I

„Markiza wyszła o piątej — pomyślał Car-
los Lopez. — Gdzie ja to, u diabła, czyta-
łem?"

Rzecz miała miejsce w kawiarni „London",
na rogu Peru i Avenidy. Było dziesięć po
piątej. Markiza wyszła o piątej? Lopez po-
ruszył głową, żeby odgonić to niejasne wspo-
mnienie i umoczył usta w szklaneczce piwa
Quilmes. Nie było dość zimne.

—          Człowiek wytrącony ze swoich przy-
zwyczajeń, czuje się jak ryba bez wody —
powiedział doktor Restelli, patrząc w swoją
szklankę. — Przyznam się panu, że jestem
nader przywiązany do osłodzonej maté koło
czwartej po południu. Niechże pan spojrzy na
tę damę, która wychodzi z metra. Będzie pan
w stanie ją dojrzeć? Jest tak tłoczno na ulicy.
Ta, ta, właśnie ta blondynka. Uważa pan, iż
równie jasnowłose i wiotkie damy wezmą
udział w naszej uroczej morskiej podróży?

—          Wątpliwe — odparł Lopez. — Tak już
się dzieje, że najładniejsze babki pływają za-
wsze innymi statkami.

—              O młodości, pełna sceptycyzmu —■ wes-

tchnął doktor Restelii. — Choć wiek sza-
leństw jest już poza mną (jakkolwiek nie
ukrywam, że od czasu do czasu zdarzają mi
się jeszcze jakieś skromne awanturki) zacho-
wałem wrodzony optymizm i jestem równie
pewny tego, że w czasie podróży będziemy
mieli okazję spotkać przepiękne dziewczęta,
jak tego, że w mojej walizce znajdują się trzy
butelki grapy z Catamarki, które tam prze-
zornie umieściłem.

— Wszystko się okaże, o ile ta cała podróż
dojdzie do skutku — powiedział Lopez. — Ale
a propos kobiet, właśnie wchodzi tu zjawisko
godne, by pan przekręcił głowę o jakieś sie-
demdziesiąt stopni w kierunku Florydy.
O tak... dość. Ta, co rozmawia z tym facetem
o długich włosach. Z pewnością wyglądają
na ludzi, którzy powinni się z nami zaokrę-
tować, chociaż przysięgam Bogu, że nie wiem,
jak wyglądają ludzie, którzy powinni się z na-
mi zaokrętować. No to może strzelimy sobie
po jeszcze jednym piwku?

Doktor Restelii docenił i przyjął propozy-
cję. Lopez doszedł do wniosku, że w sztyw-
nym kołnierzyku i niebieskim krawacie w
fiołkowe groszki rzeczywiście niebywale
przypomina żółwia. W dodatku używał bi-
nokli kompletnie rujnujących dyscyplinę w
gimnazjum, gdzie uczył historii Argentyny
(Lopez zaś hiszpańskiego) i gdzie ochrzczony
został dzięki swemu wyglądowi i sposobowi
wykładania Żółwiem, Melonikiem albo Dęcia-
kiem. „Ciekawe, jak też mnie przezywają" —

nieszczerze pomyślał Lopez, nieszczerze, bo
nie miał wątpliwości, że chłopakom wystar-
cza „Lopez-Gonzalez" * lub coś w tym rodzaju.

—          O, wielka uroda —- zaopiniował doktor
Restelli. — Nie byłoby źle, gdyby się dołą-
czyła do naszej wycieczki. Nie wiem, czy to
perspektywa morskiego, przesyconego solą
powietrza, czy też tropikalnych nocy, ale wy-
znaję, że czuję się mocno podniecony. No to
zdrowie, kolego i przyjacielu.

—          No to pańskie, drogi doktorze i współ-
towarzyszu — odparł Lopez wyraźnie obniża-
jąc poziom płynu w swym półlitrowym kuflu.

Doktor Restelli cenił (z pewnymi zastrzeże-
niami) swego kolegę i przyjaciela. W dysku-'
sjach nad cenzurkami semestralnymi nieraz
sprzeciwiał się fantazyjnym ocenom Lopeza:
od czasu do czasu z uporem bronił on ostat-
nich walkoni ałbo nie takich zupełnych wał-
koni, ale za to gałganów, którzy nie tylko
ściągali podczas klasówek, lecz co gorsza czy-
tali gazety, gdy on pocił się nad Vilcapugio
(nie było bowiem rzeczą łatwą opowiedzieć
im w sposób elegancki o batach, jakie Hisz-
panie spuścili drogiemu generałowi Belgrano).
Ale mimo że trochę bohemę, Lopez był bar-
dzo dobrym kolegą, zawsze gotowym twier-
dzić, że honor przemawiania w dniu 9 lipca
powinien przypaść doktorowi Restelli, który
ostatecznie ulegał życzeniom doktora Guglie-

Lopez i Gonzalez — najcząściej spotykane na-
zwiska hiszpańskie  (przyp.  tłum.).

mentti i niezasłużonemu, acz pełnemu ser-
deczności naciskowi pozostałych profesorów.

