ŚREDNIOWIECZE.doc

ŚREDNIOWIECZE

Średniowiecze, – czyli „wieki średnie”, to nazwa, którą wprowadzili twórcy renesansu, określając w ten sposób epokę poprzednią. W renesansie uznawano średniowiecze za okres przestoju, przejściu między świetną epoką antyku, a czasami nowożytnymi.

Nazwa ta posiadała odcień lekceważący, ludzie odrodzenia zarzucali poprzednikom odejście od wartości starożytnych, ciemnotę i zacofanie. Później pogląd ten uległ zmianie, szczególnie, gdy badacze wgłębili się w analizę dorobku epoki. Tym niemniej jeszcze dziś można usłyszeć, że były to „mroki średniowiecza” lub „era ciemna i zabobonna”.

Średniowiecze w Europie trwało ponad 10 stuleci. Początek, bowiem umieszcza się na przełomie IV i V wieku, a za koniec epoki przyjmuje się rok 1453 (datę upadku Konstantynopola). Niektórzy badacze przyjmują za koniec średniowiecza, a początek epoki nowożytnej rok 1492 (odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba) lub 1450 (wynalezienie druku przez Gutenberga).

Jest wiele dokonań średniowiecza. Jedynym z nich są style.

Pierwszy – styl romański. Budowle romańskie wznoszone z kamienia. Były one przysadziste i wieloczłonowe. Z zewnątrz wyglądały, jakby złożono je z brył geometrycznych, Np. z kilku prostopadłościanów. We wnętrzu świątyni romańskiej panował półmrok, gdyż niewiele światła wpadało przez małe, wąskie okna, zakończone u góry półkolistym łukiem. Typowym elementem była również absyda zamykająca za ołtarzem nawę główną lub nawy boczne oraz plan krzyża łacińskiego – symbolu chrześcijaństwa. Kamienne, mroczne mury kościołów romańskich rozjaśniał blask ornamentów, ozdobnych tkanin i fresków. Przedstawiano na nich Chrystusa w otoczeniu apostołów, sceny ze Starego testamentu, postacie świętych i aniołów.

Cechy stylu romańskiego – masywność, prostota form, grube mury.

Drugi – styl gotycki. Zastosowanie cegieł wiązało się z przejściem do stylu gotyckiego. Budowle wznoszone w stylu gotyckim przerosły budowle romańskie swym ogromem i wysokością. Szczególnie okazale prezentowały się katedry, które dochodziły wysokością nawet do 15 piętra współczesnego wieżowca. Budowniczowie kościołów gotyckich zmienili zasady konstrukcyjne. Ciężar dachu został przeniesiony przede wszystkim na filary, podtrzymujące sklepienie oraz grube mury. Okna budowli były dużo większe niż romańskie i zakończone ostrymi łukami. Często wypełniały je kolorowe szyby – witraże, przedstawiające sceny biblijne. Łuki tworzyły również sklepienia. Poza rozkwitem budownictwa sakralnego w gotyku wznoszono również potężne zamki warowne i obronne. Ich głównymi elementami były wieże – strażnicze i budynki mieszkalne.

Następnym dokonaniem jest druk. Przez wiele wieków książki przepisywano ręcznie, na drogim pergaminie. Zajęcie to jednak było bardzo pracochłonne i wymagało specjalnych umiejętności. Tylko najbogatsi mogli, więc pozwolić sobie na ich kupno. Z czasem usprawniono proces powstawania książek. Teksty ryto na drewnianych deskach i odbijano na tańszym materiale – papierze. Jednak ta metoda stosowana była głównie do powielania obrazków i krótkich tekstów.

Dopiero wynalezienie druku przez niemieckiego drukarza Jana Gutenberga w połowie XV w. dokonało wielkiego przełomu. Zastosowanie ruchomych czcionek, dzięki którym można było układać wielokrotnie różne teksty, pozwoliło drukować książki w tysiącach egzemplarzy. W ten sposób stały się one tańsze i bardziej powszechne. Wynalazek druku przyczynił się do rozwoju nauki i kultury.

Kolejnym dokonaniem jest nauka.

Przez wiele stuleci jedynie duchowni zajmowali się prowadzeniem szkół. Powstawały one przy kościołach i klasztorach. Szkoły najniższego stopnia zwano parafialnymi. Uczono w nich łacińskich modlitw i śpiewu kościelnego, przygotowując w ten sposób chłopców do służenia we mszy. Te podstawy pozwalały niektórym kontynuować edukację.

Nauka dzieliła się na dwa etapy. W szkołach wykładano siedem przedmiotów, nazywanych „sztukami wyzwolonymi”. Trzy pierwsze obejmowały naukę łaciny, następnie śpiew kościelny, astronomię, arytmetykę oraz geometrię. Na zajęciach uczniowie głośno powtarzali czytane przez nauczyciela fragmenty, ucząc się ich na pamięć. Tym, którzy nie potrafili odpowiednio szybko zapamiętać tekstu, wymierzano karę chłosty. Uczniowie mieli niewiele czasu dla siebie. Każdą wolną chwilę wypełniały im nabożeństwa i modlitwy. Jedynie w niedziele i święta młodzieńcy mieli trochę rozrywki. W porze wiosennej i letniej organizowano wycieczki, w czasie, których uczniowie ścinali brzozowe witki. Świadomość, Że będą służyły do chłosty nie przeszkadzał chłopcom śmiać się i żartować podczas pracy.

W niektórych szkołach istniał zwyczaj obchodzenia Święta Młodzianków (28 grudnia).

Uczniowie ze swego grona wybierali biskupa, który dobierał sobie współpracowników i przez ten jeden dzień „zarządzali” szkołą. Z upływem stuleci nauka rozwijała się i coraz więcej przekonywano się o jej użyteczności. Władcy potrzebowali ludzi wykształconych do pomocy w zarządzaniu i gospodarowaniu państwem. Nie wystarczały, więc dotychczasowe szkoły. Ludzie spragnieni wiedzy zaczeli gromadzić się wokół nauczycieli prowadzących wykłady. W ten sposób powstały wspólnoty uczących się. Dały one początek uczelniom wyższym – uniwersytetom (łac.Universitas). Pierwszy uniwersytet powstał w XI w. we włoskim mieście Bolonia. W naszym rejonie Europy jako pierwszy został założony uniwersytet w stolicy Czech – Pradze. Kilkanaście lat później w 1364 roku założono wyższą uczelnię w Krakowie. Nauka odbywała się po łacinie, a studentami mogli być jedynie mężczyźni. Ówczesnych studentów nazywano scholarami lub żakami. Większość scholarów studiowała pilnie. Ci, którzy ukończyli uniwersytety, dochodzili do wielkich zaszczytów w państwie lub zostawali uczonymi. Aby uzyskać doktorat z teologii, trzeba było studiować lat szesnaście. Współcześnie w trakcie uniwersyteckich uroczystości śpiewany jest hymn łaciński pochodzący z czasów średniowiecza, zaczyna się od słów: Gaudeamus igitur, iurenes dum sumus. Obecnie uniwersytety są wielkimi uczelniami, w których studiują tysiące młodych ludzie. Mają oni do dyspozycji olbrzymie biblioteki, liczące miliony tomów i bogato wyposażone pracownie.

Średniowieczna literatura posługiwała się schematami wyjętymi żywcem z ludowych pieśni sławiących bohaterów. Prastare opowieści o rycerzach przyjmowały postać rycerskich eposów, sławiących wyidealizowanych bohaterów zmagających się z ponadnaturalnym lub naturalnym złem tego świata. Najwyższymi cnotami były odwaga i hart ducha, a także gotowość oddania życia w jakiejś ważnej sprawie.

Średniowiecze stworzyło bardzo ciekawą kulturę, przeplatającą elementy starożytnej kultury Rzymian, kultur ludów barbarzyńskich (Germanów, Słowian i innych), silnych wpływów chrześcijańskich, kultury arabskiej oraz elementów oryginalnych.