Europejska strategia bezp. - R. Kuźniar [streszczenie].PDF - regionalizacja i instytucjonalizacja bezpieczeństwa(1) - henioka

Bezpieczeñ stwo europejskie

Ro man Ku Ÿniar*

Europejska strategia bezpieczeñstwa

Myœlenie o europejskiej polityce bezpieczeñstwa czy obrony jest natu -

ralnie znacznie wczeœniejsze ni¿ analogiczne w odniesieniu do wspólnoty

atlantyckiej. Jego tradycja liczy sobie niemal siedem stuleci i jest œciœle

zwi¹zana z pojawiaj¹cymi siê od tak dawna planami wiecznego pokoju czy

jakiejœ, najczêœciej federacyjnej, formy jednoœci Europy. Wiêkszoœæ tych

koncepcji czy dalej id¹cych projektów, pocz¹wszy od Pierre’a Duboisa,

Jerzego z Podiebradu, ksiêcia de Sully, przez Williama Penna czy s³ynnego

opata de Saint - Pierre, w³¹czaj¹c projekt naszego Stanis³awa Leszczyñ -

skiego, by wspomnieæ tylko kilka najg³oœniejszych nazwisk, a¿ po plany z

prze³omu XIX/XX wieku, mia³a kilka wspólnych elementów. Po pierwsze,

postulowano utworzenie cia³a politycznego na najwy¿szym szczeblu (Rady),

które mia³oby do dyspozycji jakieœ si³y zbrojne s³u¿¹ce utrzy - mywaniu

pokoju. Po drugie, pañstwa uczestnicz¹ce w takim zwi¹zku by³yby

zobowi¹zane do przychodzenia sobie z pomoc¹. Po trzecie, te idee i plany

by³y wprawdzie skierowane na utrzymanie pokoju pomiêdzy pañ - stwami,

ale te¿ od samego pocz¹tku podkreœlano w nich wymiar cywili - zacyjny

takiego zwi¹zku („rodzina narodów chrzeœcijañskich”, „Chris - tianitas”), co

definiowa³o odrêbn¹ wobec otoczenia to¿samoœæ Europy 1 .

Od pocz¹tku okresu nowo¿ytnego, czyli XVI–XVII wieku, stabilnoœæ

europejskiego systemu (porz¹dku) miêdzynarodowego i pokój starano siê

zapewniaæ poprzez ¿ywio³owy, choæ samoczynny, mechanizm równowagi i

zmieniaj¹cy siê koncert mocarstw. W ci¹gu tych kilku stuleci, a¿ po pierwsze

dekady XX wieku, Europa znajdowa³a siê we wzglêdnie kom - fortowej

* prof. dr hab. Roman KuŸniar – dyrektor Akademii Dyplomatycznej MSZ.

Polska w Europie 2 (46) 2004 s. 9–28

ROMAN KUNIAR

sytuacji. Militarnie nikt Europie nie zagra¿a³ z zewn¹trz; nawet Rosja by³a

wtedy uczestnikiem, a nie zagro¿eniem europejskiego systemu stosunków

miêdzynarodowych. Wewn¹trzeuropejskie konflikty, nawet tak

destabilizuj¹ce i krwawe jak wojny napoleoñskie, wydawa³y siê nale¿eæ do

„naturalnego” porz¹dku rzeczy, a wiêc niezagra¿aj¹cego egzystencjalnym

interesom bezpieczeñstwa Europy. Niszczycielski charakter pierwszej wojny

œwiatowej spowodowa³ wprawdzie pewne natê¿enie planów i kon - kretnych

porozumieñ – g³ównie w ramach Ligi Narodów – zmierzaj¹cych do

zapewnienia Europie bardziej trwa³ego bezpieczeñstwa, lecz agresyw - noœæ

jednych i krótkowzrocznoœæ innych sprawi³y, i¿ te pomys³y spe³z³y na

niczym.

Trudne pocz¹tki ( via NATO)

Druga wojna œwiatowa, jej przebieg i rezultaty stworzy³y zupe³nie now¹

sytuacjê. Wykrwawiona, os³abiona, politycznie niestabilna i rozdarta Europa

by³a z jednej strony zagro¿ona przez komunizm i Zwi¹zek Sowiecki, a z

drugiej strony pojawi³ siê... naturalny protektor – Stany Zjednoczone.

