Dieta w chorobach wątroby.doc

Dieta w chorobach wątroby

Choroby wątroby obejmują szereg jednostek chorobowych takich jak stan po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby, w przewlekłym aktywnym zapaleniu wątroby, w marskości wątroby w  stłuszczeniu wątroby. W leczeniu tych chorób w okresie wydolności wątroby stosuje się dietę wysokobiałkową, normotłuszczową z ograniczeniem błonnika. Stosowanie tej diety w okresie wydolności wątroby w czasie rekonwalescencji po wzw czy marskości wątroby dostarczenie organizmowi wszystkich niezbędnych składników pokarmowych potrzebnych do wyrównania niedoborów powstałych w czasie trwania choroby oraz do regeneracji zniszczonych wskutek choroby komórek wątrobowych.

Natomiast w przypadku kiedy z powodu choroby dochodzi do niewydolności narządu stosuje się dietę niskobiałkową.

Często mimo prawidłowego leczenia podstawowej choroby wątroby  może dojść upośledzenia jej funkcji i konieczności ograniczenia proponowanych w diecie zasad żywienia, a nawet zupełnej ich zmiany. W zależności od  stopnia wydolności wątroby, nasilenia obrzęków, wodobrzusza, stopnia niedożywienia czy współistnienia innych chorób (żylaki przełyku, niewydolność nerek), współistnienia zaparć , biegunek lub bólu brzucha dieta może ulec modyfikacji do diety niskotłuszczowej i niskobiałkowej.
Duże znaczenie w chorobach wątroby ma indywidualne dostosowanie diety w zależności od rodzaju i fazy choroby, ogólnego stanu zdrowia chorogo i w razie wątpliwości zawsze niezbędna jest konsultacja lekarska.

Wirusowe zapalenie wątroby

Wirusowe zapalenie wątroby ( WZW) może być spowodowane wirusami różnego typu, chociaż najczęściej stwierdza się zakażenie wirusem typu A lub B a znacznie rzadziej C. Zakażenie wirusem typu A odbywa się drogą pokarmową, natomiast wzw typu B i C parenteralną. Podstawowym sposobem leczenia wirusowego zapalenia wątroby w okresie aktywnym jest dieta niskobiałkowa, natomiast w późniejszym okresie  rekonwalescencji stosuje się dietę wysokobiałkową.

Przewlekłe zapalenie wątroby

Jeśli w przebiegu wzw typu B lub C nie dojdzie do eliminacji wirusa z organizmu dochodzi do rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby, które może doprowadzić do marskości wątroby lub pierwotnego raka wątroby.

Marskość wątroby

Marskość wątroby, to stan w którym dochodzi do przebudowy prawidłowej tkanki wątroby, w której pojawia się bezwartościowa dla tego narządu tkanka włóknista, doprowadzając do upośledzenia funkcji wątroby i w konsekwencji do jej niewydolności. Choroba najczęściej występuje u osób po  przebyte wirusowe zapalenie wątroby typ B lub C oraz u osób nadużywających alkohol.

Stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby to choroba polegająca na zwiększeniu w wątrobie zawartości tłuszczu powyżej 50% spowodowana najczęściej nadmiernym spożyciem wysokoenergetycznych, tłustych produktów, działaniem czynników toksycznych  (zakażenie, zatrucie grzybami, alkoholizm), zaburzeniami metabolicznymi.

Składniki pokarmowe w diecie w chorobach wątroby

Białko

Białko stosowane w diecie wysokobiałkowej powinno być w pełni wartościowe czyli powinno zawierać wszystkie niezbędne organizmowi aminokwasy. W diecie wysokobiałkowej należy zwiększyć spożycie  wysokogatunkowych produktów pochodzenia zwierzęcego jak i roślinnego takich jak mięso, przetwory zbożowe, mleko, twaróg, jogurt, kefir ryby, drób,  jajka kurze i sery.

Tłuszcze

W wyrównanych chorobach wątroby, bez objawów żółtaczki, gdy dieta zawiera wystarczającą ilość białka, tłuszcze, zwłaszcza łatwo strawne tj. masło, śmietanka, oliwa z oliwek, margaryny miękkie, są dobrze tolerowane.

W wyrównanych chorobach wątroby przebiegających bez dodatkowych schorzeń ilość tłuszczu w diecie powinna zaspokajać 25% - 30% zapotrzebowania energetycznego organizmu i wynosić około 1g/kg na dobę zalecanej należnej wagi ciała.

Zaleca się stosowanie łatwo strawnych tłuszczów zwierzęcych pochodzących z mleka, masła i śmietanki oraz tłuszcze roślinne takie jak oleje, oliwa z oliwek czy margaryny miękkie. W chorobach jelit mleko należy podawać w ograniczonych ilościach i raczej rozcieńczone (jako dodatek do potraw), gdyż często powoduje wzrost dolegliwości.

Zabrania się spożywania tłuszczów stałych o dużej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych (np. smalec, słonina, boczek, gorsze gatunki margaryny i masła roślinnego).

Ograniczenie ilości tłuszczów do około 40-50 g na dobę należy zastosować w przewlekłym stłuszczeniu wątroby, przewlekłym zapaleniu trzustki i w niektórych zespołach złego wchłaniania oraz w przypadku miażdżycy, nadwagi kamicy pęcherzyka żółciowego czy zapalenia pęcherzyka żółciowego.

Węglowodany

Węglowodany powinny stanowić około 50% dostarczonej energii. Zaleca się spożywanie węglowodanów złożonych pochodzących z pieczywa, makaronów, drobnych kasz czy ziemniaków.

Ograniczeniu wymaga również spożycie cukrów prostych zawartych w cukrze, słodyczach czy owocach. Z cukrów prostych dozwolona jest fruktozę zawarta w miodzie w niewielkich ilościach.

W przypadku wzdęć ograniczeniu wymaga spożycie błonnika zawartego w warzywach kapustnych,  strączkowych, cebulowatych, burakach, czereśniach, śliwkach i gruszkach.

Witaminy

U pacjentów z chorobami wątroby często dochodzi do niedoborów witamin spowodowanych gorszym wchłanianiem, użytkowaniem oraz magazynowaniem przez wątrobę. Zaleca się więc spożywanie większej ilości produktów zawierających następujące witaminy:

Witamin A (awitaminoza prowadzi do zaburzenia widzenia) – tłuszcze rybie (tran), wątroba, mleko, śmietanka, masło, żółtka jaj, zielone i żółte warzywa (marchewka, pomidory, zielona sałata, zielona pietruszka)

Witamina C (awitaminoza prowadzi do wzmożona kruchość naczyń) - owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, maliny, truskawki, agrest, kiwi, owoce cytrusowe, pomidory, kalafiory, zielona pietruszka)

Witamina K (awitaminoza wydłużony czas krwawienia) - zielone warzywa liściaste, pomidory, truskawki, wątroba.

Witaminy z grupy B (awitaminoza prowadzi do zmian troficznych na skórze i błonach śluzowych) mięso, podroby, nabiał, ryby, jaja, produkty zbożowe, drożdże piwne.

Jednak wobec ograniczeń w spożywaniu warzyw i owoców należy uzupełnić niedobór odpowiednich witamin za pomocą specjalnych preparatów witaminizujących.

Wskazówki technologiczne dotyczące przygotowywania pokarmów

Poniżej przedstawiamy kilka praktycznych wskazówek dotyczących przyrządzania potraw dla osób chorujących na choroby wątroby.

Najwłaściwszą formą przygotowywania posiłków jest gotowanie w wodzie, na parze, pod ciśnieniem.

Można stosować duszenie i pieczone bez dodatku tłuszczu w żaroodpornym naczyniu, pergaminie lub folii aluminiowej.

Warzywa podaje się w postaci gotowanej, rozdrobnionej jako przeciery lub surówki, jako soki.

Owoce spożywa się w postaci soków lub przecierów (bez pestek i skórek).

Zupy zaprawia się śmietaną, surowym masłem lub zawiesiną z mąki i mleka.

Warzywa najlepiej podawać w postaci surówek z dodatkiem oleju (oliwa, olej roślinny, mały kawałek świeżego masła)), gotowane w wodze lub na parze, oraz w formie soków.

Potrawy zalecane i niewskazane w chorobach wątroby

estawienie potraw wskazanych do spożywania przez osoby z chorobami wątroby oraz tych, których spożycie należy ograniczyć lub wyłączyć ze swojej diety.

Uwagi dr Piotra Piniewskiego

ZALECENIA OGÓLNE

Nie należy pić alkoholu

5 razy dziennie należy jeść owoce i warzywa - należy je spożywać jako przekąski lub dodatki do posiłków głównych

Należy jeść kilka niewielkich posiłków zamiast trzech dużych

Należy unikać pokarmów ciężkostrawnych (m. in. tłuste potrawy, niedojrzałe owoce, wzdymające warzywa)

Należy odżywiać się w sposób różnorodny

Należy przestrzegać prawidłowego sposobu przyrządzania potraw (duszenie, gotowanie w szybkowarze oraz beztłuszczowe smażenie na patelni teflonowej - pożywienie nie traci cennych składników i witamin)

Należy jeść powoli, unikać zbyt gorących i zbyt zimnych potraw

Należy spożywać świeże produkty - w nich zawarte są wszystkie składniki odżywcze. Nie wolno spożywać produktó przeterminowanych lub zepsutych, gdyż zawarte w nich toksyny są bardzo szkodliwe dla wątroby

Należy spożywać produkty z upraw ekologicznych

MIĘSO I PRODUKTY MIĘSNE

mięso należy spożywać nie częściej niż 2 razy w tygodniu

zalecane jest mięso chude (np. kurczak, indyk)

potrawy należy przyrządzać z niewielką ilością tłuszczu, najlepiej na oliwie z oliwek

Zalecane:

kurczak, indyk

dzika kaczka, kuropatwa, bażant

kiełbasa drobiowa

chude mięso wieprzowe

chuda szynka

chude mięso wołowe

dziczyzna

Niewskazane:

kotlety, mięso panierowane

golonka, słonina

mocno solona surowa szynka

kiełbasa smażona, kaszanka, wątrobianka

nóżki w galarecie, pasztety

gęś

RYBY

należy unikać tłustych i panierowanych ryb, a zamiast niż spożywać gatunki chude

najzdrowsze ryby są gotowane lub duszone

Zalecane:

dorsz

okoń

łosoś

flądra

Niewskazane:

śledź

karp

węgorz

makrela

sardynki w oleju

filet rybny panierowany

konserwy rybne

OWOCE I WARZYWA

owoce i warzywa powinny znajdować się w codziennym jadłospisie jako źródło witamin i składników mineralnych

należy spożywać produkty z upraw ekologicznych, dzięki którym wątroba nie jest obciążana toksycznymi substancjami

warzywa powinny być duszone lub gotowane na parze

należy kupować warzywa sezonowe, aby uniknać produktów szklarniowych

warzywa należy myć krótko pod bieżącą wodą, inaczej tracą cenne składniki

Zalecane:

marchew, buraki, ziemniaki

kalarepa, cukinia, pomidory

szparagi, brokuły, szpinak, cykoria, sałata

dojrzałe jabłka, truskawki, kiwi

dojrzałe brzoskwinie, morele, banany

pomarańcze, mandarynki

Niewskazane:

cebula, groch, fasola, soczewica

białą kapusta, czerwona kapusta, kapusta włoska

frytki, smażone ziemniaki

sałatka ziemniaczana z majonezem

zbyt kwaśne owoce, np. grapefruit

niedojrzałe lub przejrzałe owoce

MLEKO I PRODUKTY MLECZNE

mleko i produkty mleczne są ważnym składnikiem codziennego jadłospisu zarówno dla osób zdrowych jak i chorych na wątrobę

zawartość tłuszczu w serach nie powinna przekraczać 30%

Zalecane:

świeże, chude mleko

maślanka

jogurt

chudy twarożek

Niewskazane:

tłuste gatunki sera

ser topiony, ser żółty

gotowe napoje mleczne (np. kakao)

JAJKA

najnowsze badania dowodzą, że chorzy na wątrobę nie muszą unikać spożywania białka

należy spożywać swieże jajka (przechowywane nie dłużej niż tydzień)

jajka należy przechowywać w lodówce

Zalecane:

jajko gotowane

omlet z niewielką ilością tłuszczu

naleśnik z niewielką ilością tłuszczu

Niewskazane:

jajko sadzone

jajecznica ze słoniną

PIECZYWO I PRODUKTY ZBOŻOWE

zalecane jest spożywanie produktów pełnoziarnistych

produkty pełnoziarniste mogą powodować wzdęcia, uniknąć ich można poprzez stopniowe wprowadzanie tych produktów do diety

należy unikać produktów z białej mąki, gdyż brak w nich cennych składników

Zalecane:

chleb razowy

chleb ciemny

sucharki

ryż, grysik

płatki owsiane

makaron

Niewskazane:

biały chleb

świeży chleb

kukurydza

orzechy

DODATKI DO PIECZYWA I PRZYPRAWY

sól należy stosować w niewielkich ilościach, preferowana sól jodowana i niskosodowa

należy unikać ostrych przypraw

Zalecane:

masło roślinne, miód pszczeli

łagodne curry, papryka, cynamon

kminek, koper włoski, anyż

świeże i suszone zioła, musztarda (niezbyt ostra)

sok cytrynowy, ocet owocowy, ocet winny

Niewskazane:

krem czekoladowy

masło orzechowe

majonez

chili, chrzan i inne ostre przyprawy

cukier

NAPOJE

zawsze należy pamiętać: alkohol to wróg wątroby

należy unikać zbyt gorących i zbyt zimnych napojów

dziennie należy wypijać 2 litry płynów

napoje należy pić przez cały dzień

Zalecane:

woda mineralna niegazowana

kawa w małych ilościach

słaba herbata (owocowa lub ziołowa)

soki owocowe (ewentualnie rozcieńczone)

soki warzywne (ewentualnie rozcieńczone)

produkty z kwaśnego mleka

Niewskazane:

alkohol

napoje gazowane

duże ilości kawy

SŁODYCZE

obowiązuje zasada: jeść z umiarem

wybierać produkty najmniej kaloryczne, np. ciasto owocowe zamiast tortu, jogurt zamiast budyniu

Zalecane:

świeże ciasto owocowe

ciasto drożdżowe

biszkopty

jogurt owocowy

Niewskazane:
praliny i czekolada
nugat i marcepan
torty śmietanowe i kremowe
gotowe budynie i kremy
pączki, racuchy, faworki
ciasto francuskie

TŁUSZCZE

obowiązuje zasada: w miarę możliwości unikać tłustych potraw

należy zwracać uwagę jaki tłuszcz spożywamy, tłuszcz pochodzenia roślinnego jest ważnym źródłem energii

zalecane jest używanie olejów tłoczonych na zimno (oliwa z oliwek, olej z pestek winogron), gdyż zawierają wielonienasycone kwasy tłuszczowe (np. kwas linolenowy)

do smażenia i duszenia należy używać oliwę zamiast masła

zbyt duże spożycie tłuszczu sprzyja nadwadze, stłuszczeniu wątroby i przedwczesnej miażdżycy naczyń

Zalecane:

margaryna roślinna

niewielkie ilości masła

oliwa z oliwek tłoczona na zimno

olej słonecznikowy

olej z kiełków pszenicy lub pestek winogron

Niewskazane:

masło w dużych ilościach

margaryna użyta do pieczenia lub smażenia

tłuszcz palmowy lub kokosowy

smalec

PRZYKŁADOWE MENU:

Śniadanie:

chleb razowy z dżemem i chudym twarożkiem

1 filiżanka kawy

świeżo wyciśnięty sok z pomarańczy

musli owocowe

Drugie śniadanie:

1 jabłko i 2 nektarynki

Obiad:

filet z łososia, ziemniaki w mundurkach

szpinak, sałatka owocowa

Podwieczorek:

biszkopty

herbata ziołowa

Kolacja:

chleb razowy z niewielką ilością masła roślinnego

chudy ser

sałata lub cykoria, pomidory

herbata

UWAGI:

jeżeli stłuszczenie wątroby jest wynikiem otyłości, należy dążyć do ostrożnej redukcji masy ciałą

w okresie zaostrzenia zapalenia wątroby często występuje nietolerancja produktów mlecznych, których wówczas należy unikać

w marskości wątroby z jednoczesnym wodobrzuszem należy zrezygnować z soli. Dopuszczalne jest spożywanie 1-3 g soli dziennie. Należy unikać produktów solonych.

w przypadku wystąpienia zaburzeń funkcji mózgu wskazane może być zmniejszenie spożycia białka. Niezbędna jest wówczas kosnultacja z lekarzem, który ustali indywidualnie jego ilość (np. 40 g dziennie).

W chorobie wątroby  

Stosowana w chorobie miąższu wątroby w okresie jej wydolności. Wysokobiałkowa z ograniczeniem tłuszczów. Bezwzględny zakaz picia alkoholu oraz unikanie wysiłków fizycznych.

Dieta wykluczająca potrawy smażone. Węglowodany dostarcza pod postacią skrobii. Posiłki zawierające białko zwierzęce spożywane 5 razy dziennie.

Mąka, potrawy z mąki