Badania krwi.rtf

Badanie krwi

Morfologia krwi należy do podstawowych i najpowszechniej wykonywanych badań. Pozwala określić stan zdrowia badanego, wykryć zapalenia, zatrucia i wiele innych procesów chorobowych zachodzących w organizmie.

Krew jest uniwersalnym łącznikiem pomiędzy wszystkimi komórkami organizmu. Dostarcza tlen, substancje odżywcze, hormony i enzymy niezbędne do prawidłowej funkcji każdej komórki. Chroni przed wniknięciem do organizmu chorobotwórczych mikroorganizmów. Dzięki unikalnej właściwości krzepnięcia krwi po uszkodzeniu tkanek tworzy się skrzeplina czopująca otwór w naczyniu.

W składzie krwi wyróżniamy krwinki czerwone i białe, płytki krwi oraz płynne osocze. Przenośniki tlenu, czyli erytrocyty (krwinki czerwone, inaczej czerwone ciałka krwi), mają barwę czerwoną uzależnioną od zawartej w nich hemoglobiny - substancji, która potrafi wiązać i oddawać tlen w odpowiednim momencie. Ponieważ jest ich najwięcej, stąd krew przyjmuje barwę czerwoną - jest to kolor krwi utlenowanej (tętniczej). Po oddaniu tlenu kolor krwi zmienia się na ciemnoczerwony (taką krew nazywamy żylną). Drugim ważnym elementem krwi są leukocyty (krwinki białe, inaczej białe ciałka krwi). Służą one obronie przed bakteriami, wirusami, pierwotniakami itp. Składają się z kilku podgrup - granulocytów, limfocytów i monocytów. Trzecią ważną grupą są płytki krwi (trombocyty) - wyspecjalizowane komórki, które potrafią się w odpowiednim momencie łączyć ze sobą i tworzyć skrzep uniemożliwiający wypływ krwi z uszkodzonego naczynia.

Wszystkie te składniki krwi nazywamy elementami morfologicznymi, a ich badanie - morfologią.

Trzeba wspomnieć, że wykonuje się również badanie biochemiczne krwi, podczas którego ocenia się skład osocza, a konkretnie poziom glukozy, mocznika, kreatyniny, białka, elektrolitów (potasu, sodu, chloru), cholesterolu, trójglicerydów, bilirubiny, amylazy itd. Do tego tematu jeszcze wrócimy.
 

Jak się przygotować?

Na badanie krwi (podstawowe) musimy przyjść na czczo, ponieważ spożycie obfitego posiłku może zwiększyć np. ocenianą liczbę leukocytów. Długotrwałe przyjmowanie różnych leków (np. sterydów) może mieć wpływ na wynik badania, dlatego trzeba powiedzieć o tym pielęgniarce lub lekarzowi. Jeżeli chorowaliśmy na żółtaczkę zakaźną, należy o tym poinformować zaraz po wejściu do gabinetu (aby zapobiec zarażeniu innych).
 

Gdzie możemy zbadać krew?

Krew może być pobierana w każdym laboratorium lub gabinecie zabiegowym spełniającym wymogi sanitarno-higieniczne. Najczęściej są to polikliniki szpitalne, ZOZ-y, przychodnie specjalistyczne. W zasadzie powinniśmy mieć skierowanie od lekarza, lecz w miarę komercjalizacji coraz więcej prywatnych laboratoriów wykonuje badania bez skierowań. Ceny są różne w zależności od miasta czy laboratoriów i wynoszą 5-10 zł. Krew można zbadać "ręcznie" - tzn. oceniając skład krwi pod mikroskopem (wtedy pisze się na skierowaniu "wykonać rozmaz") lub automatycznie (za pomocą komputerowych czytników - analizatorów).
 

Jak przebiega badanie?

Po wejściu do gabinetu siadamy na wskazanym miejscu i podwijamy rękaw na ręce, z której będziemy mieli pobieraną krew. Najczęściej do tego badania wykorzystuje się żyłę w zgięciu łokciowym, ale można też pobrać krew z żyły na grzbiecie dłoni, stopy. Krew pobierana jest również z opuszki palca (zwykle u małych dzieci), z płatka ucha, a tętnicza z tętnicy udowej (nakłucie w pachwinie).

W badaniu tym stosuje się igły, które po wkłuciu wyrzuca się do specjalnego pojemnika na odpadki medyczne. Średnica użytej igły jest opisana na plastikowym opakowaniu, a dodatkowo końcówki igieł różnej średnicy mają inne oznaczenia (np. opis 8 x 40 i zielony kolor oznacza igłę o średnicy 0,8 mm i długości 40 mm). Od średnicy igły zależy np. szybkość, z jaką możemy podawać leki dożylnie.

