Tajemnice Dzikowca.pdf

Z deszczu pod rynnħ, czyli tajemnice Dzikowca

W Ļwietle materiaþw odnalezionych w Instytucie Pamiħci Narodowej, áSztolnia

RycerskaÑ wykuta w Masywie Dzikowca (u podnŇa KuŅnic ĺwidnickich nieopodal

Boguszowa i Waþbrzycha na Dolnym ĺlĢsku) miaþa zostaę wydrĢŇona siþami wiħŅniw

obozu Gross-Rosen. Nastħpnie w 1941 r. obiekt zostaþ rzekomo przejħty przez

Organizacjħ Todt, ktra prowadziþa w najĻciĻlejszej tajemnicy dalszĢ rozbudowħ. Do

koıca wojny teren wokþ zostaþ odizolowany kordonem bezpieczeıstwa i byþ pilnie

strzeŇony przez wojsko. W maju zaĻ 1945 r. w pobliŇe sztolni wjechaþ konwj SS zþoŇony

z 16 ciħŇarwek, ktre nigdy stamtĢd nie wyjechaþyÈ

Tym razem bħdzie jak u Hitchcocka, bo powyŇszy wstħp to zaledwie preludium do znacznie bardziej

intrygujĢcej historii. PrzeĻledzimy jĢ na podstawie wielu Ņrdeþ, przede wszystkim dokumentw,

uwaŇanych przez historykw za najbardziej wiarygodne. Lecz jak siħ za chwilħ przekonamy, nie

wszystko zþoto, co siħ ĻwieciÈ

Drugi poziom i tajemniczy labirynt surowego wyrobiska (fot.

Dariusz Wjcik)

Kwerendy w Instytucie Pamiħci Narodowej w poszukiwaniu m.in. tematw áskarbowychÑ od czasu

do czasu owocujĢ ciekawymi materiaþami. Pod sygnaturĢ IPN Wr 11/26 znajduje siħ teczka

zatytuþowana áSztolnia w Grze DzikowiecÑ. Jej zawartoĻę skþada siħ z szeĻciu kart z opisem

obiektu, jego historiĢ i analizĢ perspektywicznych moŇliwoĻci eksploracji wyrobiska w celu dotarcia

do nieznanych, zamaskowanych bĢdŅ odstrzelonych pomieszczeı. Strona tytuþowa teczki opatrzona

jest pieczħciĢ ájawneÑ z doĻę ĻwieŇĢ, tegorocznĢ datĢ. Notatka zgodnie z opisem miaþa charakter

poufny i powstaþa w Waþbrzychu . Podpis autora na ostatniej stronie

tekstu jest skrzħtnie zamazany, co uniemoŇliwia niestety jego identyfikacjħ. Obok jednak widnieje

trjkĢtna pieczħę Komendy Miejskiej i Powiatowej Milicji Obywatelskiej w Waþbrzychu z adnotacjĢ

ádo uŇytku wewnħtrznegoÑ, nieczytelnĢ parafkĢ áza zgodnoĻęÑ oraz informacjĢ o sporzĢdzeniu

materiaþu w trzech odbitkach. TwrcĢ tego materiaþu byþo zapewne Ņrdþo powiĢzane z organami

porzĢdku publicznego. Dodatkowo teczka zawiera sporzĢdzony w skali 1:1000 niemiecki áPlan

sytuacyjny sztolni wodnej gminy KuŅnice na pþnocnym zboczu Dzikowca WielkiegoÑ ze stycznia

1942 roku (ssss.)

Jak siħ jednak okazuje, nie jest to materiaþ zupeþnie nieznany, gdyŇ kopie owych dokumentw

krĢŇĢ wĻrd poszukiwaczy w wielu egzemplarzach. Co prawda najstarsze dinozaury eksploracji nie

pamiħtajĢ juŇ skĢd owe materiaþy siħ wziħþy, lecz jak siħ wydaje naleŇy wiĢzaę ich obrt z

dziaþalnoĻciĢ pþk. SB Stanisþawa Siorka Î nestora tropicieli dolnoĻlĢskich tajemnic II wojny

Ļwiatowej. ZresztĢ byę moŇe on sam jest ich autorem, na co wskazuje specyficzna treĻę, styl i tok

rozumowania prezentowany na poszczeglnych stronach opracowania.

Rozpoczyna siħ ono krtkim wstħpem wprowadzajĢcym, w ktrym autor przybliŇa lokalizacjħ

obiektu nieopodal Î áRycerskiego ńrdþaÑ, ktre wypþywa z pþnocnego zbocza

Dzikowca Wielkiego, a nastħpnie kreĻli historiħ powstania obiektu:

sss

ssss

sss.

ssss..W tym miejscu musimy siħ niestety

zatrzymaę, gdyŇ kilka kwestii z powyŇszego cytatu wymaga pewnego uĻciĻlenia.

Oryginalny plan áSztolni RycerskiejÑ z 1942 roku (fot. Dariusz Wjcik)

Przede wszystkim, co nie bħdzie odkryciem Ameryki, w roku 1941 z pewnoĻciĢ nie istniaþa jeszcze

Ňadna filia obozu Gross-Rosen, co wiħcej - w KuŅnicach ĺwidnickich, czyli niemieckim Fellhammer

takowa nigdy nie powstaþa. SkĢd w takim razie tak raŇĢca rozbieŇnoĻę? OtŇ wydaje siħ, Ňe wynika

ze stanu wczesnej wiedzy na temat funkcjonowania obozu w RogoŅnicy i jego filii. Na poczĢtku lat

70. problematyka tego zagadnienia nie byþa jeszcze dostatecznie przebadana, jednak sporo juŇ

byþo relacji byþych wiħŅniw zebranych przez GþwnĢ Komisjħ Badania Zbrodni Hitlerowskich w

Polsce. Jedna z nich Î niejakiego Jana Grodzickiego Î zawiera niepokojĢce podobne informacje na

rwnie niepokojĢcym poziomie szczegþowoĻci. Z relacji dowiadujemy siħ, Ňe wspomniany wiħzieı

zostaþ wraz z grupĢ wiħŅniw przewieziony z obozu koncentracyjnego Gross-Rosen do podobozu

Fellhammer.sss

sssss

ssss

(za: Adamczewski L. áTajemniczy DzikowiecÑ [w:] áTwj Tydzieı WielkopolskiÑ,

16.1.2008). Wydaje siħ wiħc, Ňe autor ámilicyjnegoÑ opracowania oparþ siħ gþwnie na powyŇszej

relacji. Prawdopodobnie jedynej, jakĢ posiadaþÈ

Nie jest to jednak ostatnia nieĻcisþoĻę. Jak siħ bowiem okazuje, sprostowania wymaga rwnieŇ

kwestia czasu rozpoczħcia budowy áSztolni RycerskiejÑ. Jak pamiħtamy, prace przy obiekcie miaþy

byę prowadzone w latach 1941-42. Z zaþĢczonego do teczki niemieckiego wynika jednak

coĻ innego. Jest to tym bardziej niezrozumiaþe, Ňe w schemat zostaþ opisany na karcie 6

opracowania, w podrozdziale zatytuþowanym Sktry powstaþ zgodnie z

umieszczonĢ datĢ 24.9.71 r., a wiħc zaledwie dwa dni pŅniej, niŇ opisowa czħĻę materiaþw.Mapa

zostaþa odnaleziona w archiwum Dziaþu Mierniczo-Geologicznego DolnoĻlĢskiego Zjednoczenia

Przemysþu Wħglowego i zostaþa sporzĢdzona w styczniu 1942 roku przez niemieckiego mierniczego

przysiħgþego Karla Frieke. Nieznany z nazwiska autor, ktremu zlecono analizħ treĻci zawartych na

mapie, wyraŅnie przesuwa datħ rozpoczħcia drĢŇenia sztolni z 1941 roku na 1939. Spjrzmy jednak

na mapħ. I tu kolejne zdziwienie, bowiem termin drĢŇenia przesuwa nam siħ o kolejny rok.

Pierwsza bowiem naniesiona data Î 26.9.38 r. zostaþa umieszczona przez mierniczego w odlegþoĻci

20 m od wejĻcia do sztolni. Ostatnia zaĻ, na przodku 291 metra sztolni, sugerujĢca zakoıczenie

prac 29.05.1942 roku. Stosunkowo niewielkie wyrobisko, doliczajĢc nawet II poziom oraz

tajemnicze odnogi, drĢŇono zatem prawieÈ 4 lata. Tempo prac nie byþo zatem zbyt szybkie, moŇna

by rzec doĻę Ļlamazarne. NajwyraŅniej caþe przedsiħwziħcie nie miaþo specjalnego znaczenia. Byę

moŇe nabraþo go w momencie, jak wspomina opracowanie, gdy w maju 1942 r. obiekt zostaþ

przejħty przez Organizacjħ Todta? ZwaŇywszy jednak, Ňe obecny stan zachowania áSztolni

RycerskiejÑ pokrywa siħ z , jest to wĢtpliwe.

Prawdopodobnie gþwnym przyczynkiem rozpracowania w latach 70. áSztolni w Grze DzikowiecÑ

byþa prba podjħcia tropu skarbowego, ktry zostaþ oparty na relacjach z ostatnich dni wojny bliŇej

nieokreĻlonych, niemieckich Ļwiadkw: s

ssss

ssSSs

s.JeŇeli chcemy na siþħ szukaę

racjonalnego wytþumaczenia niekoniecznie racjonalnych przekazw, moŇna pokusię siħ o tezħ, Ňe

byę moŇe chodzi o zupeþnie inny obiekt w pobliŇu.

Krzysiek KrzyŇanowski i Darek Wjcik, znani rwnieŇ z naszych þamw autorzy publikacji

poĻwiħconych grnictwu Dolnego ĺlĢska, áSztolniĢ RycerskĢÑ zajmowali siħ wielokrotnie. Sþusznie

zwrcili uwagħ (K. KrzyŇanowski, D. Wjcik áPowrt do sztolni RycerskiejÑ [w:] áSudetyÑ 3/2009),

penetrujĢc okolice opisywanego wyrobiska na istnienie zasypanego wylotu innej sztolni. Pomiħdzy

nimi znajduje siħ rwnieŇ niezbyt gþħboki szyb, w ktrym obaj miþoĻnicy podziemi upatrujĢ klucza

do rozwiĢzania tej zagadki. Dopki wiħc owe zupeþnie nierozpoznane i nieudroŇnione zapadliska nie

sĢ przebadane, mogĢ zostaę uznane alternatywnie za efekt opisanych w opracowaniu prac, byę

moŇe nawet i tych prowadzonych przez OT. Tak czy inaczej z pozycji biurka, nawet takiego w

czytelni, bibliotece czy redakcji, moŇna zadywagowaę siħ ána ĻmieręÑ. Zwþaszcza, Ňe jak to czħsto

bywa materiaþy z IPN, takŇe opracowanie z 1971 roku, nie sĢ do koıca kompletne. Niestety, mimo

usilnych staraı nie udaþo siħ odnaleŅę w archiwum pŅniejszych Ļladw tej historii. Nie wiemy wiħc,

czy przedsiħwziħto jakiekolwiek dziaþania eksploracyjne w opisywanej sztolni, chociaŇ niewĢtpliwie

takowe byþy planowane. Zatem czas ruszyę w teren i przekonaę siħ czym jest tak naprawdħ owa

skrywajĢca liczne tajemnice áSztolnia RycerskaÑ

Ze wspomnianymi juŇ KrzyĻkiem KrzyŇanowskim i Darkiem Wjcikiem odbyliĻmy wsplnie co

najmniej kilka wypraw, zresztĢ wspþpraca z nimi to prawdziwa przyjemnoĻę i gwarancja

bezpieczeıstwa, bĢdŅ co bĢdŅ ekstremalnych eksploracji. Poza tym áSztolniĢ RycerskĢÑ zajmowali

siħ wielokrotnie, zgþħbiajĢc jej tajemnicħ Î dosþownie i w przenoĻni. Stali siħ wiħc automatycznie

przewodnikami i ekspertami koniecznej dla kontynuacji tematu wyprawy. Napiħte terminy i

chroniczny brak czasu sprawiþ, Ňe na miejsce dotarliĻmy po zmroku. Nie ma to jednak Ňadnego

znaczenia, gdyŇ i tak schodzimy do ciemnych podziemi. Bezbþħdna orientacja w terenie kolegw

sprawia, Ňe bez kluczenia trafiamy pod wlot wyrobiska. W Ļwietle ich opinii obiekt nie jest zbyt

trudny i choę nie do koıca suchy, woda nie powinna stanowię problemu. Wchodzimy do Ļrodka,

tunel jest faktycznie doĻę wĢski i niezbyt wysoki. Natychmiast teŇ okazuje siħ, Ňe wcale nie jest tak

sucho, co nie tylko widaę, ale i przede wszystkim czuę pod nogami. W pewnym momencie pojawia

siħ obudowa betonitowa, na jej widok przypomina siħ fragment opracowania z 1971 roku:

sss

s. Faktycznie, wejĻcie do pierwszej bocznej odnogi

odbywa siħ przez wĢski, wybity otwr w osþonie z betonitu. Lecz czy jest to maskowanie? Na

upartego takÈ chociaŇ wszystko wskazuje na wzmocnienie nie do koıca stabilnego fragmentu

wyrobiska. Poza tym, cŇ miaþoby byę kamuflowane? Odnoga to surowy korytarz zakoıczony

przodkiem, od biedy moŇna byþoby coĻ tam ukryę, lecz jest doĻę mokro, ze skaþ z mniejszym lub

wiħkszym natħŇeniem leje siħ woda. Wychodzimy i dalej brniemy w gþĢb korytarza. Co jakiĻ czas

pojawiajĢ siħ kolejne odcinki wzmocnieı. Naszym celem jest jednak wspomniany juŇ wielokrotnie i

znany z labirynt na II poziomie, ktry s

ssss

Krzysztof i Darek mwiĢ, Ňe gdy wchodzili do sztolni po raz pierwszy w 2005 roku, wejĻcia na II

poziom nie znaleŅli, udaþo siħ im to dopiero 4 lata pŅniej. CŇ, nie ma siħ co dziwię, bo i dzisiaj

moŇna przegapię wĢskĢ szczelinħ ponad krawħdziĢ zakoıczenia osþony betonitowej. WejĻcie nie

jest proste. Trzeba wziĢę do rħki saperkħ i zdrowo siħ namachaę by powiħkszyę otwr w niezbyt

wygodnej pozycji leŇĢcej. Nastħpnie, wczoþgujĢc siħ na plecach, przecisnĢę siħ przez powstaþĢ w

ten sposb szczelinħ i wspiĢę po sypkiej, pokruszonej skale 11 m do gry. Znowu mokro, leje siħ

woda, korytarze surowe bez Ňadnych zabezpieczeı, Ňadnych pozostaþoĻci sugerujĢcych choęby w

minimalnym stopniu istnienie archiwum lub skarbca, nie mwiĢc o stanowisku dowodzenia czy

biurze konstrukcyjnym w jakiejkolwiek postaci. O tym jednak wiedzieliĻmy od samego poczĢtku i

przekonanie siħ o tym nie byþo celem naszej wyprawy. Byþo nim zupeþnie coĻ innego. NaszĢ uwagħ

zwrciliĻmy na jeden z kolejnych fragmentw opracowania z 1971 roku: Ss

sss

ssss

s.W Ļwietle opracowaı geologicznych

w najbliŇszym otoczeniu wyrobiska brakuje jakichkolwiek wartych eksploatacji surowcw i

mineraþw. Czego wiħc szukano?

Podczas naszej wyprawy mieliĻmy ze sobĢ wysokiej klasy licznik Geigera-Mllera. Pomiaru

dokonaliĻmy na poczĢtek we Wrocþawiu, gdzie uzyskaliĻmy odczyt 12 impulsw na sekundħ. Na

stacji benzynowej w Waþbrzychu, a wiħc juŇ na terenie bogatego w radon Pogrza Sudeckiego,

poziom promieniowania jonizujĢcego wynisþ juŇ 18 impulsw na sekundħ i byþ identyczny jak przy

wejĻciu do áSztolni RycerskiejÑ kilkanaĻcie minut pŅniej. Po wejĻciu do jej wnħtrza, kolejny pomiar

zrobiliĻmy po przejĻciu przez osþonħ betonitowĢ do pierwszej komory. Promieniowanie wzrosþo

wwczas juŇ do 30 impulsw na sekundħ. Po dotarciu na II poziom, do tzw. Labiryntu, pomiar

wykazaþ juŇ dwukrotnoĻę tej wartoĻci. Trzeba przyznaę intrygujĢc odkrycie. Na szczħĻcie

wystarczajĢce na wysnucie pewnej teorii.

Podobne odczyty zapewne uzyskali rwnieŇ Niemcy pod koniec lat 30., kiedy zaczħto drĢŇyę

ÑSztolniħ RycerskĢÑ, bħdĢcĢ w swym zaþoŇeniu ujħciem wody dla pobliskich KuŅnic.

Prawdopodobnie teŇ, na pewnym etapie budowy zdecydowali siħ, w oparciu o pomiary

podwyŇszonego promieniowania, na drĢŇenie bocznych odng, a takŇe II poziomu w

poszukiwaniuÈ rud uranowych. W ten sposb powstaþy tajemnicze i jednoczeĻnie nietypowe dla

grskich ujħę wody dodatkowe struktury. OczywiĻcie moŇna dodaę, Ňe mogþo mieę to zwiĢzek z

hitlerowskim programem atomowym i niemieckimi poszukiwaniami uranu w Sudetach. Niestety,

nadal niewiele wiadomo na ten temat w kontekĻcie Dolnego ĺlĢska przed rokiem 1945. Byę moŇe w

przyszþoĻci uda siħ dopowiedzieę ciĢg dalszy tej historii. W ten sposb, zamiast rozwiĢzania

tajemnic tajnego obiektu, skarbca czy teŇ miejsca znikniħcia konwoju 16 ciħŇarwek, zbliŇyliĻmy

siħ bardziej do sekretu ánazistowskiej bomby atomowejÑ. Ot z deszczu pod rynnħÈ

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: