Dydaktyka Ogolna.doc

DYDAKTYKA  OGÓLNA

UWAGI  WSTĘPNE

Studiowanie dydaktyki ma na celu:

- poznanie i zrozumienie przez studentów uczenia się i nauczania jako   upodmioto-

  wionego procesu poznania,

- poznanie osobowych i rzeczowych uwarunkowań procesu kształcenia,

- zrozumienie źródeł celów kształcenia, zasad ich studiowania i form realizacji w pro-

  cesie nauczania - uczenia się,

- poznanie istoty systemu dydaktycznego jako funkcjonalnej całości z jej elementami,

  relacjami, procedurami, zasobami i zakłóceniami,

- zapoznanie z tradycją dydaktyczną, zarówno narodową, jak i zagraniczną,

- zapoznanie ze współczesnymi koncepcjami w rozwoju i modernizacji procesu kszta-

  łcenia oraz systemowym ujęciem dydaktyki,

- poznanie i zrozumienie zadań nauczyciela w organizacji i realizacji kształcenia, kształtowanie postaw wobec zawodu nauczyciela i jego ról społecznych oraz wycho-wawczych,

- rozwijanie i wzbogacanie własnych umiejętności uczenia się, studiowania i samo-

  kształcenia.

Zadaniem dydaktyki jest wyposażenie studentów w operatywną i innowacyjną wiedzę na temat takich zagadnień jak:

1. Epistemologiczne i psychofizjologiczne podstawy nauczania-uczenia się, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki współczesnego systemu edukacyjnego.

2. Cele i treści kształcenia z wyeksponowaniem ich uwarunkowań i tendencji reform programowych.

3. Teoria procesu nauczania-uczenia się ze szczególnym uwzględnieniem nowo-czesnych metod, form organizacyjnych oraz środków dydaktycznych.

4. Osiągnięcia szkolne charakteryzowane poprzez pryzmat powodzeń i niepowodzeń uczniów.

Studiowanie dydaktyki służy zapewnieniu studentom następujących umiejętności:

1. Planowanie i organizacja pracy dydaktyczno-wychowawczej.

2. Badanie i ocena przebiegu oraz wyników kształcenia.

3. Posługiwanie się metodami badań dydaktycznych do analizy podstawowych komponentów rzeczywistości oświatowej.

4. Opracowanie wybranych zagadnień ogólnodydaktycznych na podstawie analizy materiałów źródłowych (artykułów i pozycji zwartych).

5. Docieranie do różnych treści, ich umiejętny wybór, selekcja, systematyzowanie, wartościowanie i recepcja.

TREŚCI  PROGRAMOWE

I. Dydaktyka jako nauka

1. Etymologia, geneza i znaczenie nazwy „dydaktyka”.

2. Przemiany dydaktyki jako nauki.

3. Dydaktyka w systemie nauk.

4. Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe.

5. Przedmiot, zadania i funkcje dydaktyki.

6. Twórcy polskiej dydaktyki i ich podstawowe dzieła.

7. Literatura przedmiotu.

II. Aparatura terminologiczna dydaktyki

1. Uczenie się - jako jedno z podstawowych pojęć dydaktycznych

    - analiza definicji pojęcia „uczenie się”, jego cechy, współczesne teorie uczenia się,

      prawidłowości procesu uczenia się.

2. Pojęcie nauczania

    - wybrane interpretacje pojęcia, czynności w nauczaniu.

3. Pojęcie kształcenia

    - analiza określenia, rodzaje i warianty kształcenia.

