HISTORIA DLA KLASY I cz�� pierwsza * * * Projekt ok�adki Studio Q Koncepcja graficzna Wies�aw Pawlak Redaktor inicjuj�cy projektu Danuta Rogowska Redaktor merytoryczny �ukasz Marks Redaktor techniczny Danuta Hutkowska Redaktor kartograficzny Ewa Bliska Podr�cznik dopuszczony do u�ytku szkolnego przez ministra w�a�ci- wego do spraw o�wiaty i wychowania i wpisany do wykazu podr�cz- nik�w szkolnych przeznaczonych do kszta�cenia og�lnego do naucza- nia historii (w zakresie rozszerzonym) na poziomie klasy I liceum og�lnokszta�c�cego, na podstawie recenzji rzeczoznawc�w: prof. dr. hab. Les�awa Morawieckiego - z rekomendacji Wy�szej Szko�y Pedagogicznej w Rzeszowie, dr. Piotra Ungera - z rekomen- dacji Polskiego Towarzystwa Historycznego, dr Katarzyny Zieli�skiej - z rekomendacji Polskiego Towarzystwa Historycznego, dr. Marka Gumkowskiego - z rekomendacji Instytutu Bada� Literackich. Numer dopuszczenia: 18/02 ISBN 83-02-08276-7 � Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Sp�ka Akcyjna Warszawa Pnm Warszawa 2002 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spotka Akcyjna 00-950 Warszawa, pl. J.H. D�browskiego 8 www.wsip.com.pl Wydanie pierwsze. Ark. druk. 18,0 Sk�ad i tamanie: DTP WSiP S.A. Druk i oprawa: ��dzka Drukarnia Dzie�owa SA Ksi��k� wydrukowano na papierze produkcji International Paper - Kwidzyn S.A. * * * Spis tre�ci Od autora Wprowadzenie Poj�cie cywilizacji klasycznej �r�d�a poznania cywilizacji klasycznej Ramy czasowe cywilizacji klasycznej �wiat �r�dziemnomorski l Kr�gi cywilizacyjne Bliskowschodnie korzenie cywilizacji klasycznej Mezopotamia kolebka cywilizacji Fenicjanie ��cznicy mi�dzy Bliskim Wschodem a �wiatem �r�dziemnomorskim Egipt �wiat w czasach cywilizacji klasycznej Pocz�tek epoki imperi�w Asyria i Persja Cywilizacja perska Cywilizacja celtycka late�ska Inne kr�gi cywilizacyjne Grecja przed Grecj� Cywilizacja minojska Cywilizacja myke�ska Ciemne Wieki Dziedzictwo cywilizacji my ko�skiej �wiat grecki od narodzin cywilizacji klasycznej do podboju rzymskiego Periodyzacja dziej�w greckich Powstanie cywilizacji greckiej i Wielka Kolonizacja Grecja w walce z Persj� Imperium Aten i jego upadek Nast�pstwa wojny peloponeskiej Hegemonia Macedonii Od Aleksandra do podboju rzymskiego �wiat hellenistyczny Rzym od pocz�tk�w miasta do upadku cywilizacji klasycznej Periodyzacja dziej�w Rzymu Rzym kr�lewski i wczesno republika�ski Podb�j basenu Morza �r�dziemnego Kryzys Republiki Wojny domowe i upadek Republiki Pryncypat Pok�j rzymski i jego kres Dioklecjan i nowe Cesarstwo Tryumf chrze�cija�stwa i podzia� Cesarstwa Upadek Cesarstwa na Zachodzie i koniec �wiata staro�ytnego W Cz�owiek i gospodarka Warunki naturalne basenu Morza �r�dziemnego Warunki naturalne w Grecji Warunki naturalne w Italii Rolnictwo i demografia Rolnictwo typu �r�dziemnomorskiego Sita robocza w rolnictwie antycznym Niewolnictwo Rolnictwo a zaludnienie Rolnik i pasterz dwaj wrogowie Rolnictwo a urbanizacja Wytw�rczo�� pozarolnicza i handel Technologia post�p techniczny wynalazczo�� Organizacja wytw�rczo�ci pozarolniczej Komunikacja i handel Wymiana ze �wiatem zewn�trznym Wprowadzenie pieni�dza Pieni�dz w �wiecie rzymskim Rozk�ad systemu monetarnego w �wiecie klasycznym Cz�owiek i spo�ecze�stwo Jednostka rodzina wsp�lnota Pozycja kobiet w mie�cie staro�ytnym L Grecka polis i jej mieszka�cy Istota wsp�lnoty politycznej wedfug Grek�w Poczucie �wiadomo�ci greckiej Hellenizacja Polis archaiczna i jej ewolucja oligarchie i demokracje Grecki ideat spo�eczny i jego realizacja Sparta Grecki idea� spo�eczny i jego realizacja Ateny Polis p�noklasyczna i hellenistyczna Rzym od wsp�lnoty miejskiej do spo�ecze�stwa imperialnego Spo�ecze�stwo rzymskie w czasach kr�lewskich Patrycjusze i plebejusze Kompromis patrycjuszowskoplebejski Spo�ecze�stwo rzymskie w okresie wielkich podboj�w Kryzys spo�ecze�stwa rzymskiego u schy�ku Republiki Powstanie spo�ecze�stwa imperialnego Miasto Rzym od epoki kr�l�w do Cesarstwa Nowe podzia�y spo�eczne Romanizacja Imperium Ewolucja poj�cia �barbarzy�cy w �wiecie greckorzymskim Spo�ecze�stwo p�nego Cesarstwa Ul Cz�owiek i w�adza Jednostka a w�adza Pogl�dy na w�adz� i sposoby jej legitymizacji Wolno��prawo Kr�lowie i tyrani w�adza jednostki w �wiecie greckim Ewolucja rzeczy pospolitej rzymskiej Cesarstwo jako restauracja Republiki Instytucje polityczne i ich przemiany Instytucje polis Polis arystokratyczna Ustr�j Sparty i jego ewolucja Ustr�j Aten od arystokracji do demokracji Instytucje polityczne Republiki Rzymskiej �ycie polityczne w Rzymie republika�skim od zgody narodowej do wojen domowych W�adza i jej instytucje za Cesarstwa Nast�pstwo w�adzy cesarskiej za pryncypatu P�ne Cesarstwo centralizacja i podzia� jlj Cz�owiek i wojna Wojna w �wiecie greckim Polis a wojna Wojskowo�� grecka w epokach archaicznej i klasycznej hoplici i falanga Wojna na morzu Wojny perskie Imperium Aten od powstania Zwi�zku Morskiego do ko�ca wojny peloponeskiej Najemnicy i przemiany w sztuce wojennej Filip II i hegemonia Macedonii Podboje Aleksandra Macedo�skiego Rozpad imperium Aleksandra Armia macedo�ska i hellenistyczna Rzym i wojna Podb�j Italii Mechanizmy ekspansji rzymskiej Rzymska mentalno�� imperialna Armia rzymska w czasach wielkich podboj�w Wojny punickie Kryzys armii republika�skiej i reformy Mariusza Podb�j wn�trza Europy i jego ustanie Pok�j rzymski Armia Cesarstwa Imperium w defensywie W�dr�wka Lud�w i upadek Cesarstwa Zachodniego Przyczyny rozk�adu armii rzymskiej Cz�owiek i B�g Religie tradycyjne Politeizm Charakter religii tradycyjnych Rola kultu Wieszczenie i wyrocznie Sanktuaria panhelle�skie Religijno�� Grek�w Rola mitu �ycie pozagrobowe w religii greckiej Wyj�tkowo�� religii rzymskiej Przemiany religijne w czasach Cesarstwa Judaizm �ydzi pod w�adz� Rzymu Powstanie chrze�cija�stwa Zerwanie z judaizmem Wczesny Ko�ci� Cesarstwo a chrze�cijanie prze�ladowania Kryzys religii tradycyjnych Chrze�cijanie a cywilizacja greckorzymska Wielkie prze�ladowania Chrystianizacja Cesarstwa Konsekwencje chrystianizacji Metropolie papie�e mnisi Cz�owiek i kultura Kultura Grecji archaicznej Kultura arystokratyczna Sport w kulturze greckiej Kultura obywatelska Sztuka archaiczna Powstanie filozofii Kultura Grecji klasycznej Ate�ska tragedia i komedia Architektura Sztuki plastyczne Zasada kanonu Kultura duchowa sofi�ci i sokratycy Narodziny historiografii Kultura hellenistyczna Sztuka hellenistyczna Filozofia stoicyzm i epikureizm Nauka Podb�j rzymski a kultura grecka Kultura rzymska Powstanie i rozkwit literatury �aci�skiej Kultura duchowa Cesarstwa Prawo rzymskie Kultura materialna Cesarstwa Rozrywka masowa wy�cigi konne i walki gladiator�w Ku sztuce �redniowiecznej Kalendarium Tablica synchronistyczna Spis cytowanych �r�de� Indeks ------------------------------ Od autora W cyklu podr�cznik�w Cz�owiek i historia, kt�rego pierwsz� jest mniejszy tom, tradycyjny, geograficzno-chronologiczny uk ci zosta� zast�piony uk�adem problemowym. Przyczyny po dwie. Po pierwsze, wszystkie znane autorom cyklu podr�cznik: zjalne zachowuj� uk�ad tradycyjny. Jego zastosowanie w p�dl przeznaczonym dla uczni�w liceum, zainteresowanych przed humanistycznymi i wybieraj�cych histori� jako przedmiot mat co zak�ada dobre opanowanie przez nich materia�u gimnazje prowadzi�oby do powielania znanego im schematu, okraszone; sz� liczb� fakt�w. Drug� przyczyn� by�a ch�� uwypuklenia czej jedno�ci procesu dziejowego, kt�rego bohaterem - nie od epoki i obszaru - jest zawsze cz�owiek: tworz�cy dobra i i materialne, walcz�cy, �yj�cy w spo�ecze�stwie i pa�stwie, ; si� zrozumie� �wiat i swoje w nim miejsce. W podr�cznikac� dzie tradycyjnym, po�wi�conych poszczeg�lnym epokom, r�ne ludzkiej dzia�alno�ci cz�sto nadmiernie rozrastaj� si� lub pr - gin�, ze szkod� dla obrazu rzeczywisto�ci historycznej. Autorzy cyklu zdecydowali si� na podobny uk�ad tre�ci w l podr�cznikach, grupuj�c materia� w cz�ci obejmuj�ce posz sfery ludzkiego dzia�ania: �Cz�owiek i gospodarka", �Cz�owi �ecze�stwo", �Cz�owiek i w�adza", �Cz�owiek i wojna", �( i B�g" oraz �Cz�owiek i kultura". Poza tym, z uwagi na fakt, - programu nauczania historii s� dzieje kolejnych cywilizacji -rzymskiej, chrze�cija�skiej �redniowiecza i czas�w nowo�ytnyc czesnej zachodniej), tworz�cych nasze polskie i europejskie two, autorzy wprowadzili te� cz�� zatytu�owan� �Kr�gi cyv ne". Ma ona zasygnalizowa� istnienie innych cywilizacji, wsp�i omawianym w poszczeg�lnych tomach serii, oraz ukaza� ich ne oddzia�ywanie. Ze wzgl�du na specyfik� dziej�w stan w niniejszym tomie cz�� ta zosta�a potraktowana jako rodzaj wst�pu, po��czonego z kr�tk� prezentacj� �drzewa genealogicznego" cywiliza- cji grecko-rzymskiej wraz ze zredukowanym do minimum szkieletem chronologicznym tej ostatniej, maj�cym u�atwi� uczniowi poruszanie si� po tej do�� egzotycznej epoce. Wymienione cz�ci dziel� si� na rozdzia�y, zwykle poprzedzone pyta- niami wprowadzaj�cymi, odwo�uj�cymi si� do wiedzy uczni�w wynie- sionej z gimnazjum lub wcze�niejszych lekcji. Obok tekstu autorskie- go ka�dy podr�cznik cyklu zawiera tak�e wyra�nie wyodr�bnione partie analityczne, z�o�one z przekaz�w r�nych kategorii (tekst�w �r�d�o- wych, ilustracji, map, opinii nowo�ytnych historyk�w) wraz z pytania- mi maj�cymi pom�c uczniowi samodzielnie wydobywa� z nich infor- macje i konstruowa� syntetyczne wypowiedzi. Opr�cz postulatu wyrabiania umiej�tno�ci my�lenia historycznego, autorom cyklu przy- �wieca�o przekonanie, �e w czasach informacyjnego potopu - jakimi bez w�tpienia b�dzie wiek XXI - zdolno�� krytycznego czytania naj- r�norodniej szych �r�de� staje si� bodaj�e najwa�niejsz� potrzeb� in- telektualn�. l l | Wprowadze�, Poj�cie cywilizacji klasycznej C...
henioka