Język białoruski

Język białoruski (беларуская мова) – należy do grupy języków wschodniosłowiańskich. Liczba osób posługujących się tym językiem liczy około 9 milionów. Formowanie się języka białoruskiego zaczęło się w XII wieku. W XIII wieku język białoruski (język starobiałoruski) stał się językiem państwowym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Pierwsza drukowana książka w języku białoruskim wydana została przez Franciška Skarynę w 1517 roku. W XVI wieku jedna z pierwszych kodyfikacji prawa w Europie - tzw. statuty litewskie (1522, 1566, 1588) - pisane były po starobiałorusku. Język ten był też językiem dyplomacji Wielkiego Księstwa Litewskiego, używanym w kontaktach z Rosją. Koniec XVI wieku - pojawienie się pierwszej gramatyki języka białoruskiego (1596 - L. Zizanija, 1619 - M. Smatrycki). Po zawarciu unii lubelskiej (1569) zaczęła się ekspansja języka polskiego na ziemie WKL. Wskutek tego w 1699 roku język białoruski jako język urzędowy WKL zastąpiony został oficjalnie przez język polski. Od XVIII wieku do połowy XIX wieku - to okres upadku języka białoruskiego, kiedy po upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów ziemie białoruskie włączone były do Rosji. Język białoruski był zakazany w Imperium Rosyjskim, a jego użytkownicy prześladowani. Odrodzenie nastąpiło dopiero w połowie XIX wieku dzięki twórczości Jana Barščeŭskaha, Władysława Syrokomli, Wincenta Dunina-Marcinkiewicza, Franciszka Bahuszewicza, Adama Hurynowicza i innych pisarzy i poetów. W roku 1918 uzyskał status języka państwowego Białoruskiej Republiki Ludowej, później Białoruskiej Republiki Radzieckiej. Do lat 40. oprócz języka białoruskiego na Białorusi językami urzędowymi były również język rosyjski, jidysz i polski. Do rozwoju i dalszego kształtowania się języka literackiego przyczynili się wybitni poeci i pisarze białoruscy początku XX wieku Janka Kupała, Jakub Kołas, Maksim Bahdanovič, Maksim Harecki, Vacłaŭ Łastoŭski, Jazep Losik, Źmitrok Biadula, Kuźma Čorny i wielu innych. Koniec lat 20. - lata 30. - okres represji stalinizmu. Zaczęła się ostra walka z t. zw. "nacdemami" (nacjonał-demokratyzmem) na Białorusi. Praktycznie całość inteligencji białoruskiej uległa zniszczeniu. Zmiany na lepsze zaszły dopiero w końcowym okresie pierejstrojki. W 1991 roku weszła nowa ustawa o językach na Białorusi. Język białoruski został jedynym językiem państwowym. Jednak ta norma prawna uległa zmianie w 1995 wskutek polityki elit politycznych rządzących na Białorusi od 1994 roku. Obecnie język białoruski jest powoli zastępowany językiem rosyjskim (chociaż formalnie na Białorusi obowiązują dwa języki). Język białoruski jest także używany w Polsce (na Podlasiu) i wśród emigrantów białoruskich w Kanadzie.

Białoruski język literacki powstał jeszcze w XIV wieku, natomiast okres upadku (XVIII- połowa XIX) spowodował odejście od wczesnych tradycji piśmiennictwa i kształtowanie nowego języka literackiego w XIX wieku; zapisywany był wówczas w alfabecie łacińskim, który dopiero później zastąpiony został cyrylicą (dyskusja 1916 roku). Kreolem języka rosyjskiego i białoruskiego jest tzw. trasianka.

Wyróżnia się 3 zespoły dialektów:

·         centralne

·         północno-wschodnie

·         południowo-zachodnie

Okresy w historii języka białoruskiego:

1. Staroruski, ogólnoruski (X-XIV w.)
2. Język starobiałoruski (XIV-XVIII w.)

o        formowanie języka białoruskiego (XV w.)

o        złoty wiek, język państwowy w Wielkim Księstwie Litewskim (XVI w.)

o        stopniowe zanikanie (XVII-XVIII w.)

o        domowy język wieśniaków, w folklorze (XVIII w.)

3. Nowy (współczesny) język białoruski

o        formowanie (XIX w.)

o        rozwój języka (XX w.)

Alfabet

Do zapisu języka stosować można dwa alfabety: cyrylicę lub alfabet łaciński - tzw. łacinka białoruska, przy czym w Republice Białoruś oficjalnie uznana jest tylko cyrylica.