Można także założyć tzw. venflon. Jest to igła, na której znajduje się cienka plastikowa rureczka. Służy ona również do podawania płynów infuzyjnych, lekarstw itp. Istnieje jeszcze możliwość tzw. wkłucia do kąta, czyli do naczynia o dużym świetle, np. żyły nadobojczykowej. Polega to na założeniu rurki podobnej do venflonu, ale o znacznie większej średnicy. Praktycznie ten zabieg powinni wykonywać tylko anestezjolodzy.

Elementem ułatwiającym wkłucie igły jest tzw. staza, czyli gumowa lub materiałowa opaska, którą zaciska się na ramieniu. Dzięki niej ustaje odpływ krwi z kończyny, żyły nabrzmiewają i łatwiej można trafić w odpowiednie miejsce. Kolejną czynnością jest dezynfekcja miejsca wkłucia - np. spirytusem. Samo wkłucie jest niezbyt bolesne. Wszystko zależy od charakteru pacjenta i od fachowości osoby pobierającej krew oraz od średnicy igły. Po badaniu miejsce ukłucia przyciskamy watką umoczoną w środku dezynfekującym. Pamiętajmy o tym, żeby nie zginać ręki w łokciu, gdyż sprzyja to powstawaniu krwiaka. Ręka powinna być wyprostowana, a samo miejsce ukłucia mocno uciśnięte. Po krótkiej chwili zapomnimy o całym wydarzeniu i możemy wracać do domu.
 

Co z tego wynika?

Wynik morfologii krwi może być przedstawiony w różnej postaci. Zależy to od użytego aparatu (komputerowego czytnika - analizatora) lub od tego, czy jest on oceniany pod mikroskopem. Jednak niezależnie od metody na wydrukach wyników używa się tych samych oznaczeń, a różnica może dotyczyć skrótów - w zależności od tego, czy pochodzą od nazw polskich, czy angielskich.

Obecnie wynik badania morfologicznego krwi otrzymujemy najczęściej w postaci wydruku komputerowego. Można na nim zobaczyć też histogramy i cytogramy przedstawiające graficznie rozkład wielkości, rodzaju lub kształtu danych elementów morfologicznych.
 

Powikłania

Dłuższe krwawienie z miejsca ukłucia może być związane z zaburzeniami krzepnięcia, dlatego w takim przypadku trzeba zwrócić się o pomoc do lekarza czy pielęgniarki. Konieczne jest wówczas także przeprowadzenie badań układu krzepnięcia.

Najczęstszym powikłaniem jest krwiak w miejscu wkłucia, który może powstać z powodu niedostatecznego ucisku po wkłuciu lub z powodu wspomnianych zaburzeń krzepnięcia. Zdarza się też wtedy, kiedy osoba niedoświadczona próbuje wielokrotnie wbić igłę do naczynia krwionośnego.

Obecnie nie ma zbyt dużego ryzyka zakażenia żółtaczką zakaźną (WZW) w czasie zabiegów pobierania krwi i wkłuwania się do naczyń. Podstawowym warunkiem bezpieczeństwa jest użycie jednorazowej, oryginalnie zapakowanej igły i strzykawki, dokładna sterylizacja miejsca wkłucia i stosowanie jednorazowych rękawiczek przez osobę wykonującą zabieg.

Morfologia krwi nie osłabia naszego organizmu. Dorosły człowiek może bez uszczerbku na zdrowiu oddać 250-500 ml krwi. Natomiast do badania pobiera się jej najwyżej 20-30 ml.

 

Badanie ogólne moczu

Podstawowe informacje
Badanie ogólne oczu może być wskazówką w wykryciu wielu chorób i informacją o ogólnym stanie zdrowia pacjenta. Rutynowe badanie moczu wykonuje się w celu wykrycia powodu powstania objawów. Nerki usuwają z moczem produkty przemiany materii, substancje organiczne, płyny i inne substancje toksyczne. Dlatego, mocz może zawierać setki różnych substancji. Wiele czynników (takich jak dieta, podaż płynów, wysiłek fizyczny oraz czynność nerek) ma wpływ na zawartość moczu. W moczu można oznaczyć ponad 100 różnych substancji. Rutynowo w badaniu ogólnym moczu oznacza się:

Kolor różne czynniki, takie jak bilans płynów, dieta, leki, choroby mają wpływ na kolor moczu. Intensywność koloru zazwyczaj koreluje z zagęszczeniem moczu, mocz jasny lub przezroczysty jest rozcieńczony, a ciemnożółty jest zagęszczony. Suplementacja witamin z grupy B może zmienić kolor moczu na jasnożółty. Czerwonobrunatny mocz może być spowodowany lekami, spożyciem jeżyn, buraków, albo krwią.