„Naturalny”, gdy¿ Stany Zjednoczone by³y czêœci¹ tej samej zachodniej

cywilizacji, sojusznikiem Europy w walce z dwoma jej g³ów - nymi i

œmiertelnymi wrogami – faszyzmem i komunizmem. One te¿, jako jedyne,

wysz³y z drugiej wojny wzmocnione i mog³y ujawniæ aspiracje, do realizacji

których by³y przygotowywane przez poprzedzaj¹ce 1,5 stulecia. W czasie

drugiej wojny œwiatowej pojawi³a siê te¿ idea wspólnoty atlantyckiej jako

strategicznego fundamentu ca³ego Zachodu („wolnego œwiata”). Wprawdzie

Europa Zachodnia próbowa³a w tej nowej sytuacji najpierw samodzielnie siê

zorganizowaæ w dziedzinie bezpieczeñstwa, czego przejawem by³o zawarcie

w 1948 r. Paktu Brukselskiego, lecz szybko zda³a sobie sprawê, i¿ to nie

wystarczy. St¹d te¿ wkrótce potem Francuzi i Brytyjczycy zwrócili siê do

Amerykanów o zawarcie uk³adu sojuszniczego, który w³¹czy³by Stany

Zjednoczone w zapewnianie bezpieczeñstwa Europie Zachodniej i w jej

obronê. Waszyngton, który zdawa³ siê czekaæ na tak¹ ofertê, zareagowa³

b³yskawicznie: 4 kwietnia 1949 r. zosta³ zawarty Traktat Pó³nocnoatlantycki,

który po³¹czy³ sojuszniczymi wiêzami bezpieczeñstwa oba brzegi Atlantyku.

I tutaj rzecz charakterystyczna, która d³ugo uchodzi³a uwadze polityków i

komentatorów. Otó¿, Stany Zjed - noczone nie by³y sk³onne do

automatycznego przyjœcia z pomoc¹ swym europejskim sojusznikom.

EUROPEJSKA STRATEGIA BEZPIECZEÑSTWA

Mianowicie, o ile klauzula sojusznicza Traktatu Brukselskiego zawiera

automatyzm przychodzenia z pomoc¹ wojskow¹, o tyle ta sama klauzula z

Traktatu Waszyngtoñskiego jest, jak wiadomo, uznaniowa, tzn. pozostawia

pañstwom - stronom swobodê wyboru sposobu i czasu przyjœcia z pomoc¹

swemu sojusznikowi, bêd¹cemu obiektem agresji 2 . Europejczycy próbowali

jeszcze raz uczyniæ krok w kierunku w³asnego systemu bezpieczeñstwa.

Chodzi o Europejsk¹ Wspólnotê Obrony, której ideê wysun¹³ w 1950 r.

francuski premier René Pleven. Wynegocjowany traktat, obejmuj¹cy szeœæ

pañstw EWWiS (i nawet ratyfikowany przez RFN), zosta³ odrzucony w

sierpniu 1954 r. przez francuskie Zgromadzenie Narodowe, które obawia³o

siê remilitaryzacji Niemiec. Dwa miesi¹ce póŸniej, pod naciskiem

Waszyngtonu i Londynu, utworzono na podstawie zmodyfikowanego

Traktatu Brukselskiego Uniê Zachodnioeuropejsk¹ oraz w³¹czono RFN do

NATO. Tzw. Traktaty Parys - kie przes¹dzi³y na kilkadziesi¹t lat o

atlantyzacji bezpieczeñstwa euro - pejskiego. Podejmowane póŸniej

sporadyczne próby wprowadzenia problematyki bezpieczeñstwa do

wspó³pracy w ramach EWG by³y ane - miczne i nie mia³y szans powodzenia.

Zachodnia Europa oswoi³a siê ze swoj¹ quasi - wasaln¹ rol¹ w sferze

bezpieczeñstwa i koncentrowa³a siê na sprawach gospodarki i handlu.

Waszyngtonowi odpowiada³a natomiast rola protektora; zmusza³o to USA

do wiêkszych nak³adów na zbrojenia, lecz w zamian zapewnia³o uleg³oœæ

sojuszników i gwarancje dla amery - kañskich interesów strategicznych, w

tym ekonomicznych w Europie. Europejscy sojusznicy byli wa¿nym atutem

Waszyngtonu na scenie globalnej.

