Rozdz. VII: Dowodzenie

1.Istota dowodzenia.

Ślady popełnionego przestępstwa:

Przestępstwo jest czynem, które zachodzi w jakimś wycinku realnej rzeczywistości. W związku z tym, czyn zabroniony pozostawia w świecie zewnętrznym pewne dostrzegalne zmiany, które nazywamy śladami. Ślady popełnionego przestępstwa mogą więc pozostać w miejsce jego popełnienia w świecie przedmiotów martwych, na ciele osób pokrzywdzonych lub na ciele sprawcy, na zwłokach oraz w psychice osób, które miały możliwość postrzegania przestępnego zdarzenia za pomocą jakichkolwiek zmysłów, a następnie poprzez spostrzeżenie i zapamiętanie są ,,nosicielami śladów” czynu zabronionego.

Pojęcie dowodzenia:

Szukanie, zbierania, utrwalanie oraz ujawnianie pozostawionych przez czyn zabroniony śladów w celu rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej oskarżonego odbywa się w drodze sformalizowanego postępowania dowodowego. Jest to widoczny ,,na zewnątrz” najbardziej uchwytny, realny substrat faktyczny dowodzenia. Należy mieć na względzie także drugi aspekt dowodzenia. Pojęcie dowodzenia obejmuje bowiem, nie tylko ogół procesowych czynności dowodowych, ale także ogół rozumowań dedukcyjnych, redukcyjnych i wielu innych wnioskowań zazwyczaj wielokierunkowo rozgałęzionych, wspartych wiedzą, doświadczeniem, inteligencją i zdolnością do analitycznego myślenia osoby prowadzącej postępowanie karne.

2.Pojęcie dowodu

Określenie ,,dowód” najczęściej używane jest w następujących znaczeniach:

·         źródło dowodowe – czyli źródło, z którego czerpiemy informacje o relatywnych procesowo faktach, np. oskarżony, świadek, biegły, dokument, rzecz,

·         środek dowodowy – czyli same informacje pochodzące od źródła dowodowego, np. wyjaśnienia pochodzące od oskarżonego, zeznania składane przez świadka, treść zawarta w dokumencie czy właściwość przedmiotu przestępstwa,

·         fakt dowodowy – czyli okoliczność, która podlega udowodnieniu w procesie karnym, np. fakt popełnienia przestępstwa, alibi oskarżonego,

·         czynność procesowa – czyli sposób przeprowadzenia dowodu, np. przesłuchanie, konfrontacja, oględziny,

·         ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie dowodu (dowodów), rozumianego (rozumianych) w jednym z wcześniej wymienionych znaczeń, czyli przekonanie się organu procesowego, iż dana okoliczność rzeczywiście miała miejsce,

·         rodzaj każdej informacji pozostawionej przez fakt przestępstwa lub poszlakę, który umożliwia odtworzenie popełnionego czynu zabronionego.

Na podstawie przeprowadzonych dowodów dokonuje się w procesie karnym ustaleń faktycznych.

3.Warunki dopuszczalności dowodu.

Kodeks normuje wprost co może być dowodem. Kodeksowy katalog dowodów nie jest jednak wyczerpujący. ,,Dopuszczalne jest w zakresie dowodzenia to, co nie jest zabronione”.

Materiały czy informacje mogą uzyskiwać wprost (bezpośrednio) rangę dowodu w procesie karnym także na podstawie ustawowego przepisu pozakodeksowego. Taką wartość mają np. materiały uzyskane w ramach kontroli operacyjnej.

4.Zakazy dowodowe.

Dopuszczalność dowodu może być ograniczona przez wyraźny przepis ustawy. Ustawa może zakazywać przeprowadzenia danego dowodu w ogóle, albo tylko w określonych warunkach. Mamy wtedy do czynienia z zakazami dowodowymi.

4.1.Definicja zakazu dowodowego.

Definicja zakazu dowodowego:

Ochrona dóbr wyższego rzędu, ważniejszych od interesu wymiaru sprawiedliwości, uzasadnia wprowadzenie pewnych utrudnień i ograniczeń w dowodzeniu. Zakazy dowodowe zabraniają przeprowadzenia w ogóle danego dowodu lub nie pozwalają na jego przeprowadzenie w pewnych warunkach. Podstawą zakazu dowodowego powinien być zawsze wyraźny przepis ustawy.

4.2.Bezwzględne zakazy dowodowe.

·         mogą zabraniać przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność – zakaz bezwzględny zupełny

·         mogą zabraniać przeprowadzenia dowodów w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego, uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, czyli zakazywać dowodzenia za pomocą pewnych dowodów bądź z zastosowaniem danych metod - zakaz bezwzględny niezupełny.

Do bezwzględnych zupełnych zakazów dowodowych zaliczamy:

·         zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego (kształtującego) rozstrzygnięcia innego sądu, które wiąże sąd karny,

·         zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem, które objęte są tajemnicą nie podlegającą uchyleniu,

·         zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstwa. Recydywę należy ustalić w oparciu o wiążące sąd prawomocne orzeczenia skazujące,

·         zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która następnie, jednak nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu sądowym, skorzysta z prawa do odmowy składania zeznań, przysługującego jej z mocy ustawy albo na skutek zwolnienia jej od zeznawania na podstawie art. 185 k.p.k.,

·         zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej, zmierzającej do ujawniania okoliczności objęcia świadka koronnego i osoby mu najbliższej ochroną osobistą lub pomocą w postaci zmiany miejsca pobytu, zatrudnienia, wydania nowych dokumentów tożsamości lub przy wykorzystywaniu innych form pomocy.

Bezwzględne niezupełne zakazy dowodowe możemy wyróżniać opierając się na różnych kryteriach.

1. bezwzględne ( bezwarunkowe )- takie, które nigdy nie mogą być uchylone

              a. przesłuchanie w charakterze świadka

-  tajemnica obrończa- obrońcy lub adwokata działającego na podstawie Art. 245 §1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę ( Art. 178 pkt 1 )

                            ← Wartością społecznie istotną jest prawo do obrony ( Art. 42 ust. 2 K. )

                            Nie ma znaczenia, czy obrońca podjął się później obrony w danej sprawie.

                            - tajemnica spowiedzi-  duchownego, co do faktów, o których dowiedział się na spowiedzi ( Art. 178 pkt 2 )

                            ← Wartością społecznie istotną jest wolność religii ( Art. 53 K. )

- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się ( wobec nich ) osoby z zaburzeniami               psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego ( Art. 52 ust. 1 ustawy z 1994 o ochronie zdrowia psychicznego )

              b. inny sposób korzystania ze źródeł dowodowych

                            - zakaz powoływania w charakterze biegłego ( Art. 196 §1 )

                                          - obrońców,

                                          - duchownych

                                          - lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego

                                          - osób najbliższych oskarżonego

                                          - osób pozostających z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym

                                          - osób powołanych w charakterze świadków,

                                          - osób będących świadkami czynu

                                          - osób, co do których stosuje się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego z Art. 40 §1 pkt 1-3 i 5.

- zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu ujawniły się ww. powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze ( opinia taka nie stanowi dowodu )- Art. 196 §2.

                            - zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu, złożonych wobec ( Art. 199 ).

                                          - jakiegokolwiek biegłego lub

                                          - lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej

- zakaz wykorzystywania przy przesłuchiwaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby złożonych uprzednio w charakterze świadka ( arg. z Art. 391 §2 w zw. z Art. 389 §1 )

              c. uzyskiwanie oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu niedopuszczalnych metod przesłuchiwania

                            - zakaz wpływania na wypowiedź za pomocą:

                                          - przymusu albo

                                          - groźby bezprawnej

- zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych ( narkoanalizy ) oraz środków technicznych (wariograf, poligraf)  wpływających na procesy psychiczne przesłuchiwanego lub mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji jego               organizmu w związku z przesłuchaniem ( Art. 171 §5 ust. 2 )

                            - zakaz stosowania jakichkolwiek innych metod wyłączających swobodę wypowiedzi (               Art. 171 §7 )

Zasada zakazu spożywania owoców zatrutego drzewa ( FRUITS OF POSIONED TREE )- znana w systemie amerykańskim ( przez prawo polskie nie przyjęta )-               eliminuje z postępowania nie tylko dowód dotknięty bezpośrednio wadą, ale i uzyskane za jego pomocą dowody dalsze.

Przykład: podejrzany był bity na Komendzie Policji, przyznał się do zarzucanego mu czynu ( podrabianie pieniędzy) i dodatkowo wskazał miejsce, gdzie te pieniądze są ukryte- mieszkanie kolegi. Dowodem bezpośrednio dotkniętym wadą są wyjaśnienia oskarżonego ( przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego ), dowodem "zatrutym" będzie dowód rzeczowy- podrabiane banknoty w mieszkaniu kolegi. Wg prawa amerykańskiego oba dowody są wyeliminowane, wg prawa polskiego- tylko ten pierwszy.

- nie mogą stanowić dowodu wyjaśnienia złożone przez podejrzanego, mającego być świadkiem koronnym, a qobejmujące ważne informacje, jeżeli ostatecznie prokurator o to nie wystąpi, albo sąd odmówi dopuszczenia dowodu z zeznań świadka koronnego ( Art. 6 usk )

              d. zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych               ( Art. 174 )

              e.  wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi ( Art. 171 §7 )

              Należy odróżnić:

a. swobodne wypowiedzenie się ( Art. 171 §1 )- spontaniczność wypowiedzi- w granicach określonych celem innej               czynności, dopiero potem można zadawać               pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi

                            b. swobodę wypowiedzi

              Brak swobody wypowiedzi- zaistnienie takich warunków, które powodują, że               formułując swą wypowiedź przesłuchiwany ma na uwadze inne okoliczności towarzyszące przesłuchaniu, tak, że wypowiedź ta nie jest wyrazem tylko jego woli, gdyż jest ona skrępowana przez owe okoliczności, albo znajduje się w stanie, w którym nie może panować nad swoją wolą.

Tryb wyłączenia nielegalnego dowodu z procesu karnego nie ma regulacji ustawowej.

4.3.Względne zakazy dowodowe.

Zakazy dowodowe o charakterze względnym uniemożliwiają przeprowadzenie dowodu w pewnych sytuacjach. Zasadniczo więc dany dowód jest w ogóle dopuszczalny, ale w pewnych warunkach ustawodawca zakazuje jego przeprowadzania, biorąc w obronę inne wartości.