Przejrzystość To badanie ocenia przejrzystość lub mętność moczu. Normalny mocz, który jest klarowny może stać się mętny przez bakterie, krew, spermę, śluz.

Zapach W niektórych chorobach zapach moczu może zostać zmieniony. Np. zakażenie bakterią E. coli może powodować cuchnący zapach, podczas gdy w przebiegu cukrzycy mocz może mieć zapach słodki, lub owocowy.

Ciężar właściwy Mierzy się zawartość substancji rozpuszczonych w moczu. Wskazuje także na zdolność nerek do zagęszczania moczu. Im wyższy jest ciężar właściwy moczu tym cięższe substancje są rozpuszczone w moczu. Jeżeli spożywa się dużą ilość płynów, nerki powinny wydzielać większe ilości niż normalnie ilości moczu. Kiedy ogranicza się podaż płynów wówczas nerki wydzielają małe ilości zagęszczonego moczu.

pH Oznaczając pH moczu oceniamy kwaśność (lub zasadowość) moczu. pH 4 moczu oznacza mocz bardzo kwaśny, pH 7 obojętny, a pH 9 bardzo zasadowy. Czasami pH moczu może być modyfikowane przez podawanie specyficznych leków, np. powodując utrzymać mocz bardziej kwaśny lub zasadowy, aby zapobiec tworzeniu się specyficznych kamieni

Białko Normalnie nie ma białka w moczu. Gorączka, forsowny wysiłek, ciąża i niektóre choroby (szczególnie choroby nerek) mogą spowodować pojawienie się białka w nerkach.

Cukier Prawidłowo w moczu nie ma glukozy lub znajduje się w niewielkiej ilości. Jeżeli we krwi jest bardzo wysoki poziom cukru, jak w niekontrolowanej cukrzycy, wówczas glukoza przedostaje się do moczu. Cukier może pojawiać się także w moczu w uszkodzeniu lub chorobach nerek.

Ciała ketonowe Kiedy tłuszcz jest wykorzystywany jako źródło energii, organizm ludzki produkuje półprodukty zwane ciałami ketonowymi i wydala je z moczem. Duże ilości ciał ketonowych w moczu mogą być oznaką niebezpiecznego stanu zwanego kwasicą ketonową. Dieta z niska zawartością cukrów lub skrobi, głodzenie lub uporczywe wymioty mogą również spowodować powstanie ciał ketonowych w moczu

Analiza mikroskopowa moczu Do tego testu mocz jest odwirowywany, tak aby powstał osad sedymentacyjny. Następnie rozprowadza się go na szkiełko i ogląda pod mikroskopem. W osadzie można stwierdzić:

Czerwone lub białe krwinki Prawidłowo w moczu nie powinny znajdować się krwinki. Zapalenie, choroby lub uszkodzenie nerek, moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej może spowodować pojawienie się krwi w moczu. Forsujący wysiłek (taki jak bieg maratoński) może również spowodować pojawienie się krwi w moczu. Białe krwinki są często oznaką infekcji, zmiany nowotworowej lub chorobę nerek.

Wałeczki Niektóre choroby nerek powodują tworzenie się zlepów z różnych substancji w kanalikach nerkowych. Jest kilka typów wałeczków : wałeczki woskowe, tłuszczowe, białkowe, w skład których wchodzą krwinki czerwone lub białe. Rodzaj wałeczków pomaga w rozpoznaniu istniejącej choroby nerek

Kryształy U zdrowych osób w moczu występuje niewielka ilość kryształów. Ale większa liczba kryształów lub obecność specyficznych rodzajów, może powodować tworzenie kamieni moczowych, lub sygnalizować nieprawidłowy metabolizm organizmu.

Posiew moczu Bakterie, drożdże, pasożyty nie występują w prawidłowym moczu. Obecność ich wskazuje na zakażenie.

Badanie jest przeprowadzane z próbki moczu.

Dlaczego wykonuje się to badanie?