W końcu był to nader szczęśliwy zbieg oko-
liczności, że właśnie na Lopeza padła jedna
z wielkich wygranych turystycznej loterii,
nie zaś na Gomeza czy na nauczycielkę an-
gielskiego. Z Lopezem zawsze można się było
dogadać, chociaż nieraz zbierało mu się na
zbytni liberalizm, z lekka pachnący niewyba-
czalnymi zapędami komunistycznymi, czego
Restelli nie tolerował u nikogo. Z drugiej
strony, na szczęście, Lopez gustował w ko-
bietach i wyścigach.

—              „Czternaście miałeś lat, miłość poznając
i tanga słodki czar" — zanucił Lopez. — Dla-
czego właściwie kupił pan bilet na tę loterię,
doktorze?

■—• W końcu uległem namowom pani de Re-
bora, kolego. Sam pan wie, co ona potrafi, jak
się uprze. Do pana także się pewno przyczepi-
ła. Chociaż, co tu mówić... teraz powinniśmy
być jej tylko wdzięczni.

—          Cały tydzień piłowała mnie podczas
wszystkich pauz — wyznał Lopez. — Przez tę
natarczywą muchę dosłownie nie miałem kie-
dy rzucić okiem na rezultaty gonitw. Najza-
bawniejsze, że pojęcia nie mam, co jej. na tym
zależało. Taka sama loteria jak każda inna.

—          O, daruje pan, ale tu będę odmiennego
zdania. To loteria całkowicie specjalna, coś
zupełnie, ale to zupełnie innego.

■— Ale dlaczego de Rebora podjęła się
sprzedaży tych biletów?

-— Niewykluczone — tajemniczo podjął
doktor Restelli — że sprzedaż tych właśnie
biletów miała na celu trafienie do specyficz-
nej publiczności, publiczności, że tak powiem,
selektywnej. W takim wypadku państwo
zwraca się czasem o bezinteresowną pomoc
do dam z towarzystwa. Byłoby żenujące, gdy-
by ewentualni wygrywający mieli do czynie-
nia z osobami, że się tak wyrażę, z niższych
sfer.

—          Że się pan tak wyrazi — zgodził się
Lopez. — Ano dobrze, ale zapomina pan, że
wygrywający mają prawo dokooptować sobie
członków rodziny.

—          Drogi kolego, gdyby tak moja świętej
pamięci małżonka albo i moja córka, żona
młodego Rubirosy, mogły mi towarzyszyć...

—          No pewno, pewno -— powiedział Lo-
pez. ■—■ Pan to co innego. Ale, co tu owijać
w bawełnę, gdyby mnie odbiła szajba i za-
prosiłbym na przykład moją siostrę, natych-
miast mielibyśmy do czynienia z tak zwany-
mi niższymi sferami, o ile pozwoli mi pan
użyć swoich własnych słów.

—              Och, nie myślę, by pańska siostrzyczka...

—          Ja także nie myślałem — powiedział
Lopez. — Ale zapewniam pana, że należy do
tych, którzy mówią „smacznego" i uważają,
że w towarzystwie nie należy używać słowa
„rzygać".

—          W istoaie, nie jest to może najwykwint-
niejszy termin. Ja wolałbym już raczej powie-
dzieć „wymiotować".

11

—              Ona natomiast skłania się ku „zwraca-
niu" ewentualnie „zrucaniu". A co pan myśli
o naszym pupilku w tym całym interesie?

Doktor Restelli przeszedł od piwa do prze-
jawów najgwałtowniejszej irytacji. Nie mógł
pojąć, jak pani de Rebora, natrętna, ale prze-
cież niegłupia i w dodatku nosząca wcale
niezłe nazwisko, mogła posunąć swój zapał
aż do oferowania biletów uczniom ze star-
szych klas! Jako smutny przykład niebywałe-
go uśmiechu fortuny, jak to nieraz czytuje
się w — apokryficznych z pewnością — anna-
łach kasyna w Monte Carlo, służyć może fakt,
że poza Lopezem i nim samym wygrał uczeń
tejże szkoły, niejaki Felipe Trejo, najgorszy
wałkoń w całej klasie, w dodatku najbardziej
podejrzany o autorstwo pewnych charaktery-
stycznych odgłosów, stałe przeszkadzających
wykładowcy historii Argentyny.

—          Niech mi pan wierzy, Lopez, że tego ło-
buza nie powinni wpuścić na statek. Zresztą
nie jest pełnoletni.

—          Nie dość, że jedzie, ale jeszcze zabiera
rodzinę — powiedział Lopez. — Mówił mi
o tym zaprzyjaźniony dziennikarz, który na
chybił trafił robił wywiady z niektórymi po-
siadaczami szczęśliwych losów.