4. Relacje między pojęciami dydaktycznymi.

III. Aparatura metodologiczna dydaktyki *

1. Podstawowe pojęcia metodologiczne: badanie naukowe, metoda badawcza,
    technika i narzędzie badawcze.

2. Funkcje badań dydaktycznych.

3. Wybrane klasyfikacje metod  badawczych (wg. W. Okonia, T. Pilcha,
   M. Łobockiego, Wł. Zaczyńskiego).

4. Charakterystyka wybranych metod badawczych:

    - obserwacja

    - eksperyment pedagogiczny

    - test pedagogiczny

    - analiza dokumentów i wytworów uczniów

IV. Cele kształcenia

1. Pojęcie i klasyfikacja celów kształcenia.

2. Konstytutywne cechy celów kształcenia.

3. Próby porządkowania celów .

4. Cele kształcenia ogólnego zawodowego.

5. Charakterystyczne właściwości  szczegółowych celów dydaktycznych.

6. Próby operacjonalizacji celów.

7. Kategoryzacja celów kształcenia na przykładzie taksonomii Blooma, Okonia,

    Niemierki.

V. Treści kształcenia

1.    Treści kształcenia a podstawowe kierunki aktywmości  człowieka.

2.    Czynniki determinujące dobór treści.

3.    Wymagania wobec treści kształcenia.

4.    Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia - materializm dydaktyczny , formalizm dydaktyczny, utylitaryzm dydaktyczny, materializm funkcjonalny, teoria problemowo-kompleksowa, strukturalizm, egzemplaryzm.

5.    Krytyka współczesnych treści kształcenia („dekalog”).

6.    Tendencje reform programowych - próby przedmiotowo-komisyjne, modelowe, koncepcja przedmiotów zintegrowanych.

7.    Treści kształcenia : „explicite” - „implicite” (program ukryty).

8.    „Przykazania” dla oświaty przyszłości w kontekście treści kształcenia.

9.    Dokumenty określające treść kształcenia:*

   - plan nauczania: pojęcie, typy przedmiotów

   - program nauczania: pojęcie, struktura, zasady konstruowania.

   - podręczniki: rola i funkcje, typologia podręczników, nowe orientacje.

10. Kreatorzy treści kształcenia - dawniej i współcześnie.

11. Edukacyjny i pozaedukacyjny obszar treści kształcenia.

VI. Analiza procesu kształcenia

1. Pojęcie procesu nauczania-uczenia się.

2. Cechy nowoczesnego modelu procesu dydaktycznego.

3. Teoria ogniw procesu kształcenia . W. Okonia - charakterystyka ogniw (I - VII) wg

    schematu:

   - istota ogniwa,

   - sposoby realizacji w teorii i praktyce (w świetle literatury, badań, autopsji),

   - błędy nauczycieli popełniane w relizacji,

   - trudności uczniów.

VII. Zasady kształcenia

1. Sposoby rozumienia pojęcia „zasada” w dydaktyce: twierdzenie, norma, teza.

2. Procedury konstruowania systemów zasad kształcenia.

3. Charakterystyka głównych zasad kształcenia.

4. Stosowanie zasad i reguł dydaktycznych w procesie kształcenia.

VIII. Metody kształcenia

1. Pojęcie i istota metod kształcenia.

2. Historyczny rozwój metod nauczania.

3. Wybrane klasyfikacje metod.

4. Charakterystyka klasycznych metod kształcenia:

   - metody oglądowe

   - metody słowne

   - metody praktyczne

5. Nowoczesne metody kształcenia:

   - metody asymilacji wiedzy

   - metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy

   - metody waloryzacyjne

   - metody praktyczne

IX. Środki dydaktyczne i edukacja multimedialna

1. Pojęcie i funkcje środków dydaktycznych.

2. Podział środków dydaktycznych i ich charakterystyka:

   - środki wzrokowe

   - środki słuchowe

   - środki wzrokowo-słuchowe

   - środki częściowo automatyzujące proces kształcenia

3.Edukacja multimedialna.

4. Komputery w edukacji.

5. Kształcenie na odległość (na dystans).

X. Formy organizacyjne kształcenia

1. Podział  form organizacyjnych - kryteria.

2. Charakterystyka form organizacyjnych:

   - nauczanie jednostkowe

   - nauczanie binarne

   - nauczanie grupowe

  - nauczanie zbiorowe

   - nauczanie kontynentalne

3. Próby modernizacji systemu klasowo-lekcyjnego, m.in:

   - dyferencjacja

   - kształcenie wielopoziomowe

   - flexischooling

4. Lekcja - jej typy i budowa

   - próba ujednolicenia poglądów na budowę lekcji - 4 strategie kształcenia,
     4 typy lekcji

   - budowa lekcji poszczególnych typów

   - przygotowanie do lekcji

5. Praca domowa uczniów*

   - funkcje dydaktyczne pracy domowej

   - rodzaje, tematyka i sposoby zadawania

   - organizacja pracy domowej

   - kontrowersje wokół pracy domowej uczniów.

XI. Systemy dydaktyczne

1. Pojęcie i struktura systemu dydaktycznego.

2. Podział nowożytnych systemów dydaktycznych

   - system dydaktyki herbartowskiej jako podstawa tzw. szkoły tradycyjnej

   - system dydaktyki Deweya jako podstawa  szkoły progresywistycznej

   - charakterystyka koncepcji dydaktycznych: Jana Barteckiego (nauczanie 
     problemowo-grupowe), Konstantego Lecha (nauczanie przez łączenie teorii
     z praktyką) , Wincentego Okonia (koncepcja wielostronnego kształcenia).

3. Współczesny zintegrowany system dydaktyczny

   - gnoseologiczne i psychologiczne podstawy dydaktyki współczesnej

   - główne założenia dydaktyki współczesnej

4. Tendencje edukacyjne w dydaktyce.

XII. Osiągnięcia szkolne

1. Pojęcie efektywności kształcenia.

2. Rodzaje efektywności (makro, mezo i mikro-skale)

3. Pomiar osiągnięć szkolnych

4. Uwarunkowania osiągnięć uczniów i szkoły

XIII. Niepowodzenia szkolne

1. Podstawowa terminologia w obszarze niepowodzeń szkolnych .

2. Przyczyny niepowodzeń dydaktycznych.

3. Koncepcje zapobiegania niepowodzeniom szkolnym.

4. Drugoroczność - jako przejaw niepowodzeń  szkolnych

  - dyskusje i polemiki wokół szkoły  bez drugoroczności.

XIV. Spór o szkołę i nauczyciela

1. Geneza i znaczenie nazwy „szkoła”

2. Krytyka szkoły.

3. Główne koncepcje przebudowy szkoły.

4. Postulaty dotyczące modernizacji systemu szkolnego.

5. Edukacja równoległa i permanentna.

6. Uczestnicy procesu dydaktycznego

   - ogólna charakterystyka uczniów:

     zainteresowania , aspiracje, motywacje do nauki,

   - rola i funkcje nauczyciela w procesach edukacyjnych.

7. Współuczestnicy procesu kształcenia (rodzice, sponsorzy, filantropi, społeczność
    lokalna).

                          UWAGI  O  REALIZACJI  PROGRAMU

Realizacji treści programu służą wykłady, ćwiczenia oraz samodzielna praca studentów z tekstem. Wymienione formy zajęć powinny tworzyć całość spójną pod względem merytorycznym i logicznym. Z uwagi na różny wymiar godzin dydaktyki ogólnej na studiach dwuletnich i trzyletnich, przedstawiony program wymaga elastycznej realizacji z uwzględnieniem specyfiki kierunku. Ma on charakter otwarty. Stwarza możliwość wprowadzenia innych, dodatkowych zagadnień przy eliminacji pewnych treści (zwłaszcza oznaczonych w programie gwiazdką), także z uwzglę-dnieniem sugestii i konkretnych propozycji ze strony studentów.

PODRĘCZNIKI

1. W. Okoń: Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej.  Wyd. „Żak”, 
    Warszawa 1995.

2. W. Okoń: Zarys dydaktyki ogólnej. Wersja programowa. PZWS ,

    Warszawa 1970.

3. Cz. Kupisiewicz: Podstawy dydaktyi ogólnej. PWN, Warszawa 1994.

4. K. Kruszewski (red.): Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. PWN,

    Warszawa 1991.

LITERATURA PODSTAWOWA I UZUPEŁNIAJĄCA

5.    H. Aebli: Dydaktyka psychologiczna. PWN, Warszawa 1982.

6.    R. I. Arends: Uczymy się nauczać. Tłum. K. Kruszewski. WSiP, Warszawa 1994.

7.    Cz. Banach: Polska szkoła w systemie edukacji. Przemiany i perspektywy.
Wyd. Adam Marszałek, Toruń 1995.

8.    Bartecki: Aktywizacja procesu nauczania poprzez zespoły uczniowskie.
PWN, Warszawa 1958.

9.    J. Bartecki, E. Chabior: O nową organizację procesu nauczania. Nasza Księgarnia, Warszawa 1962.

10.              R.H. Davis. i in: Konstruowanie systemu kształcenia. Jak doskonalić nauczanie?
Tłum. J. Łaszcz. PWN, Warszawa 1984.

11.              J. Delors: Learning: The Treasure Within. UNESCO 1996.

12.              K. Denek: Wartości i cele edukacji szkolnej. Wyd. Nauk. UAM,
Poznań-Toruń 1994.

13.              K. Denek, P. Januszkiewicz, W. Strykowski (red.): Edukacja. Technologia kształ-cenia. Wyd. Nauk. UAM , Poznań 1993.

14.              R. Dolata, B. Murawska, E. Pietkiewicz, M Żytko: Monitorowanie osiągnięć szkol-nych jako metoda doskonalenia edukacji. Wyd. „Żak”, Warszawa 1997.

15.              R.M. Gange, L.Briggs, W. Wagner: Zasady projektowania dydaktycznego.
Tłum. K. Kruszewski. WSiP , Warszawa 1992.

16.              Ch. Galloway: Psychologia uczenia się i nauczania. PWN, Warszawa 1992.

17.              H. Gardner: Multiple Intelligences. New York. Harper Collins. 1993.

18.              H. Hammer: Klucz do efektywności nauczania. Wyd. Veda, Warszawa 1994.

19.              R.L. Hopkins: Narrative Schooling. New York. Columbia Uniwersity . 1994.

20.              I. Janiszowska, K. Kuligowska: Jak kontrolować osiągnięcia uczniów? PZWS, Warszawa 1965.

21.              A. Karpińska: Minimalizacja drugoroczności - realia, warunki i szanse. Wyd. FUW,  Białystok 1990.
lub

22.              A. Karpińska: Drugoroczność w opinii nauczycieli. Wyd. FUW, Białystok 1990.

23.              A. Karpińska (red.): Wyznaczniki powodzeń edukacyjnych. Oficyna Wydawnicza MWN, Olecko 1994.

24.              J. Konopnicki: Powodzenia i niepowodzenia szkolne. PZWS, Warszawa 19666.

25.              K. Kruszewski: 45minut. Prawie cała historia pewnej lekcji. PWN, Warszawa 1993.

26. Cz. Kupisiewicz. Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki
zaradcze. Wyd. 5. PWN, Warszawa 1972.

28. Z. Kwieciński: Dynamika funkcjonowania szkoły. PWN, Warszawa 1990.

29. Z. Kwieciński: Socjopatologia edukacji. Trans Humana, Olecko 1995.

30. K. Lech: System nauczania. PWN, Warszawa 1960.

31. T. Lewowicki: Indywiualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa. PWN,

     Warszawa 1977.

32. T. Lewowicki: Kształcenie uczniów zdolnych. WSiP, Warszawa 1980.

34.  R. Meighan: Edukacja elastyczna. Wyd. Nowa Szkoła, Warszawa 1991.

35. T. Mróz: Struktury treści w studiowaniu dydaktyki. Wyd. WSP,

      Zielona Góra 1994.

36. B. Nawroczyński: Zasady nauczania. wyd. 3. Ossolineum,

    ...