Badanie ogólne moczu przeprowadza się:

jako część rutynowego badania lekarskiego

aby zdiagnozować zakażenie układu moczowego; objawy, takie jak: zmieniona barwę moczu, nieprzyjemny zapach moczu, ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, trudności w oddawaniu moczu, ból w boku, gorączka powinny sugerować konieczność wykonania posiewu moczu
 

Badanie biochemiczne krwi

Dzięki badaniom osocza dowiadujemy się, jaki jest poziom enzymów, hormonów, białek, elektrolitów i pierwiastków śladowych w naszym organizmie. Wyniki dadzą nam obraz funkcji prawie wszystkich narządów ciała.

Badanie krwi jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej wykonywanych badań. Jednakże krew można badać nie tylko pod kątem składników morfologicznych. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić wykonanie badania biochemicznego osocza.
Po odwirowaniu krwi pełnej (czyli takiej, która zawiera wszystkie prawidłowo występujące elementy komórkowe) otrzymuje się słomkowojasny płyn - osocze. Po oczyszczeniu osocza z włóknika zostaje surowica.

W uproszczeniu można napisać, że składnikami osocza są:

·         enzymy (np. ALAT, ASPAT),

·         hormony (np. T3, T4, TSH),

·         białka (np. albuminy, immunoglobuliny),

·         elektrolity (np. Na, K), pierwiastki śladowe (np. Cu, Mb)

·         i inne.

Wyniki ich badania dają nam obraz funkcji prawie wszystkich narządów, gruczołów, stanu nawodnienia, odżywienia, postępu choroby. Ogromna liczba schorzeń nie mogłaby być diagnozowana i leczona bez oceny zmian tych substancji. Jest to bardzo skomplikowane, dlatego też opracowano grupy kilku oznaczeń, które łącznie najdokładniej przedstawiają stan funkcjonowania danego narządu. W związku z tym powstały tzw. profile oznaczeń:

profil kontrolny (ogólny) - sód, potas, chlorki, mocznik, kreatynina, bilirubina, AST, ALT, fosfataza alkaliczna, gamma-glutamylotransferaza GGT, albumina, białko całkowite, wapń, fosfor, kwas moczowy;

profil nerkowy - sód, potas, mocznik, kreatynina;

profil wątrobowy - transaminazy (alaninowa i asparaginianowa),

gamma-glutamylotransferaza (GGT), fosfataza alkaliczna, bilirubina, albumina;

profil kostny - białko całkowite, albumina, wapń, fosfor, fosfataza alkaliczna;

profil sercowy - transaminazy (asparaginianowa i alaninowa), kinaza kreatynowa, dehydrogenaza mleczanowa, potas;

profil lipidowy - cholesterol, triglicerydy, cholesterol HDL

profil tarczycowy - TSH, w T4.

Każdy składnik oceniany podczas tego badania ma ustalone granice normy (wartości referencyjne). Mogą się one nieznacznie różnić w zależności od przyjętych ustaleń danego laboratorium. Każdy składnik osocza jest oznaczany skrótem, a bywa i tak, że ten sam związek ma kilka obowiązujących skrótów.

Jest oczywiście bardzo wiele przyczyn zaburzeń powodujących odstępstwa od normy wartości składników osocza, my przedstawimy tylko najważniejsze.

Pamiętajmy również, że nie każde odchylenie od przyjętej normy świadczy o chorobie czy zaburzeniach w funkcjonowaniu organizmu. Często wynika to ze zmian fizjologicznych, z powodu błędów w pobraniu składników krwi do badania, niewłaściwego transportu krwi itp. Dlatego też zaleca się powtórzenie badania w celu wykluczenia pomyłki. Wszelkie wątpliwości należy wyjaśnić u lekarza.
 

·         Albuminy

Albuminy - białko stanowiące aż 60% białka całkowitego. Jest produkowane w wątrobie i odpowiedzialne za utrzymanie objętości krwi i wiązanie hormonów, leków, aminokwasów. Liczna grupa różnorodnych substancji jest transportowana we krwi w połączeniu z albuminą.
Norma: 3,5-5,0 g/dl</TD

Wzrost stężenia albumin wywołuje odwodnienie. Natomiast przyczyną spadku stężenia mogą być: zmniejszona synteza albuminy, niedożywienie, zaburzenia wchłaniania, choroby wątroby, zwiększona utrata albuminy, zespół nerczycowy, choroby przewodu pokarmowego, oparzenia, krwawienia, wysięki, zwiększony katabolizm albuminy, posocznica, wysoka gorączka, urazy, choroby nowotworowe, przewodnienie.
 

·         Aminotransferaza alaninowa A (ALT, ALAT, GPT)

Jest to enzym wewnątrzkomórkowy. Jego najwyższe stężenia występują w wątrobie, niższe w mięśniach szkieletowych, mięśniu sercowym i nerkach. Pojawienie się podwyższonych aktywności ALT w osoczu wskazuje raczej na uszkodzenie komórek, a nie zaburzenia funkcji narządu.
Norma: 5-40 U/I</TD

Wzrost aktywności do 400-4000 U/I jest wywołany przez wirusowe zapalenie wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby (tetrachlorek węgla, chloroform, pestycydy), zespół zmiażdżenia, hipoksję, niewydolność krążenia. Wartości w granicach 200-400 U/I mogą być spowodowane: cholestazami wątrobowymi, marskością wątroby, zawałem mięśnia sercowego, mononukleozą zakaźną, leczeniem dużymi dawkami salicylanów, przewlekłym leczeniem fibratami oraz przewlekłym leczeniem pochodnymi sulfonylomocznika I generacji.

Wartości 40-200 U/L spotyka się przy fizjologicznym wzroście u noworodków, w chorobach wątroby, zapaleniu trzustki, hemolizie (in vivo lub in vitro).
 

·         Aminotransferaza asparaginianowa (AST, AspAT, GOT)

Jest to enzym wewnątrzkomórkowy. Jego najwyższe stężenia występują w mięśniu sercowym, wątrobie, mięśniach szkieletowych, nerkach i erytrocytach.

Podwyższona aktywność AST w osoczu wskazuje raczej na uszkodzenie komórek narządu, a nie zaburzenia jego funkcji.
Norma: 5-40 U/I</TD

Wzrost aktywności do 400-4000 U/I może być spowodowany zawałem mięśnia sercowego, ostrym reumatoidalnym zapaleniem mięśnia sercowego, zabiegami kardiochirurgicznymi, intensywnym masażem serca; wirusowym zapaleniem wątroby, toksycznym uszkodzeniem wątroby, nowotworami wątroby, zapaleniem dróg żółciowych, pozawątrobową niedrożnością kanalików żółciowych, kamicą żółciową, nowotworem trzustki, zwłóknieniem przewodów żółciowych.

Wzrost aktywności do 200-400 U/I może być wywołany: zawałem mięśnia sercowego, zabiegami chirurgicznymi, chorobami mięśni szkieletowych, przewlekłym zapaleniem wątroby.

Wzrost aktywności do 40-200 U/I wywołuje: mononukleoza zakaźna, alkohol etylowy (ostre stany upojenia alkoholowego), hemoliza in vivo lub in vitro, inne choroby wątroby, zapalenie trzustki.
 

·         Cholesterol

Cholesterol - składnik błon komórkowych, materiał, z którego powstają hormony sterydowe i kwasy żółciowe. Jego nadmiar powoduje odkładanie się złogów cholesterolu w naczyniach, co usposabia do rozwoju miażdżycy i choroby wieńcowej. Istnieje kilka podgrup cholesterolu, z których najważniejsze to cholesterol HDL i cholesterol LDL.
Norma: < 200 mg/dl (< 5,2 mmol/l)</TD

Wartości graniczne: 200-250 mg/dl (5,2-6,5 mmol/l).
Wartości nieprawidłowe: > 250 mg/dl (>6,5 mmol/l).

Przy hiperlipidemiach pierwotnych (rodzinna hipercholesterolemia, rodzinna złożona hiperlipidemia, pospolita hipercholesterolemia, rodzinna disbetalipoproteinemia) stężenie cholesterolu wzrasta. Wzrost stężenia powodują też hiperlipidemie wtórne: żółtaczki pozawątrobowe, choroby wątroby - choroba von Gierkego (choroba spichrzeniowa glikogenu), łagodne zapalenie wątroby, pierwotna żółciowa marskość wątroby; schorzenia nerek, zespół nerczycowy, przewlekła niewydolność nerek; choroby trzustki, jej przewlekłe zapalenia; cukrzyca; niedoczynność tarczycy; szpiczak plazmocytowy; otyłość; ciąża; stosowanie leków (beta-blokery, diuretyki tiazydowe, doustne preparaty antykoncepcyjne, kortykosterydy, androgeny).

Spadek stężenia cholesterolu wywołują choroby wątroby, takie jak zaawansowana marskość wątroby, ostra i podostra martwica wątroby, toksyczne uszkodzenie wątroby, infekcje związane z uszkodzeniem wątroby, a poza tym stan głodzenia, posocznica, nadczynność tarczycy, niedokrwistości.
 

·         Frakcje cholesterolu

HDL ("dobry" cholesterol)

·         u mężczyzn 35-70 mg/dl (0,9-1,8 mmol/l),

·         u kobiet 40-80 mg/dl (1,0-2,1 mmol/l) (im więcej, tym lepiej - ta frakcja działa ochronnie na mięsień sercowy).

LDL ("zły" cholesterol) - norma: < 135 mg/dl (< 3,5 mmol/l).
 

Wartości graniczne: 135-155 mg/dl (3,5-4,0 mmol/l).

Wartości nieprawidłowe: > 155 mg/dl (> 4,0 mmol/l)

·         Dehydrogenaza mleczanowa (LDH, LD)
Norma: 120-230 U/l</TD

Wzrost aktywności do 400-2300 U/I obserwuje się już w 12-24 godz. po zawale; utrzymuje się on aż do 10. doby. Wśród innych przyczyn nieprawidłowych wartości tego enzymu można wymienić: wirusowe zapalenie wątroby, nowotwory wątroby, uszkodzenia mięśni, anemię hemolityczną, atrofię mięśni (zwłaszcza w początkowej fazie), zapalenie płuc; rzadziej ostre zapalenie trzustki, choroby nerek, anemię megaloblastyczną.
 

·         Fosfataza alkaliczna (ALP, Falk, FAL)
Norma:
dlanoworodków - 50-165 U/I,
dla dzieci - 20-150 U/I,
dla dorosłych - 20-70 U/l</TD

Występuje w błonach komórkowych wielu tkanek, ale jej najwyższe stężenia stwierdza się w osteoblastach, wątrobie, kanalikach nerkowych i komórkach epitelialnych jelit.

Fizjologiczny wzrost aktywności enzymu obserwuje się u wcześniaków, u dzieci w okresie dojrzewania oraz w trzecim trymestrze ciąży. Nieprawidłowe podwyższenie wartości tego enzymu może być spowodowane: nadczynnością przytarczyc pierwotną; krzywicą, osteomalacją, niedoborem witaminy D3, niedoborem wapnia i fosforanów w diecie (rzadko); chorobą Pageta; zespołem Cushinga; nowotworami kości; chorobami nerek; wtórną nadczynnością przytarczyc związaną z zaburzeniem metabolizmu witaminy D3 w nerce; długotrwałym leczeniem Furosemidem; chorobami wątroby; mononukleozą zakaźną; cholestazą wewnątrz i zewnątrzwątrobową; wirusem cytomegalii u niemowląt; nowotworami wątroby. Przyczyną spadku aktywności mogą być: hipofosfatazemia, charakteryzująca się zaburzeniami kalcyfikacji kości, zaburzenia wzrostu kości (achondroplazja, kretynizm, niedobór kwasu askorbinowego).
 

·         Glukoza
Norma dla krwi żylnej:
u noworodków - 2,8-4,4 mmol/l (50-115 mg/dl),
u dzieci - 3,9-5,8 mmol/l (70-105 mg/dl),
u dorosłych -3,9-6,4 mmol/l (70-115 mg/dl)</TD

Jest to podstawowy substrat energetyczny ustroju, jego głównym źródłem jest pożywienie (sacharoza, skrobia), zapasy glikogenu w wątrobie oraz reakcje syntezy. Stężenie glukozy we krwi jest wynikiem aktywności procesów: glikogenezy i glikogenolizy oraz glukoneogenezy i glikolizy. Podstawowym hormonem odpowiedzialnym za utylizację glukozy i regulację gospodarki węglowodanowej jest insulina. Pod wpływem działania insuliny stężenie glukozy we krwi ulega obniżeniu. Wynikiem działania innych hormonów jest wzrost jej poziomu. Wzrost stężenia wywołują: cukrzyca insulinozależna typu 1, cukrzyca insulinoniezależna typu 2, cukrzyca kobiet ciężarnych, zaburzenia tolerancji glukozy; zaburzenia funkcji przysadki i nadnerczy, zespół Cushinga z często współistniejącą cukrzycą insulinooporną, gigantyzm i akromegalia; choroby trzustki - ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, rak trzustki u pacjentów dializowanych; hiperglikemia z powodu zwiększonej sekrecji adrenaliny; podanie adrenaliny; tyreotoksykoza; oparzenia (pierwsze 24 godz.).

Spadek stężenia natomiast powodują: przedawkowanie insuliny lub nieprzyjęcie posiłku po podaniu leku; przedawkowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych (sulfonylomoczników), hiperinsulinizm, insulinoma; niedoczynność hormonalna przysadki, nadnerczy; wrodzone bloki metaboliczne, alkoholizm; toksyczne uszkodzenie wątroby, chloroform, tetrachlorek węgla, etanol, paracetamol, salicylany, alfa-amanityna (zatrucie muchomorem sromotnikowym).
 

·         Gamma-glutamylotransferaza (GGT)
Norma:
u kobiet - 10-66 U/l,
u mężczyzn - 18-100 U/l</TD

Jest to enzym związany z błonami komórkowymi, występuje głównie w wątrobie, nerkach, trzustce i gruczole krokowym.

Podwyższenie jego wartości do 120-1000 U/l może być skutkiem: ostrego i przewlekłego zapalenia trzustki; ostrego zapalenia wątroby, infekcji wątroby, mononukleozy zakaźnej, choroby wrzodowej; choroby alkoholowej; leczenia lekami przeciwpadaczkowymi; leczenia rifampicyną stosowaną w terapii gruźlicy.
 

·         Kinaza kreatynowa (CK)
Norma:
u kobiet - 40-285 U/l,
u mężczyzn - 55-370 U/I</TD

Jest zlokalizowana głównie w mięśniach prążkowanych, mięśniu sercowym i mózgu, jej wzrost może wystąpić po wysiłku. Wzrost aktywności do 2850-9250 U/l może pojawić się przy zawale mięśnia sercowego (obserwuje się jej podwyższenie już po 6 godz. od wystąpienia zawału, natomiast po 72 godz. poziom CK powinien wrócić do normy, zaś utrzymywanie się podwyższonej wartości CK stanowi złą prognozę); rabdomiolizie (rozpadzie mięśni prążkowanych); zatruciu strychniną z rabdomiolizą; zatruciu alfa-amanityną (muchomor sromotnikowy); zatruciu tlenkiem węgla; zespole zmiażdżenia mięśni; dystrofii mięśniowej.

Wzrost aktywności do 1850 U/I pojawia się po zabiegach operacyjnych; przy urazach mięśni szkieletowych; w zapaleniu mięśni; przy urazach głowy; przy krwawieniu podpajęczynówkowym; w zespole Reya; w niedoczynności tarczycy.
 

·         Kreatynina
Norma: 62-124 mmol/l (0,7-1,4 mg/dl)</TD

Stężenie kreatyniny w osoczu krwi jest wypadkową produkcji i wydalania, zależy bezpośrednio od masy mięśni i od sprawności wydalniczej nerek. Zwiększoną produkcję powoduje: wysiłek fizyczny; akrogemalia; gigantyzm. Zmniejszone wydalanie może być wywołane: niewydolnością nerek; stosowaniem leków o ubocznym działaniu uszkadzającym nerki, zatruciami związkami organicznymi i nieorganicznymi. Spadek stężenia wywołują: głodzenie, stosowanie kortykosterydów.
 

·         Kwas moczowy
Norma: 0,15-0,45 mmol/l (2,5-8,0 mg/dl)</TD

Przyczyną wzrostu stężenia może być: zwiększona produkcja kwasu moczowego - dna moczanowa; choroby nowotworowe; łuszczyca; leczenie cystostatykami; niedotlenienie tkanek; duże uszkodzenie tkanek; nadmierna podaż puryn w diecie. Zmniejszone wydalanie kwasu moczowego z moczem wywołują: niewydolność nerek, zwiększona reabsorpcja lub/i zmniejszona sekrecja; stosowanie diuretyków tiazydowych i salicylanów (w małych dawkach); ołów; kwasy organiczne; idiopatyczna hiperurikemia rodzinna.

Spadek stężenia może być przyczyną zahamowanej reabsorpcji kanalikowej.
 

·         Mocznik (jako azot mocznika, BUN)
Norma dla mocznika: 2,5-6,4 mmol/l (15-39 mg/dl)
Norma dla azotu mocznika: 7-18 mg/dl</TD

Mocznik jest końcowym produktem przemiany azotowej białek. Stężenie mocznika we krwi jest wypadkową produkcji, która zachodzi wyłącznie w wątrobie, i nerkowego wydalania; zwiększa się ona wraz z wiekiem. Ze względów metodycznych wartością oznaczaną jest azot mocznika: BUN.

Wzrost stężenia mogą spowodować: dieta bogata w białka; nadmierny katabolizm białek w ustroju, np. gorączka, posocznica; krwawienia do przewodu pokarmowego; zmniejszone wydalanie z moczem; niewydolność nerek; niewydolność pozanerkowa, np. zwężenie moczowodów. Spadek stężenia nie ma znaczenia klinicznego.
 

·         Potas (K)
Norma: 3,5-5,0 mmol/l (mEq/l)</TD

Jest dominującym kationem płynu wewnątrzkomórkowego. W płynie zewnątrzkomórkowym znajduje się mniej niż 2% całkowitej puli potasu. Potas przemieszcza się z przestrzeni wewnątrz- do zewnątrzkomórkowej i w kierunku odwrotnym, w zależności od jego stężenia w płynie zewnątrzkomórkowym, od stanu równowagi kwasowo-zasadowej, od aktywności procesów metabolicznych. Przy interpretacji wyniku analizy należy szczególnie uwzględnić stan kliniczny pacjenta. Wzrost stężenia - hiperkalemia (zwykle jest wynikiem upośledzonego wydalania potasu z moczem oraz nadmiernego uwalniania potasu z komórek) - może być spowodowany: zmniejszeniem objętości płynu pozakomórkowego; nadmiernym uwalnianiem potasu z komórek, wywołanym rozpadem tkanek, wzmożoną degradacją białek i glikogenu (głodzenie, niewyrównana cukrzyca); niedotlenieniem tkanek; kwasicą metaboliczną lub oddechową; zmniejszonym nerkowym wydalaniem; ostrą niewydolnością nerek; pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy (choroba Addisona); leczeniem indometacyną, Kaptoprilem.

Spadek stężenia - hipokalemię (która najczęściej jest wynikiem nadmiernej utraty potasu przez przewód pokarmowy lub drogą nerek) mogą wywołać: długotrwałe wymioty, biegunki, przetoki jelitowe i żołądkowe; kwasica metaboliczna, pierwotny hiperaldosteronizm, działanie hormonów kory nadnerczy i ich syntetycznych pochodnych, leki moczopędne; kwasica kanalikowa, zmniejszona produkcja jonu wodorowego w komórkach kanalika nerkowego, zwiększone wydalanie potasu, zaburzona funkcja kanalików nerkowych; przemieszczanie potasu z płynu pozakomórkowego do komórek - po obciążeniu glukozą, po podaniu insuliny, szczególnie w kwasicy cukrzycowej, przy leczeniu testosteronem, przy zwiększonej syntezie białek, w alkalozie metabolicznej.

Niedostateczna podaż potasu występuje najczęściej u chorych po zabiegach operacyjnych, odżywianych przez sondę lub pozajelitowo.
 

·         Sód (Na)
Norma: 135-145 mmol/l (mEq/l)</TD

Jest dominującym kationem płynu pozakomórkowego. Utrzymanie stałej ilości sodu w osoczu krwi to wynik hormonalnej regulacji nerkowego wydalania sodu i wody. Wzrost stężenia powodują: odwodnienie hipertoniczne zmniejszona podaż wody, nadmierna utrata wody poprzez nerki, zaburzenia funkcji kanalików nerkowych, cukrzyca niewyrównana, diureza osmotyczna, nadmierna utrata wody przez skórę, nadmierne pocenie, nadmierna utrata wody przez płuca, hiperwentylacja, nadmierna utrata wody przez przewód pokarmowy, biegunki (szczególnie u niemowląt); nadmiar sodu w organizmie zwiększona podaż sodu, nadmierne podawanie pozajelitowe, zmniejszone wydalanie sodu, niewydolność nerek, obniżona filtracja kłębkowa, pierwotny hiperaldosteronizm, wtórny hiperaldosteronizm, prawokomorowa niewydolność serca, zespół nerczycowy, marskość wątroby, zwężenie tętnicy nerkowej, hiperkortyzolemia.

Spadek stężenia wywołują: niedobór sodu w organizmie nadmierna utrata sodu przez nerki, leczenie diuretykami, niedobór hormonów kory nadnerczy, nadmierna utrata sodu przez skórę (obfite pocenie, oparzenia), nadmierna utrata sodu przez przewód pokarmowy (wymioty, biegunki), przetoki, zmniejszona podaż sodu; przewodnienie hipotoniczne - zwiększona pozajelitowa podaż płynów, zmniejszone wydalanie wody, niewydolność nerek, niedobór kortizolu, zwiększona sekrecja wazopresyny, używanie leków stymulujących sekrecję i działanie wazopresyny.
...