Biedny Restelli, biedny szacowny Żółw.
Cień gimnazjum będzie1 go prześladował W
czasie wycieczki (naturalnie, o ile dojdzie ona
do skutku), a metaliczny śmiech Felipe Trejo
będzie mu przeszkadzał w ewentualnych flir-
tach,   w   dołączeniu   do   orszaku   Neptuna,

w czekoladowych lodach i ćwiczeniach ra-
towniczych,- zazwyczaj tak zabawnych. „Gdy-
by wiedział, że z Trejo i z całą tą zgrają pi-
łem piwko w barze na placu Once i że to od
nich dowiedziałem się o Żółwiu, Meloniku
itd... Biedaczysko, nosi w sobie tak posągo-
we wyobrażenie pedagoga..."

—          To może i nie jest najgorsze — w dokto-
ra Restelli wstępowała nadzieja. — Rodzina
może wpłynąć na niego dodatnio, nie uważa
pan?

—          Niech no pan spojrzy na te bliźniaczki
albo prawie bliźniaczki, co nadchodzą od stro-
ny Peru. O, właśnie przecinają Avenidę. Wi-
dzi je pan?

—          Nie jestem pewny — powiedział doktor
Restelli. — Jedna na biało, a druga na zielono?

—              O, to, to! Szczególnie ta na biało.

—          Wcale nie najgorsza. Nogi pierwsza kla-
sa. Może tylko trochę za szybkie ruchy. Czyż-
by szły na nasze zebranie?

—          Niestety, doktorze. Najwyraźniej mijają
kawiarnię.

—          A szkoda. Przyznam się panu, że miałem
kiedyś przyjaciółeczkę... Kubek w kubek do
niej podobna.

■— Do tej na biało?

—              Nie, do tej na zielono. Zawsze będę so-
bie przypominał... Zresztą, co tam, to dla pana
nic interesującego. Ach, tak? Ano to może
jeszcze po piwku... i tak do zebrania brak
przeszło pół godziny. Otóż ta panna pocho-
dziła z arystokratycznej rodziny i wiedziała,

że jestem żonaty. Niemniej jednak, mówiąc
krótko, rzuciła mi się w ramiona. Co za noce,
drogi przyjacielu, co za noce...!

—          Oj, to, to, Kamasutra... — powiedział
Lopez. — Robercie, jeszcze dwa piwa.

—          Panowie profesorowie mają dziś wyjąt-
kowe pragnienie — skomentował Robert. —
Pewno przez tę pogodę. Stało w gazecie, że
dziś jest duża wilgoć.

—          Jeżeli stało w gazecie, to święte — po-
dział Lopez. — Zaczynam rozróżniać, kto na-
leży do naszych przyszłych towarzyszy. Mają
takie same gęby, jak i my: pół ubawione, pół
nieufne. Niech pan chwilę poobserwuje, do-
ktorze, a sam pan to zauważy.

—          Dlaczego nieufne? — zdziwił się doktor
Restelli. ■— To wydaje mi się niczym nie
usprawiedliwioną kalumnią. Zobaczy pan, że
odbijemy zgodnie z tym, co jest zaznaczone
na bilecie. Tę loterię popiera państwo, to nie
byle tombola, bilety zostały rozprzedane po-
śród najlepszego towarzystwa i nie ma naj-
mniejszego powodu, by węszyć jakieś nieści-
słości czy też nadużycia.

—          Podziwiam pańską wiarę w biurokra-
cję — powiedział Lopez. — Najwyraźniej ko-
jarzy się ona panu z własnym ładem we-
wnętrznym, o ile wolno mi to tak ująć. Ja
raczej przypominam walizkę komiwojażera
i nigdy nie jestem niczego pewny. To nie to,
żebym nie ufał loterii, ale nieraz zadawałem
sobie pytanie, czy to wszystko nie skończy
się tak jak afera Gelrii.

—         Gelría to zupełnie co innego, agentury,
i to najprawdopodobniej żydowskie — oznaj-
mił doktor Restelłi. — Jeśli chwilę się za-
stanowić, to samo nazwisko... Nie jestem an-
tysemitą, o, co to, to nie, ale od lat obser-
wuję, jak dalece ta rasa, skądinąd pełna ta-
lentów, przeniknęła w nasze społeczeństwo.
No to zdrówko!

—         Pańskie, doktorze — odparł Lopez wał-
cząc z ochotą do śmiechu. Czy markiza rze-
czywiście wyszła o piątej? Przez drzwi od
strony Avenidy de Mayo ludzie wchodzili
i wychodzili jak zawsze. Lopez skorzystał
z — zapewne etnograficznego — zamyślenia
swego rozmówcy, żeby rozejrzeć się dokoła.
Prawie wszystkie stoliki były zajęte, ale tylko
niektóre owiewała atmosfe...