Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok).pdf - Joseph Seymour - Symulator_Farmy

Joseph Seymour

Jak Marks został

marksistą

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2005

Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok)

„Jak Marks został marksistą” to wykład

wygłoszony przez członka Komitetu Centralnego

trockistowskiej Ligi Spartakusowskiej Stanów

Zjednoczonych Josepha Seymoura na XII

Konferencji Narodowej Ligi Spartakusowskiej,

przeprowadzonej latem 2004 roku.

Postawa tłumaczenia: Workers Vanguard , nr 846,

15 kwietnia 2005 r.

Tekst z języka angielskiego przełożył Cezary

Cholewiński. Przejrzenie przekładu na zgodność z

oryginałem, poprawki i zmiany redakcyjne – Piotr

Strębski.

- 2 -

www.skfm-uw.w.pl

Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok)

Zostanie zawodowym rewolucjonistą marksistowskich przekonań prawie zawsze obejmuje

intelektualne wyzwanie. Musicie się uczyć myśleć o świecie w sposób fundamentalnie inny niż kiedy po raz

pierwszy doszliście do świadomości społecznej i politycznej.

Czasami to także obejmuje osobiste wyzwanie tego lub innego rodzaju. Na przykład czyiś rodzice

mogą mocno nie zgadzać się z jego wyborem zawodu, bo to było definitywnie nie to, czego oni chcieli i

oczekiwali dla swego syna lub córki. Tym z was, co stanęli w obliczu takiego szczególnego osobistego

wyzwania, powiem że jesteście w prawdziwie dobrym towarzystwie. Matka Marksa przez całe swoje życie

sądziła, że jej syn zmarnował swe wielkie talenty na ten komunistyczny nonsens. Podobno pewnego razu

wykrzyknęła: „Ach, gdyby Karol zbił choć trochę kapitału, zamiast pisać o nim!”

Termin „materializm dialektyczny” został wynaleziony przez Gieorgija Plechanowa, często

zwanego ojcem rosyjskiego marksizmu, jako krótkie ujęcie marksistowskiego światopoglądu. Dialektyka

czy dialektyczne rozumienie nie jest tajemniczą koncepcją, chociaż została ona poddana wielkiej ilości

mistyfikacji, nie w ostatniej kolejności przez rzekomych marksistów. W toku walki frakcyjnej z

Burnhamem i Shachtmanem w kwestii rosyjskiej w latach 1939-1940 Trocki komentował:

„Co oznacza to straszne słowo «dialektyka»? Oznacza ono pojmowanie rzeczy w ich rozwoju, nie w

ich statycznej sytuacji” („O Partii Robotniczej”, sierpień 1940 r.)

W najbardziej ogólnym sensie dialektyka oznacza, że co istnieje obecnie i będzie istniało w

przyszłości, jest determinowane i uwarunkowane przez cały uprzedni bieg historycznego rozwoju lub, w

pewnych wypadkach, historycznego regresu. Zmiana jest spowodowana przez wzajemne oddziaływanie

sprzeczności, napięć, antagonistycznych elementów odziedziczonych z przeszłości; zarówno odległej, jak i

niedawnej.

Jednym z ulubionych aforyzmów Zygmunta Freuda był ten, że dziecko jest ojcem człowieka. Jest to

dialektyczne podejście do indywidualnej psychologii. Na to, jak ktoś czuje, myśli i działa, silnie wpłynęło

jego doświadczenie z wczesnego dzieciństwa, szczególnie jego relacje z jednym z rodziców, własnych lub

przybranych. Ktoś może obudzić się pewnego poranka i powiedzieć sobie: „Naprawdę nienawidzę tego,

czym stało się moje życie. Nienawidzę tego, kim się stałem. Chcę być szczęśliwy i odnosić sukcesy”. Któż

by nie chciał? Niestety, to nie takie proste. Nie możecie zetrzeć swojego całego minionego doświadczenia i

przebudować swego życia i osobowości na nowo według jakiegoś preferowanego modelu. Nie ma takich

rzeczy jak ponowne narodziny. To jest prawdą dla jednostek, dla społeczeństw, dla świata przyrody poza

człowiekiem.

Jak wszystko inne w świecie, także początki, a następnie rozwój marksizmu mogą zostać

zrozumiane jedynie dialektycznie. Jak sam Marks powiedział w tej sprawie: „Życiorysu jednostki nie

można w żaden sposób oddzielić od życiorysów minionych i współczesnych jej jednostek: rzeczywiście,

jest on determinowany przez nie”.

W ten sposób, żeby zrozumieć, jak Marks został marksistą, musimy zacząć od spojrzenia na

społeczno-ekonomiczny, polityczny, kulturalny i intelektualny świat, z którym Marks się zetknął i w który

wkroczył jako młody liberalny idealista w zachodnich Niemczech w połowie i pod koniec lat trzydziestych

XIX w. Marks dorastał w społeczeństwie, w którym rozwijająca się gospodarka przemysłowa, oparta na

nowoczesnej technice, i konfrontowała się, i współistniała z kompleksem politycznym i kulturalnym

odziedziczonym po świecie późnośredniowiecznym.

Kiedy Marks miał dziewięć lat, Alfred Krupp założył w mieście Essen w zagłębiu Ruhry odlewnię

stali, która później rozwinęła się w w jedno z wielkich przemysłowych imperiów w nowożytnym świecie.

W roku 1835, w którym Marks ukończył gimnazjum, w Niemczech została uruchomiona pierwsza linia

kolejowa. Dwa lata później, kiedy Marks już studiował na uniwersytecie w Berlinie, August Borsig założył

tam zakłady maszynowe, które później stały się słynne.

W tym samym czasie mimo swej liberalnej fasady państwo pruskie było formą monarchicznego

absolutyzmu, w którym liczyła się polityczna osobowość monarchy. Kiedy stary król zmarł w 1840 r.,

zastąpił go syn, religijny reakcjonista, który ustanowił bardziej represyjną politykę wobec życia

akademickiego i intelektualnego. Jedną z konsekwencji było to, że Marks opuścił Niemcy i wyjechał do

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok)

Paryża, który był wtedy centrum ruchów komunistycznych i socjalistycznych. To tam wtedy i sam Marks

został komunistą.

Prusy były oficjalnie „państwem chrześcijańskim”. W ten sposób, żeby móc praktykować jako

adwokat, ojciec Marksa, który był zlaicyzowanym, niewierzącym Żydem, musiał oficjalnie przejść na

luteranizm i zmienić imię z Herschel na Heinrich.

Marks po raz pierwszy wkroczył na scenę polityczną w 1837 r. jako uczestnik radykalnego

intelektualnego koła zwanego lewicą heglowską lub młodoheglistami. Ten ruch został zapoczątkowany parę

lat wcześniej, wraz z opublikowaniem książki Davida Straussa, zatytułowanej „Żywot Jezusa”. Było to

dzieło krytyki biblijnej, które kwestionowało, czy Jezus rzeczywiście dokonał był przypisywanych mu

cudów. Rozpaliło ono intelektualną i polityczną burzę ogniową, ponieważ decydujące sekcje niemieckiej

klasy rządzącej, szczególnie pruskiej szlachty-posesjonatów (tak zwanych junkrów), utożsamiały

sceptyczną postawę wobec prawowiernego chrześcijaństwa, już nie mówiąc o wrogiej, z ideologią rewolucji

francuskiej, z tym co było nazywane „czerwonym republikanizmem”. „Najpierw oni kwestionują prawdę

Biblii; a potem będą wzywać do egzekucji króla Prus” – takie było umysłowe nastawienie ludzi, którzy

rządzili Niemcami, kiedy Marks wkroczył na scenę polityczną. W 1843 r. Marks opublikował ważną pracę,

w której wzywał do wyeliminowania „średniowiecza” w Niemczech, ponieważ dziedzictwo średniowiecza

było tak silnie obecne w Niemczech tamtych dni.

Sprzeczności oświeceniowego myślenia

Podstawową przesłanką materializmu jest to, iż rzeczywistość zewnętrzna istnieje niezależnie od

naszej świadomości. W ten sposób w rozumieniu intelektualnego rozwoju młodego Marksa pożyteczne jest

branie pod uwagę nie tylko, co on myślał w tym czasie, lecz co inni myśleli o nim. Kiedy Marks był

członkiem ruchu lewicy heglowskiej, jego bliski kolega Moses Hess zawarł w liście do przyjaciela

następującą jego ocenę:

„Dr Marks (tak się nazywa mój idol) jest wciąż bardzo młodym człowiekiem – około dwudziestu

czterech lat najwyżej. On dobije średniowieczną religię i filozofię zadając im coup de grâce [śmiertelny cios

– przyp. red.]; łączy on najgłębszą filozoficzną powagę z najbardziej gryzącym dowcipem. Wyobraź sobie

Rousseau, Voltaire'a, Holbacha, Lessinga, Heinego i Hegla połączonych w jednej osobie – połączonych, a

nie zestawionych – a będziesz miał dr Marksa”. (Cyt. za: David McLellan, ed., Karl Marx: Interviews and

Recollections , 1981).

Hess nie mówił po prostu, że Marks był prawdziwie bystrym i prawdziwie dobrze uświadomionym

człowiekiem, który przeczytał i przyswoił idee głównych postępowych myślicieli od francuskiego

oświecenia z połowy XVIII stulecia aż do jego czasów. Mówił coś o wiele bardziej znaczącego.

Dlaczego? Ponieważ Rousseau i Voltaire reprezentowali fundamentalnie różne i rzeczywiście

przeciwstawne światopoglądy w obrębie postępowej myśli społecznej. Byli oni protagonistami w

najsławniejszej debacie w literaturze oświecenia. Problemem było to, czy cywilizacja jest postępowa, jak

utrzymywał Voltaire, czy wsteczna, jak utrzymywał Rousseau.

Rousseau podsumowywał swe idee w taki sposób: „Człowiek jest z natury dobry i to tylko przez

instytucje ludzie stają się źli”. Utrzymywał on, że człowiek w tak zwanym stanie natury czuł instynktowną

empatię wobec cierpienia innych członków jego gatunku. Jednak instytucja własności prywatnej zwróciła

jednych ludzi przeciwko drugim. Ludzie w społeczeństwie stali się morderczo chciwymi, napędzanymi

przez chciwość i zawiść.

Sam Rousseau był dogłębnym historycznym pesymistą. Był on moralistycznym krytykiem

istniejącego porządku społecznego i politycznego w Europie. Sądził on, że ogromna większość ludzi została

w sposób nie do naprawienia zepsuta przez tysiąclecia cywilizacji.

Jednak w toku rewolucji francuskiej idee Rousseau zostały w pewnym sensie odwrócone w naiwny,

podbijający świat optymizm. Przywódcy reżimu jakobińskiego, jak Robespierre i Saint-Just, którzy czcili

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok)

Rousseau, sądzili że rewolucyjne przekształcenie instytucji wywołało moralne odrodzenie francuskiego

ludu. Ustanowienie demokratycznej republiki napełniło obywateli francuskich duchem patriotyzmu i cnoty.

Voltaire, w przeciwieństwie do Rousseau, utrzymywał, że polepszenie ludzkości i postęp

społeczeństwa były głównie zależne od dalszego rozwoju nauki i techniki. Jedną z jego wczesnych prac

było popularne przedstawienie teorii fizycznych Isaaca Newtona. Gdyby Voltaire był podsumował swój

światopogląd w formie aforyzmu, mogłoby to być coś takiego: „Człowiek jest z natury ignorancki, i jedynie

przez zdobywanie wiedzy stopniowo staje się oświecony”.

Ale jakie są czynniki społeczne, które tak oświecą ciemną masę ludzkości? Dla Voltaire'a byli to i

jedynie mogli być pełni dobrej woli i racjonalni członkowie wyższych klas i intelektualiści, jak on sam,

którzy mogliby wpływać na koła rządzące.