Sytuacja zmieni³a siê ponownie w koñcu lat osiemdziesi¹tych. Mia³o to

zwi¹zek z postêpuj¹c¹ erozj¹ uk³adu Wschód–Zachód i s³abniêciem

zagro¿enia ze strony bloku komunistycznego (Uk³adu Warszawskiego).

Najpierw, od po³owy lat osiemdziesi¹tych, mia³a miejsce rewitalizacja Unii

Zachodnioeuropejskiej. W paŸdzierniku 1984 r., w trzydziest¹ rocznicê

Traktatów Paryskich, UZE przyjê³a deklaracjê rzymsk¹, w której

zasygnalizowa³a potrzebê okreœlenia europejskiej to¿samoœci bezpieczeñ -

stwa oraz koordynacji polityk obronnych. Trzy lata póŸniej, w paŸdzier - niku

1987 r., uda³o siê doprowadziæ do uzgodnienia i przyjêcia tzw. Platformy

europejskich interesów w dziedzinie bezpieczeñstwa, co po dekadach atrofii

europejskiego, samodzielnego myœlenia o tych sprawach by³o sukcesem

samym w sobie. Przyspieszenie nast¹pi³o ju¿ po zakoñ - czeniu „zimnej

ROMAN KUNIAR

wojny” i upadku blokowego podzia³u Europy. Sprawy bezpieczeñstwa i

obrony sta³y siê czêœci¹ procesu integracji europejskiej. Do negocjowanego

Traktatu o Unii Europejskiej w³¹czono zapisy mówi¹ce o UZE jako

„komponencie obronnym” i „zbrojnym ramieniu” przysz³ej Unii. Traktat z

Maastricht ustanowi³ tak¿e drugi filar UE w postaci Wspólnej Polityki

Zagranicznej i Bezpieczeñstwa (CFSP), która „z czasem” i w „odpowiednim

momencie” mog³aby obj¹æ tak¿e zagadnienia „wspólnej obrony” pañstw

cz³onkowskich. CFSP jest radykalnie rozszerzon¹ kon - tynuacj¹

prowadzonej ju¿ od lat siedemdziesi¹tych – poza ramami wspól - notowych

traktatów – Europejskiej Wspó³pracy Politycznej. Dynamika samodzielnego

zainteresowania „Europy” sprawami bezpieczeñstwa nara - sta³a, czego

kolejnym wyrazem by³a Deklaracja Petersberska UZE z czerwca 1992 r.

Deklaracjê Petersbersk¹ mo¿na uznaæ za przekroczenie Rubikonu, choæ

up³ynie jeszcze kilka lat, zanim UE zdecyduje, czy po jego przekroczeniu

mo¿e siê poruszaæ samodzielnie, czy nadal pod opiek¹ Stanów Zjed -

noczonych. Na mocy tej Deklaracji UZE uzyskiwa³a zdolnoœæ polityczn¹ do

stosowania œrodków zapobiegania konfliktom oraz opanowywania sytuacji

kryzysowych, w tym na zlecenie KBWE/OBWE lub Rady Bez - pieczeñstwa

NZ. Deklaracja przewiduje, ¿e si³y zbrojne UZE bêd¹ mog³y prowadziæ trzy

rodzaje zadañ:

– operacje ratownicze i humanitarne,

– klasyczne misje pokojowe,

– zadania bojowe w kontekœcie opanowywania kryzysów i przywra - cania

pokoju ( peace - enforcement ).

Dopiero z pewnej perspektywy mo¿na sobie uœwiadomiæ, jak bardzo

radykalny (gdyby nie chodzi³o o „zbrojne ramiê” Unii, mo¿na by rzec

rewolucyjny) charakter maj¹ te zapisy. Dziêki tej Deklaracji UZE nie tylko

wychodzi³a poza to, na co jej pozwala zmodyfikowany Traktat Brukselski,

ale równie¿ – jak podkreœla wybitny polski znawca problematyki Robert

Kupiecki – „wyprzedza³a stosowne zobowi¹zania NATO” 3 . W nastêpnych

latach nast¹pi³a operacjonalizacja tej swoistej doktryny wojskowej UZE.

Rosn¹ce ambicje UE/UZE w sferze bezpieczeñstwa zaczê³y niepokoiæ

Waszyngton, który do tej pory stara³ siê je kanalizowaæ poprzez formu³ê

burden - sharing , czyli zwiêkszania zarówno wk³adu europejskich cz³onków

NATO do bud¿etu tej organizacji, jak i ich w³asnych nak³adów na zbrojenia.

Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych sta³o siê jasne, ¿e chodzi o coœ wiêcej, a

EUROPEJSKA STRATEGIA BEZPIECZEÑSTWA

mianowicie o polityczno - instytucjonaln¹ to¿samoœæ Europy w zachodniej

polityce bezpieczeñstwa. Ju¿ wtedy rzecz stawa³a siê przed - miotem ró¿nic i

coraz bardziej otwartych kontrowersji pomiêdzy USA a czêœci¹ ich

zachodnioeuropejskich sojuszników.

Pomys³em, który zdawa³ siê wychodziæ naprzeciw aspiracjom Euro -

pejczyków, by³a idea Europejskiej To¿samoœci Bezpieczeñstwa i Obrony

(ESDI). Odpowiedni i starannie zredagowany zapis pojawi³ siê ju¿ w rzym -

skiej Koncepcji Strategicznej NATO, który mówi z uznaniem o wysi³ku WE

na rzecz unii politycznej i europejskiej to¿samoœci w dziedzinie bezpie -

czeñstwa. Rozwój owej to¿samoœci bezpieczeñstwa i obrony, znajduj¹cy

tak¿e wyraz w aktywizacji UZE, mia³ jednak „wzmacniaæ europejski filar w

ramach Sojuszu” oraz „integralnoœæ i skutecznoœæ Sojuszu jako ca³oœci”.

Zatem „to¿samoœæ” i wzmocniona UZE by³y interpretowane jako wzmoc -

nienie NATO – jej europejski filar. Mimo du¿ej popularnoœci, jak¹ cieszy³

siê sam skrót ESDI, to¿samoœæ pozosta³a jedynie ide¹. By³o tak, chocia¿

podjêto próby jej operacjonalizacji, które – podobnie jak ESDI – sta³y siê

znane poprzez swój akronim, CJTF, a nie dziêki materialnemu wyrazowi w

tej dziedzinie. Combined Joint Task Force to Po³¹czone Si³y Wielo -

narodowe do Zadañ Specjalnych, których zamys³ utworzenia pojawi³ siê w

dokumencie przyjêtym na zakoñczenie brukselskiego szczytu NATO w

styczniu 1994 r. One to w³aœnie mia³y byæ materialnym ³¹cznikiem

pomiêdzy UZE a NATO. Ich utworzenie by³o koncesj¹, a zarazem kolejn¹

prób¹ skanalizowania przez USA rosn¹cych aspiracji europejskich sojusz -

ników. Równoczeœnie z prac¹ nad ich utworzeniem toczy³y siê trudne

negocjacje pomiêdzy NATO, g³ównie USA, a UZE w sprawie

udostêpniania zasobów Sojuszu (czyli przecie¿ nale¿¹cych tak¿e do jego

europejskich pañstw cz³onkowskich) na potrzeby operacji prowadzonych

przez UZE. Widaæ by³o wyraŸnie, i¿ nie bêdzie mo¿na wyjœæ, i to jedynie

wed³ug zasady case by case , poza lekkie operacje typu petersberskiego,

poniewa¿ USA nie pozwol¹ na wiêcej.

Niezale¿nie od przyspieszenia, zarysowuj¹cego siê od koñca lat osiem -

dziesi¹tych w odniesieniu do skierowanej na zewn¹trz polityki (to¿ - samoœci)

bezpieczeñstwa Wspólnot, nale¿y pamiêtaæ o sprawie zupe³nie zasadniczej.

Wspólnoty tworzy³y od chwili swego powstania zupe³nie nowy byt

miêdzynarodowy, a mianowicie wspólnotê bezpieczeñstwa. Jej specyfika

jako systemu bezpieczeñstwa polega na tym, ¿e kraje j¹ tworz¹ce otwieraj¹

Europejska strategia bezp. - R. Kuźniar [streszczenie].PDF

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: