Dziennikarstwo od kuchni Wydanie I Redakcja: Andrzej Niczyperowicz � TS Wydawnictwo Tomasz Szuka�a 2001 Wszelkie prawa zastrze�one Niniejsza ksi��ka nie mo�e by� w ca�o�ci lub w cz�ci powielana, reprodukowana czy przechowywana w zbiorach komputerowych bez zgody wydawcy. Korekta: Magdalena W�jcik Projekt i opracowanie graficzne ok�adki: Grzegorz B�kowski, Wojciech B�kowski i Aleksandra Gerlach Rysunki: Grzegorz B�kowski Druk: ABEDIK - Pozna� ISBN 83-913463-0-7 Sk�ad i �amanie: TS Wydawnictwo Tomasz Szuka�a 60-802 Pozna�, ul. Wojskowa 19/11 tel. 0-602 731 621 fax (0-61) 868 88 00 tswydawnictwo@wp.pl I Spis tre�ci czyli sk�adniki Andrzej Niczyperowicz Lidia Zakrzewska Barbara Koz�owska Romasz Czama�ski Tomasz Miarecki Zdzis�aw Beryt Kamilla Placko-Wozi�ska Andrzej Niczyperowicz Wies�aw Kot Grzegorz B�kowski Milena Kochanowska Romana Brzezi�ska Zbigniew D�ugi Ma�gorzata Rybczy�ska Ma�gorzata Derwich Jacek Sobczak Stanis�aw Zakrzewski Pawe� Biedziak Tomasz Szuka�a Bibliografia - Wst�pniak 5 -Informacja 7 -Depesze 25 - Artyku� publicystyczny 41 -Komentarz 49 -Recenzja 63 -Wywiad 71 - Felieton 81 -Reporta� 95 Dowcip rysunkowy 111 Dzia� ��czno�ci z czytelnikami 125 Rzecznik prasowy 135 Dokumentacja prasowa 147 Radio 155 Telewizja 165 Prawo prasowe 177 Etyka dziennikarska 215 Dziennikarstwo �ledcze 235 Produkcja gazety 241 Polecane ksi��ki i publikacje 273 Wst�pniak czyli spos�b przyrz�dzenia To ksi��ka nie tylko dla dziennikarzy i adept�w tej trudnej profesji. Znajd� tu wiele nowych wskaz�wek tak�e pracownicy public relations, rzecznicy prasowi firm i instytucji pa�stwowych oraz ka�dy copywriter dbaj�cy o to, aby jego praca by�a efektywniejsza. Poznacie tu sekrety sztuki pisania, przepisy na informacje, artyku�y, wy- wiady, felietony, komentarze, polemiki, recenzje i reporta�e. �Dziennikar- stwo od kuchni" uczy pisania do prasy, przygotowania audycji radiowych i program�w telewizyjnych. Porozmawiamy o dziennikarstwie �ledczym, dow- cipie rysunkowym w gazecie i o dokumentacji prasowej. Pomy�limy wsp�lnie o granicach swobody autor�w oraz wydawc�w, 0 meandrach prawa autorskiego i prasowego, o kodeksie etycznym ludzi pi�ra, mikrofonu, kamery. By� mo�e lektura tej ksi��ki zainspiruje powsta- nie nowych tytu��w, a w istniej�cych pomo�e lepiej zorganizowa� prace redakcyjno-edytorskie. Smakowite potrawy przygotowa� zesp� do�wiadczonych dziennikarzy I naukowc�w Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Wy�szej Szko�y Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa oraz Wy�szej Szko�y Umiej�tno�ci Spo- �ecznych w Poznaniu. S�dz�, i� autorzy dotychczasowych hit�w wydawni- czych: �Warsztat�w M�odzie�owych Wszechnic Dziennikarskich", �ABC dziennikarstwa" oraz � Abecad�a dziennikarza" i tym razem nie zawiod� waszych oczekiwa� na dobry, napisany prostym j�zykiem przewodnik po �wiecie medi�w. Dzi�kuj� recenzentom, kt�rzy �Dziennikarstwo od kuchni" przeczytali przed drukiem. Doktor Zbigniew Bajka z O�rodka Bada� Prasoznawczych Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie, doktor Mieczys�aw F. Rakowski, d�ugoletni redaktor naczelny �Polityki", obecnie kieruj�cy miesi�cznikiem �Dzi�" oraz redaktor Andrzej Skworz, szef miesi�cznika �Press" - udzielili nam kilku fachowych wskaz�wek, kt�re doda�y smaku naszym przepisom. Andrzej Niczyperowicz Dzi�kujemy: D Autorom, kt�rzy w t� ksi��k� w�o�yli wiele pracy i lata do�wiadcze�. Specjalne podzi�kowania dla mecenas�w publikacji: Q Wy�szej Szko�y Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu; Q Wy�szej Szko�y Umiej�tno�ci Spo�ecznych w Poznaniu; Q Prasie Pozna�skiej sp. z o.o. wydawcy �Gazety Pozna�skiej"; Andrzej Niczyperowicz Tomasz Szuka�a Lidia Zakrzewska Po pierwsze Informacja LIDIA ZAKRZEWSKA Sekretarz redakcji �Gazety Pozna�skiej", wyk�adowca Wy�szej Szko�y Umiej�tno�ci Spo�ecznych w Poznaniu Lidia Zakrzewska G Gatunek dziennikarski to pewien spos�b konstruowania tekstu dzienni- karskiego wed�ug skodyfikowanych regu�. Podobnie jak utwory lite- rackie zosta�y podzielone na: dramat, epik�, liryk�, tak i w dziennikarstwie linia podzia�u tekst�w ze wzgl�du na funkcj� przebiega mi�dzy informacj� a publicystyk�. Pierwsze maj� informowa� o faktach, drugie je ocenia�, komentowa�, wyja�nia�. Oko�o 70-80 procent wszystkich publikowanych w prasie tekst�w zalicza si� do informacji. Jej definicje zamieszczane w literaturze przedmiotowej na og� niewiele si� r�ni�. Q Informacja to czyste i proste, mniej lub bardziej szczeg�owe sprawo- zdanie z faktu (inaczej sytuacji, akcji, my�li, opinii) nale��ce do jak naj- bardziej bezpo�redniej tera�niejszo�ci. D News to dok�adne, bezstronne sprawozdanie z wa�nych fakt�w jakie- go� wsp�czesnego wydarzenia, kt�re jest interesuj�ce dla czytelnik�w. Q Informacja to bezstronny, rzeczowy, dok�adny opis lub sprawozdanie z faktu, stanu, dziej�cej si� tera�niejszo�ci, w miar� potrzeby uwzgl�- dniaj�ce ci�g przyczynowo-skutkowy. Dwie z zacytowanych definicji akcentuj� s�owo �bezstronny", czyli obiek- tywny przekaz. Tymczasem nie ma obiektywnej informacji. Sama selekcja wiadomo�ci i �r�de�, do kt�rych dotar� dziennikarz, jest subiektywna - zale- �y od jego wiedzy, do�wiadczenia, �wiatopogl�du, czasu, kt�rym dysponuje oraz wielu innych czynnik�w, nie maj�cych nic lub niewiele wsp�lnego z obiektywizmem. Subiektywna jest konstrukcja tekstu. Autor podejmuje decyzj�, co dla danego tematu jest najwa�niejsze, a co mniej wa�ne. Decyduje o formie tekstu: notki, sygna�u, relacji eta, cz�sto te� o tytule i �r�dtytu�ach. Od nie- go zale�y, od jakiego faktu zacznie opisywa� zdarzenie i jak to zrobi - jakie- go s�ownictwa b�dzie u�ywa�. J�zyk informacji mo�e da� bowiem czytelni- kowi z�udzenie obiektywizmu lub odwrotnie - nacechowany emocjonalnie zasugeruje postaw�, jak� nale�a�oby, wed�ug autora, przyj�� wobec opisy- wanego zjawiska, u�yty w tek�cie wywo�a okre�lone i oczekiwane przez pisz�cego emocje. S�ownictwo w j�zyku polskim we wspomnianym kontek�cie dzieli si� na trzy grupy - konotowane pozytywnie, negatywnie oraz emocjonalnie oboj�t- ne (np. pociecha - bachor - dziecko; urz�dnik - biurokrata; samoch�d - ma- luszek�dot. fiata 126 p�). Subiektywizm informacji wyra�a si� r�wnie� w zabiegach formalnych - wyt�uszczeniach, wyborze czcionki czy wybiciach. Informacja Zadaniem dziennikarza jest zatem pisanie w takiej formie, by czytelnik mia� przynajmniej z�udzenie obiektywizmu - czyli ostro�no�� w doborze s��w, unikanie (!) pr�b komentowania opisywanych zdarze�. Komentarz zawsze winien by� wyra�nie oddzielony od samej informacji formalnie (np. inny kr�j pisma, czasem tytu�) i stylistycznie (np. s�ownictwo nacechowane emocjonal- nie, forma budowy zda� bezpo�rednia, osobista). I na koniec istotna uwaga - autor informacji, co gwarantuje mu prawo prasowe, mo�e ukry� swoje na- zwisko pod kryptonimem, inicja�ami. Komentarz natomiast zawsze powinien by� sygnowany pe�nym imieniem i nazwiskiem autora. Typy informacji Informacje, ze wzgl�du na �r�d�o, dzieli si� na: w�asne, agencyjne i nade- s�ane. Dwie pierwsze (w�asne i agencyjne) dziel� si� na: proste i rozwini�te. Do informacji prostej pierwszej zalicza si�: sygna�, news, wzmiank�, zapo- wied� (zajawk�), notatk�. Do drugiej: relacj� (sprawozdanie, streszczenie), artyku� informacyjny, reporta�. Tu zastrze�enie. Wielu autor�w literatury fachowej reporta� przesu- wa ju� do publicystyki i nie wyodr�bnia w ramach artyku�u: artyku�u informacyjnego i publicystycznego. Tu taki podzia� zosta� dokonany. Trudno bowiem d�ugi tekst informacyj- ny, wielow�tkowy i wielop�aszczyznowy, o charakterystycznym j�zyku i kon- strukcji zaliczy� do sprawozdania lub typowej publicystyki. Jest to swego ro- dzaju hybryda, kt�r� z powod�w wymienionych ni�ej wyodr�bniono pod na- zw� artyku�u informacyjnego. Informacja nades�ana to: list, komunikat urz�dowy. Prawo Prasowe, roz- dzia� 6, art. 34 i 35, reguluje zasady publikowania informacji nades�anej. Sygna�, flesz To najkr�tsza informacja. Z regu�y dotyczy wa�nego wydarzenia poli- tycznego, spo�ecznego, kulturalnego, sportowego lub osoby powszechnie znanej. Cz�sto jedno ��czy si� z drugim. Typowym sygna�em jest jedno-, dwuzdaniowa informacja w serwisach radiowych. Mo�e sk�ada� si� tylko z dw�ch wyraz�w, np. �upad� rz�d" lub �chory Jelcyn". Z regu�y chwil� p�niej sygna� zostaje rozbudowany o dodatkowe fakty i przeradza si� w notatk� lub informacj� rozszerzon�. W prasie z regu�y sygna� zbudowa- ny jest z minimum jednego zdania. Dzieje si� tak z prostego powodu - sygna� prasowy ma zawsze tytu�, a zawart� w nim informacj� musi rozbu- dowa� tekst. Dlatego trudno wyobrazi� sobie sygna� prasowy zbudowany w ten spos�b: 10 Lidia Zakrzewska Upad� rz�d - tytu� Upad� rz�d - tekst Ale ju� dopuszczalne i praktykowane jest: Upad� rz�d - tytu� Wczoraj o godz. 21.30 prezydent przyj�� dymisj� gabinetu Jerzego Buzka. - tekst W jakiej sytuacji prasa ogranicza si� do jednozdaniowej informacji? Jedy- nym powodem s� (przynajmniej teoretycznie) wzgl�dy techniczne - godzina druku. Kiedy dziennikarz dowiaduje si� o wa�nym wydarzeniu, redakcja chce jak najszybciej powiadomi� czytelnika. W jakiej formie to zrobi - decyduje czas. Zdarza si�, �e dla jednego zdania o du�ej randze redaktor podejmuje decyzj� o wymianie p�yty w drukarni, ju� w trakcie druku gazety. Gdyby tego nie zro- bi�, czytelnik dosta�by informacj� sp�nion� o dwa dni. Oczywi�cie w nast�p- nym wydaniu (tu prasa przegrywa z mediami elektronicznymi) redakcja za- mie�ci informacj� rozszerzon�, uzupe�nion� r�wnie� o w�tki poboczne. Sygna�y jednozdaniowe w prasie pojawiaj� si� bardzo rzadko. Z regu�y zawieraj� dwa, trzy zdania i oko�o 15-20 wyraz�w. News Okre�lenie kr�tkiego tekstu informacyjnego w prasie zosta�o przej�te z j�- zyka dziennikarzy radiowych i telewizyjnych. Janina Fras w �Dziennikarskim warsztac...
marszalek1