Poza Rousseau i Voltairem Hess wspomina jeszcze inną czołową figurę francuskiego oświecenia,

Holbacha, którego idee wpłynęły na młodego Marksa. Holbach, który był zamożnym szlachcicem, był

dogłębnym materialistą, w efekcie ateistą. Lecz sądził on, że takie postępowe poglądy były konfiturami

ograniczonymi do wyjątkowych członków wyższych klas, jak on sam. Pisał on: „Lud nie czyta więcej niż

rozumie; nie ma on ani wolnego czasu, ani zdolności, by tak czynić”.

W taki sposób jak Marks połączył demokratyczny egalitaryzm utożsamiany z Rousseau z

intelektualną elitarnością Voltaire'a i Holbacha? Mówiąc w uproszczeniu, Marks łączył cel Rousseau ze

środkami Voltaire'a drogą dialektycznego pojmowania historii odziedziczonego od Hegla, ale

oczyszczonego z idealistycznej metafizyki.

Celem komunizmu jest egalitarne i harmonijne społeczeństwo, w którym wszyscy ludzie wspierają

potrzeby i interesy innych ludzi. Lecz takie przyszłe społeczeństwo może się narodzić jedynie poprzez

przezwyciężenie ekonomicznego niedostatku przez jakościowe podniesienie poziomu produkcji i

wydajności pracy przez dalszy postępowy rozwój nauki i techniki. Więcej, w historii cywilizacji

poprzedzającej zaawansowany kapitalizm przemysłowy podnoszenie poziomu i sił produkcji w sposób

konieczny pociągało za sobą wyzysk i ucisk ludzkości przez małą klasę właścicieli. Innymi słowy własność

prywatna i podzielone na klasy społeczeństwo nie były tragicznym historycznym błędem, którego można

było uniknąć, gdyby tylko ludzie zdawali sobie z niego sprawę.

Bardzo dobre krótkie ujęcie marksistowskiego światopoglądu w tym względzie można znaleźć w

jednej z mniej znanych prac Marksa, „Teoriach wartości dodatkowej” (1863):

„Chociaż na początku rozwój zdolności rodzaju ludzkiego ma miejsce kosztem większości ludzkich

jednostek i nawet klas, w końcu przełamuje on tę sprzeczność i zgadza się z rozwojem jednostki; wyższy

rozwój indywidualności jest w ten sposób osiągany jedynie przez proces historyczny, w którym jednostki są

poświęcane”.

Ta koncepcja fundamentalnie odróżnia materializm dialektyczny od wszystkich wariantów

radykalnego idealizmu, takich jak anarchizm.

Liberalizm, komunizm, socjalizm

W okresie, w którym Marks, i tak samo Engels, po raz pierwszy doszedł do świadomości

politycznej, terminy: liberalizm, komunizm i socjalizm były powszechnie używane w konwencjonalnym

dyskursie politycznym. Jednak liberalizm, przynajmniej w akcencie, oznaczał coś znacząco innego niż

oznacza dziś, a komunizm i socjalizm oznaczały coś fundamentalnie innego niż dziś.

Głównym poglądem liberalnego światopoglądu była wiara w podnoszenie produkcji i wydajności

przez zastosowanie nauki i techniki. Szkoccy i angielscy ekonomiści polityczni – od Adama Smitha pod

koniec XVIII stulecia przez Davida Ricardo na początku XIX w. po mniej światłych, jak James Mill w

latach młodości Marksa – byli czołowymi intelektualnymi przedstawicielami liberalizmu. Utrzymywali oni,

że bogactwo narodów – żeby użyć tytułu klasycznej i oryginalnej pracy Adama Smitha – będzie

maksymalizowane przez instytucjonalne ramy konkurencyjnej gospodarki rynkowej, składające się z

wielości kapitalistycznych przedsiębiorców. Zakładano, że w celu maksymalizacji zysków, a uniknięcia

- 5 -

Joseph Seymour – Jak Marks został marksistą (2004 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: