GMYTRASIEWICZ Maria (redakcja naukowa, praca zbiorowa)

Encyklopedia rachunkowości

Warszawa 2005 Wydawnictwo Pawnicze LexisNexis (wydanie I) ss. 876

ISBN: 83-7334-451-9

Przedmowa

Potrzeba wydania Encyklopedii rachunkowości nie wymaga szczególnego uzasadnienia. Obserwowane ostatnio w skali globalnej zmiany w dziedzinie rachunkowości dotyczą zarówno jej teorii, jak i praktyki. Co więcej, intensywny intelektualnie rozwój rachunkowości  w ostatnich latach oraz harmonizacja i standaryzacja regulacji prawnych w tym zakresie zdecydowanie wzmocniły jej rolę w dziedzinie zarządzania przedsiębiorstwem. Współcześnie nie kwestionuje się już tezy, że czytelne i użyteczne sprawozdania finansowe dostarczone przez rachunkowość są istotnym warunkiem wzrostu gospodarczego. Globalizacja rynków finansowych, tworzenie korporacji o zasięgu międzynarodowym i światowym, olbrzymie zasoby kapitałowe gospodarki itp. czynniki powodują, że rośnie krąg odbiorców informacji księgowych. Rachunkowość staje się międzynarodowym językiem biznesu w sensie dosłownym. Czynniki te wpłynęły zdecydowanie na dobór haseł i ich treść w Encyklopedii rachunkowości, która została ukształtowana w dużym stopniu zarówno przez opinie pracowników katedr rachunkowości ze wszystkich krajowych ośrodków akademickich, jak i przez wybitnych polskich praktyków w tej dziedzinie.  

Wynikająca z charakteru publikacji jej objętość i ograniczona liczba haseł narzuciły konieczność selekcji i takiego ich doboru, który by najpełniej uwzględniał potrzeby Czytelnika zainteresowanego aktualną problematyką praktyki i teorii rachunkowości. Było to zadanie trudne, zwłaszcza że w zamierzeniu Komitetu Redakcyjnego Encyklopedia rachunkowości powinna być poszerzonym źródłem informacji o rachunkowości, kompendium wiedzy, wzbogaconym o zagadnienia z dziedziny szeroko rozumianych finansów, prawa, rynków finansowych, procesów harmonizacji i standaryzacji sprawozdawczości finansowej i wielu innych obszarów, które tworzą właściwy kontekst rozumienia problematyki współczesnej rachunkowości.  

Hasła zawarte w opracowaniu mają dwojaką strukturę: czasami jest to krótkie, definiujące potraktowanie tematu, czasami szerokie, wyczerpujące opisanie zagadnienia w przypadku do ważniejszych lub trudniejszych haseł.  

Komitet Redakcyjny chciałby podziękować Autorom haseł za wysiłek i współpracę w tworzeniu tej publikacji. Tylko dzięki Nim powstało opracowanie, które - mamy nadzieję - chociaż w części zastąpi ostatnią edycję Małej encyklopedii rachunkowości PWE z 1971 r. i stanie się użytecznym przewodnikiem po zagadnieniach rachunkowości, której historia rozwoju wydłużyła się od tego czasu o kolejne 34 lata i wiąże się z niezwykle istotnymi koncepcyjnymi zmianami.  

Pomimo że Komitet Redakcyjny włożył dużo wysiłku w nadanie możliwie jednolitej struktury budowy treści przedstawianych haseł - tak istotnej w tego rodzaju publikacjach - zdajemy sobie sprawę z faktu, że tej jednolitości w pełni nie zapewniliśmy i że poszczególne hasła różnią się między sobą sposobem ujęcia tytułowego problemu.

Mimo tych niedoskonałości mamy nadzieję, że publikacja ta będzie ważnym źródłem informacji o rachunkowości zarówno dla praktyków życia gospodarczego - dostarczając im zwięzłych i naukowo poprawnych wiadomości z zakresu ich pracy zawodowej - jak i dla studiujących nauki ekonomiczne - ułatwiając im poznanie idei obserwowania rzeczywistości gospodarczej przez pryzmat zasad rachunkowości.    

Prof. dr hab. Maria Gmytrasiewicz

Redaktor Naukowy Encyklopedii

A  

ADMINISTROWANIE SYSTEMEM

Organizacja procesu eksploatacji, obejmuje zadania nadzoru, które mają zapewnić sprawne funkcjonowanie systemu informatycznego. Czynności administratora systemu zaczynają się już w toku wdrażania systemu informatycznego, kiedy administrator określa uprawnienia użytkowników systemu. Podczas bieżącej eksploatacji do zakresu a.s. należą: aktualizacja listy użytkowników i ich uprawnień, aktualizacja indeksów symboli stosowanych w systemie, organizowanie pracy na komputerach, realizacja okresowych procedur kontrolnych, konserwacyjnych, zamknięć rachunkowych, monitorowanie przebiegu procesów przetwarzania danych, zapewnienie wymaganej archiwizacji zbiorów danych, ustalanie toku postępowania w przypadku awarii systemu, okresowe tworzenie kopii zabezpieczających, zaopatrywanie w materiały eksploatacyjne. Ponadto do administrowania należy sprawowanie kontroli nad sprawnością sprzętu i oprogramowania. W tym celu administrator organizuje serwis techniczny, weryfikację algorytmów i ochronę danych. Administrator jest odpowiedzialny za sprawność technologii przetwarzania danych na komputerze.

Kadrę obsługującą eksploatację i rozwój systemu informatycznego tworzą: administrator systemu, operatorzy systemu komputerowego, technolodzy i programiści z zadaniem konserwacji oprogramowania, konserwatorzy sprzętu komputerowego i personel pomocniczy do urządzeń zbierania danych i administracyjny. Wyróżnia się strategie obsługiwania systemu: 1) według resursu - polega na wykonywaniu czynności obsługowych po rygorystycznie przestrzeganym czasie użytkowania; ma ona charakter prewencyjny i konserwacyjny, szczególnie dla sprzętu komputerowego; 2) według stanu - polega na podejmowaniu działań obsługowych stosownie do wyników oceny składników systemu informatycznego; jest ona stosowana w celach konserwacyjnych i częściowo modernizacyjnych, zwłaszcza do oprogramowania, zbiorów danych i środków technicznych; 3) według niezawodności - bazuje na okresowym testowaniu niezawodności elementów systemu informatycznego; w celu podniesienia niezawodności i modernizacji elementów systemu wykorzystuje się w niej środki i procedury diagnostyczne; 4) według efektywności - jest nakierowana na rozwój i eliminację skutków starzenia się systemu.

Strategie obsługiwania według niezawodności i efektywności mają podnosić ergonomiczność systemu. Rozmiar prac administrowania systemem, obsługiwania systemu i obsada osobowa zależą od poziomu i rozmiaru systemu informatycznego. Systemy nowocześniejsze mają szerszy zakres samoobsługi. Systemy większe wymagają liczniejszej obsady osobowej.

Ignacy Dziedziczak 

AGIO

Premia emisyjna, nadwyżka ceny emisyjnej akcji ponad jej wartość nominalną. Stanowi rezerwę statutową. Wartość nominalna wyemitowanych akcji tworzy kapitał zakładowy, zwany również kapitałem nominalnym. A. przeznaczone jest na tworzenie kapitału zapasowego, który służy m.in. finansowaniu kosztów kolejnych emisji akcji, pokryciu straty netto, zabezpieczeniu wypłat z tytułu wykupu obligacji, finansowaniu kosztów nabycia wartości firmy. Zazwyczaj a. szacowane jest przy pierwszej emisji akcji. Często nazywane jest premią emisyjną i stanowi zasadniczy przedmiot spekulacji i gry giełdowej.  

Tablica 1. Ewidencja agio         

Agnieszka Herdan  

Zob. ® Akcja.

AKCJA

Stock, share, termin ten może być używany w trojakim znaczeniu: jako ułamek kapitału podstawowego spółki akcyjnej, jako ogół praw i obowiązków akcjonariusza wobec spółki oraz jako papier wartościowy inkorporujący prawa udziałowe akcjonariusza w spółce.

A. stanowi część kapitału podstawowego spółki. Zgodnie z kodeksem spółek handlowych wartość nominalna a. nie może być niższa niż 1 grosz, a wysokość całego kapitału podstawowego powinna wynosić co najmniej 500 000 zł. Pojęcie kapitału podstawowego w rozumieniu ustawy o rachunkowości jest jednoznaczne z pojęciem kapitału zakładowego występującego w kodeksie spółek handlowych. A. rozumiana jako prawa i obowiązki akcjonariusza względem spółki oznacza, że akcjonariuszowi przysługują zarówno uprawnienia, jak i obowiązki mające swe źródło w kodeksie spółek handlowych, w innych ustawach szczególnych oraz w statucie spółki. Przede wszystkim a. daje prawo do udziału w zyskach spółki (dywidendy) oraz do odpowiedniej części aktywów netto spółki w momencie jej likwidacji. Podstawowym obowiązkiem akcjonariusza jest wpłata kapitału na objęte przez niego a. A. jest emitowanym przez spółkę akcyjną papierem wartościowym, który może przybrać postać fizyczną lub zdematerializowaną (zapis komputerowy). Postać zdematerializowaną mogą mieć jedynie a. znajdujące się w publicznym obrocie. Zbycie a. w postaci fizycznej polega na wręczeniu ich nabywającemu. W przypadku zaś a. zdematerializowanych zbycie polega na dokonaniu odpowiednich zapisów komputerowych.

A. jest niepodzielna, co oznacza, że jej zbycie wymaga przekazania w całości nowemu nabywcy. Gdy a. stanowi współwłasność kilku osób, muszą one wykonywać wspólnie swoje prawa w spółce.  

Budowa a. A. wystawiona w formie dokumentu papierowego składa się: z zapisu udziałowego zawierającego firmę, siedzibę i adres spółki, oznaczenie sądu rejestrowego i numer, pod którym spółka jest zarejestrowana, datę zarejestrowania spółki i wystawienia a., wartość nominalną, serię i numer, rodzaj danej a. i uprawnienia szczególne z a., wysokość dokonanej wpłaty w przypadku a. imiennych, ograniczenia co do rozporządzania a., postanowienia statutu o związanych z a. obowiązkach wobec spółki, pieczęć spółki i podpis zarządu; z kuponów dywidendowych służących do inkasowania dywidendy za poszczególne lata obrotowe, zawierających nazwę spółki, numer a., numer odcinka, datę inkasa dywidendy; z talonu akcyjnego umożliwiającego otrzymanie nowego arkusza kuponów dywidendowych i nowego talonu.

W terminie płatności dywidendy posiadacz a. przesyła spółce odpowiedni kupon, a jeśli wszystkie zostały już wykorzystane, przesyła talon i w zamian otrzymuje nowy arkusz kuponów dywidendowych wraz z talonem. W praktyce stosuje się ostatnio zapisy w księgach spółek emitentów lub w bankach prowadzących rachunki papierów wartościowych posiadaczy a. Na rachunki te przesyłana jest przez emitentów dywidenda.   

Prawa akcjonariuszy. Akcjonariusz z chwilą objęcia a. nabywa ogół praw i obowiązków z tytułu uczestnictwa w spółce akcyjnej. Do praw akcjonariusza zalicza się: 1) prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej - akcjonariusz nie może zostać usunięty ze spółki i pozbawiony przysługujących mu praw; kodeks spółek handlowych decyzję o pozostaniu w spółce przyznaje akcjonariuszowi. Każdy może wystąpić ze spółki (zgodnie z postanowieniami statutu; statut może jednak wprowadzać ograniczenia w zbywalności a.), sprzedając swoje a. lub wyzbywając się ich w inny sposób. Uczestnictwo w spółce oznacza także, że akcjonariusz ma prawo otrzymania informacji dotyczących najważniejszych spraw spółki. Prawo to nie zależy od liczby posiadanych a. oraz nie może zostać ograniczone w żaden sposób przez statut ani organa spółki. Uczestnictwo w spółce oznacza posiadanie przez akcjonariuszy praw do: przeglądania księgi akcyjnej w każdym czasie, przeglądania listy akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, zapoznania się z listą obecności na walnym zgromadzeniu, przeglądania w każdym czasie księgi protokołów, żądania odpisów sprawozdań przedstawionych na walnym zgromadzeniu; 2) prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu - akcjonariusz może wykonywać je osobiście lub przez pisemnie ustanowionych pełnomocników (nie mogą nimi być członkowie zarządu i pracownicy spółki). Udział akcjonariusza w walnym zgromadzeniu zapewnia mu możliwość wpływania na działalność spółki, wybór osób wchodzących w skład jej władz, współdecydowania o podziale wypracowanego zysku. Siła oddziaływania akcjonariusza zależy od liczby posiadanych a., ich uprzywilejowania oraz koncentracji kapitału w spółce. Udział akcjonariusza w walnym zgromadzeniu wymaga złożenia a. w spółce bądź przedstawienia świadectwa złożenia a. u notariusza lub upoważnionej instytucji finansowej, przynajmniej na tydzień przed terminem zgromadzenia. Posiadacze a. imiennych lub świadectw tymczasowych powinni, z tygodniowym wyprzedzeniem, być wpisani do księgi akcyjnej. Jeżeli spółka ma a. zdematerializowane, to warunkiem uczestnictwa w walnym zgromadzeniu jest złożenie świadectwa depozytowego w spółce również przynajmniej na tydzień przed terminem walnego zgromadzenia. W takim przypadku a., w liczbie wskazanej w treści świadectwa, nie mogą być przedmiotem obrotu od chwili jego wydania do chwili utraty jego ważności lub zwrotu świadectwa wystawcy. Na okres ważności świadectwa podmiot wystawiający, prowadzący rachunek papierów wartościowych, w tym przypadku a., dokonuje blokady odpowiedniej liczby a. na rachunku akcjonariusza. Akcjonariusz nie może zostać pozbawiony prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu; 3) prawo do udziału w zysku rocznym (prawo do otrzymania dywidendy) jest jednym z najważniejszych praw majątkowych akcjonariusza i zależy od wyników finansowych spółki oraz uchwały walnego zgromadzenia. Realizowanie prawa do dywidendy stanowi istotną zachętę do nabywania a. spółki. Spółka dywidendowa, tj. spółka regularnie wypłacająca dywidendę, może stanowić atrakcyjną inwestycję dla inwestorów zamierzających otrzymywać dochód cząstkowy z a., zanim zdecydują się zrealizować zysk z tytułu ich sprzedaży; 4) prawo poboru a. nowych emisji oznacza prawo pierwszeństwa dotychczasowych akcjonariuszy spółki w obejmowaniu nowych a. Przydziału dokonuje się według wartości nominalnej lub ceny emisyjnej proporcjonalnie do już posiadanej liczby a. Prawo poboru a. nowej emisji jest niezwykle istotne dla akcjonariusza, ponieważ kapitał spółki akcyjnej ulega powiększeniu i w przypadku gdy nowo emitowane a. są obejmowane przez osoby inne niż dotychczasowi akcjonariusze, liczba a. posiadanych przez dotychczasowego akcjonariusza, w stosunku do ogólnej nominalnej sumy kapitału zakładowego, ulega pomniejszeniu (tzw. rozwodnienie kapitału). Oznacza to, że w przypadku emisji nowych a. i objęciu ich przez osoby inne niż dotychczasowi akcjonariusze pozycja tych ostatnich pogarsza się. Prawo poboru zapewnia więc dotychczasowym akcjonariuszom utrzymanie swojego "stanu posiadania" w spółce. Wyłączenie prawa poboru dotychczasowych akcjonariuszy jest możliwe, jeżeli uchwała w tej sprawie podjęta jest większością 4/5 głosów oddanych na walnym zgromadzeniu wspólników i jest szczegółowo uzasadniona interesem spółki. Kodeks spółek handlowych przewiduje dwa terminy zapisywania się na a. w ramach prawa poboru. Niezapisanie się przez akcjonariuszy na wszystkie emitowane a. w tych terminach pozwala zarządowi spółki przydzielić a. według własnego uznania. Spółki publiczne obowiązuje tylko jeden termin zapisywania się na a. w ramach prawa poboru. Podyktowane to jest koniecznością skrócenia okresu emisji i przyspieszenia rozpoczęcia obrotu już wyemitowanymi a.; 5) prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej oznacza prawo akcjonariusza - w przypadku likwidacji spółki - do zwrotu wpłaconego kapitału po pokryciu przez spółkę jej zobowiązań. Suma likwidacyjna majątku podlega podziałowi między akcjonariuszy proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych przez nich a.  

Wartość a. Wartość nominalna a. to kwota, na którą opiewa dana a. Zazwyczaj jest równa kwocie kapitału zakładowego podzielonego przez liczbę wyemitowanych a. Wartość emisyjna a. to cena, za którą spółka sprzedaje a. na rynku pierwotnym. Wartość rynkowa a. to cena kreowana przez transakcje kupna-sprzedaży na rynku wtórnym.  

Klasyfikacja a. Z punktu widzenia praw akcjonariusza a. można dzielić na: zwykłe i uprzywilejowane. A. zwykłe upoważniają do statutowych uprawnień wynikających z posiadania a. Stanowią one główną pozycję obrotów giełdowych, a w ich obrocie nie ma z reguły ograniczeń. Wszyscy posiadacze a. zwykłych mają jednakowe prawa. Z a. uprzywilejowanymi związane są specjalne, dodatkowe, określone w statucie uprawnienia w zakresie przede wszystkim: prawa głosu (na jedną a. uprzywilejowaną mogą przypadać w zasadzie dwa głosy, przy czym uprzywilejowanie tego rodzaju jest wyłączone w spółkach publicznych), dywidendy (a. uprzywilejowane dają prawo do zwiększonego udziału w zysku spółki), podziału majątku w razie likwidacji spółki (za a. uprzywilejowane otrzymuje się przed innymi akcjonariuszami spłatę przypadającej na nie części kapitału zakładowego). Uprzywilejowanie a. może dotyczyć także np. pierwszeństwa zakupu nowej emisji a., może uprawniać do większego wpływu na decyzje spółki i obsadę jej władz; a. imienne, z którymi jest związany obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych na rzecz spółki, np. obowiązek dostawy określonych surowców; spółka ma obowiązek zapłacić akcjonariuszowi za te świadczenia niezależnie od tego, czy bilans wykazuje zysk.

Ze względu na formę zapłaty a. dzielą się na: gotówkowe i aportowe. A. gotówkowe mogą być wydane po częściowej zapłacie (nie mniej jednak niż 25% wartości nominalnej a.) z obowiązkiem późniejszego uzupełnienia zgodnie ze statutem spółki lub uchwałą walnego zgromadzenia. Wysokość tych niewpłaconych kwot widnieje w pasywach bilansu emitenta i traktowana jest jako należności spółki z tytułu zadeklarowanych przez akcjonariuszy wpłat na poczet kapitału zakładowego, czyli jako ujemna korekta wartości kapitału podstawowego, tzw. należne, lecz niewniesione wkłady na kapitał podstawowy A. aportowe wydawane są za wniesione do spółki wkłady niepieniężne; powinny być pokryte w całości nie później niż przed upływem roku po zarejestrowaniu spółki; pozostają a. imiennymi aż do dnia zatwierdzenia przez najbliższe walne zgromadzenie sprawozdania finansowego za rok obrotowy, w którym nastąpiło pokrycie tych a.; w ciągu tego okresu nie mogą być zbyte ani zastawione.

Ze względu na ograniczoną zbywalność wyróżnia się a.: imienne i na okaziciela. A. imienne są wystawione na nazwisko akcjonariusza; wpisywane są do księgi akcyjnej i potwierdzają prawo udziału w spółce akcyjnej konkretnej osoby. Zbywanie (przenoszenie własności) a. imiennych odbywa się w drodze fizycznego wręczenia oraz pisemnego oświadczenia umieszczonego na a. lub też w osobnym dokumencie. Zbywalność a. imiennych może być ograniczona statutowo. A. na okaziciela nie są wystawione na nazwisko konkretnego akcjonariusza. Są emitowane przez większość spółek akcyjnych. Wydawanie ich odbywa się po dokonaniu pełnej wpłaty przypadającej na nie części kapitału podstawowego. Zbywanie odbywa się przez proste wręczenie dokumentu jego nabywcy. Zbywalność a. na okaziciela nie podlega żadnym ograniczeniom.  

Nabywanie własnych a. i umorzenie a. Spółka w zasadzie nie może nabywać wyemitowanych przez siebie a. (a. własnych). Zakaz ten nie obowiązuje w sytuacji nabycia a.: 1) w celu zapobieżenia bezpośrednio zagrażającej spółce poważnej szkodzie; 2) w celu zaoferowania ich do nabycia pracownikom lub osobom, które były zatrudnione w spółce lub spółce z nią powiązanej przez okres co najmniej 3 lat; 3) przez instytucję finansową, która nabywa a. na własny lub cudzy rachunek celem ich dalszej odsprzedaży; 4) nieodpłatnie lub w drodze sukcesji uniwersalnej; 5) w drodze egzekucji w celu zaspokojenia roszczeń spółki, których nie można zaspokoić w inny sposób z majątku akcjonariusza; 6) w celu ich umorzenia; 7) w innych przypadkach przewidzianych w ustawie.

Umorzenie a. polega na wykupie (wycofaniu) a. własnych przez ich emitenta. Umorzenie a. wymaga obniżenia kapitału podstawowego i może nastąpić tylko w przypadku, gdy zostało to przewidziane w statucie spółki. Umorzenie a. następuje na skutek podjęcia uchwały przez walne zgromadzenie akcjonariuszy bądź bez podejmowania uchwały - w razie ziszczenia się określonego zdarzenia przewidzianego w statucie. Amortyzacja a. może się odbyć za zgodą akcjonariusza (umorzenie dobrowolne) albo bez zgody akcjonariusza (umorzenie przymusowe).

Umorzenie, które jest dokonywane w ciężar zysku po opodatkowaniu, nie wymaga obniżenia kapitału podstawowego.  

Tablica 1. Ewidencja umorzenia a.

gdzie: 1 - cena nabycia a. własnych wycofanych do umorzenia; 1a - wartość nominalna; 1b - nadwyżka 1 nad 1a; 2 - wartość nominalna umorzonych a. w drodze obniżenia kapitału podstawowego; 3 - wartość nominalna umorzonych a. w ciężar celowych rezerw kapitałowych tworzonych z zysku po opodatkowaniu.  

Ewidencja a. A. mogą być nabywane przez osoby fizyczne i prawne jako lokaty krótkoterminowe i długoterminowe za wkłady pieniężne i niepieniężne.

Tablica 2. A. jako lokata krótkoterminowa

gdzie: 1a - nabycie a. jako lokaty krótkoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci wartości niematerialnych i prawnych; 1b - nabycie a. jako lokaty krótkoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci rzeczowych aktywów trwałych; 1c - nabycie a. jako lokaty krótkoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci długoterminowych aktywów finansowych; 2 - nabycie a. jako lokaty krótkoterminowej w zamian za wkład pieniężny.  

Ewidencję a. przeznaczonych do obrotu prowadzi się według ceny ich nabycia (lub zakupu). Jeśli na dzień kończący rok obrotowy cena nabycia a. jest wyższa od ceny sprzedaży netto (kurs giełdowy pomniejszony o prowizję maklera i inne koszty powstające przy sprzedaży) możliwej do uzyskania, to wówczas a. wyceniane są po cenie sprzedaży netto, a różnica powstała z tytułu tej przeceny zaliczana jest do kosztów operacji finansowych.  

Tablica 3. A. jako lokata długoterminowa

gdzie: 1a - nabycie a. jako lokaty długoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci wartości niematerialnych i prawnych; 1b - nabycie a. jako lokaty długoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci rzeczowych aktywów trwałych; 1c - nabycie a. jako lokaty długoterminowej w zamian za wkład rzeczowy w postaci długoterminowych aktywów finansowych; 2 - nabycie a. jako lokaty długoterminowej w zamian za wkład pieniężny.  

W dniu nabycia ewidencję lokat długoterminowych prowadzi się według ceny ich nabycia (lub zakupu). Sposoby wyceny uzależnione są od rodzaju podporządkowania podmiotu, którego a. ma inwestor. Mogą to być następujące metody: 1) praw własności (on-line consolidation, equity method); jej istotą jest włączenie jednostek stowarzyszonych do skonsolidowanego sprawozdania finansowego przez zastąpienie ceny nabycia udziału posiadanego w jednostce stowarzyszonej jej kapitałem własnym w części należącej do grupy kapitałowej i aktualizacji tych wartości, przy uwzględnieniu wyników działalności jednostki w sprawozdaniach sporządzanych za kolejne lata; metoda ta ma na celu wykazanie udziałów w jednostkach stowarzyszonych, skorygowanych o przypadające na jednostkę dominującą zmiany kapitału własnego jednostki stowarzyszonej i pomniejszone o dywidendy; 2) ceny nabycia (cost method); w MSR nr 28 zdefiniowano tę metodę następująco: "inwestor księguje inwestycję w daną jednostkę gospodarczą według ceny nabycia. Ujmuje przychód tylko do wysokości wypłat, jakie otrzymał z tytułu podziału zakumulowanych zysków netto wypracowanych przez jednostkę, w której dokonano inwestycji powstałych po jej przejęciu przez inwestora. Otrzymane wypłaty z zysku, które przewyższają zyski netto jednostki, są uważane za zwrot (odzyskanie) inwestycji i księgowane jako zmniejszenie ceny nabycia".

Agnieszka Herdan  

Zob. ® Agio; Dywidenda; Księga akcyjna; Subskrybent; Świadectwo tymczasowe; Wkład niepieniężny; Wkład pieniężny.

AKTUALIZACJA WYCENY W RACHUNKOWOŚCI

® Wycena w rachunkowości.

AKTUARIUSZ

Specjalista w zakresie zastosowania metod matematyczno-statystycznych w kalkulacjach i operacjach ubezpieczeniowych, bankowych i finansowych. Głównym jego zadaniem w firmie ubezpieczeniowej jest ustalanie stawek taryfowych, określanie wielkości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz ustalanie marginesu wypłacalności i kapitału gwarancyjnego. Przepisy prawa dotyczące działalności ubezpieczeniowej uzależniają wydanie pozwolenia na prowadzenie ubezpieczeń w pierwszym dziale, tj. ubezpieczeń na życie, od zatrudnienia a.

Anna Karmańska  

Zob. ® Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe.

AKTYWA

Zasób środków gospodarczych, w polskiej literaturze przedmiotu a. są definiowane jako zasoby gospodarcze (środki gospodarcze), którymi dana jednostka może dysponować (T. Peche). A. trwałe i obrotowe stanowią a. jednostki (Z. Messner, B. Binkowski). W założeniach koncepcyjnych Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) stwierdza się, że a. jednostki powstają dzięki transakcjom lub innym zdarzeniom gospodarczym i reprezentują przyszłe korzyści ekonomiczne, występujące pod postacią wpływu do jednostki środków pieniężnych i ich ekwiwalentów. W MSSF nr 1 definiowane są elementy składowe: a. obrotowe (krótkoterminowe) i długoterminowe (trwałe). W ustawie o rachunkowości a. zdefiniowane są jako kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.  

Kryteria wyróżnienia składników a. A. można podzielić według: 1) kryterium rodzajowego na: finansowe (środki pieniężne, papiery wartościowe, należności) i niefinansowe (rzeczowe wartości materialne, wartości niematerialne i prawne); 2) kryterium funkcji spełnianych w jednostce gospodarczej na: bieżące, obrotowe (bieżące wartości materialne zużywane w całości w procesie tworzenia przychodu w ciągu normalnego cyklu operacyjnego, a także środki pieniężne, papiery wartościowe oraz należności pozwalające na bieżące prowadzenie działalności bez trudności finansowych) i długoterminowe (trwałe wartości materialne oraz wartości niematerialne i prawne, zużywane w wielu okresach operacyjnych oraz inwestycje długoterminowe).

...