UMOWA SPRZEDAŻY
Jest to jedna z najpoważniejszych umów i jest uregulowana w art.535 „sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać rzecz a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę”.
Po każdej ze stron są 2 podstawowe obowiązki:
1) po stronie kupującego;
ú obowiązek odbioru rzeczy,
ú obowiązek wydania rzeczy.
2) po stronie sprzedawcy;
ú obowiązek przeniesienia własności rzeczy,
Ta umowa sprzedaży jest :
ú umową konsensualną (solo consensu). Nie musi być wydania rzeczy, czy zapłaty ceny by zawrzeć umowę,
ú umowa zobowiązująca ale w pewnym zakresie jest rozporządzająca,
ú umową kauzalną, zobowiązanie każdej ze stron ma swoją podstawę w zobowiązaniu drugiej strony - causa obligandi vel acquirendi (sprzedawca zobowiązuje się względem kupującego po to, żeby uzyskać od niego roszczenie o zapłatę ceny i odpowiedni kupujący zobowiązuje się zapłacić cenę by otrzymać rzecz sprzedaną czyli uzyskać prawo własności rzeczy),
ú umową wzajemną. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej. Świadczenie jednej z nich (1) ma być (ustawa nie mówi, że jest)(2) odpowiednikiem (ekwiwalentem). Zachodzi tu związek, że ja daję aby od ciebie uzyskać wzajemne świadczenie, jakiś odpowiednik. Jest powiązanie tych 2 świadczeń, gdy jedno jest niemożliwe to zobowiązanie do spełnienia drugiego upada. To powiązanie odpowiedników jest subiektywne (różne ceny, bez równowagi) i wola stron ustalająca odpowiedniość świadczeń mieścić się musi w granicach w jakich nie może być podważona przez przepisy o wadach oświadczenia woli np. wyzysk. Wyróżniamy umowy wzajemne, które zawsze będą wzajemne np. umowa sprzedaży, zamiany, o dzieło, najmu, dzierżawy oraz umowy, które mogą być określane jako odpłatne lub nieodpłatne. Jeżeli może być umową nieodpłatną to nie jest to umowa wzajemna np. zlecenie, pożyczka.
Przedmiot umowy sprzedaży.
Zasadą jest, że przedmiotem umowy sprzedaży jest RZECZ (przedmiot materialny – ruchomość i nieruchomość). Mogą to być oprócz rzeczy istniejących także rzeczy przyszłe (spodziewane – emptio rei sperate), wówczas umowa sprzedaży jest zawarta pod warunkiem zawieszającym, że rzecz powstanie.
Mogą to też być pożytki z rzeczy np. plony ze zbóż, rzeczy mające być wytworzone.
Czym innym jest sprzedaż nadziei (emptio spei) np. los na loterii. Nabywamy szansę na wygraną, prawo do zrealizowania czegoś. Jest to umowa bezwarunkowa ale i losowa. Ktoś kupuje źrebię, którego jeszcze nie ma, a klacz ma się oźrebić, źrebię się nie oźrebiło bo klacz nie była źrebna. Jeżeli ryzyko obciąża kupującego to jest to sprzedaż nadziei. Jeżeli ryzyko jest podzielone lub nie obciąża kupującego to jest sprzedaż rzeczy przyszłej. Przy sprzedaży nadziei sama nadzieja musi istnieć bo inaczej jest to pierwotna niemożność świadczenia
Rzecz może być rzeczą cudzą – jeżeli jest to umowa obligacyjna to skutki prawne w postaci powstania zobowiązania do przeniesienia własności i wydania mogą powstać po stronie sprzedawcy, który nie jest właścicielem. On zakłada, że zanim termin tego świadczenia nadejdzie to on tę własność uzyska. Do wykonania konieczne jest żeby sprzedawca uzyskał własność.
Przedmiotem sprzedaży mogą być także energia i prawa. Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się wtedy odpowiednio. Energia to opanowane przez człowieka siły przyrody (elektryczność, para, gaz). Jest to sprzedaż prawa do korzystania z określonej ilości energii.
Prawa majątkowe mogą być sprzedawane tylko gdy są zbywalne.
Przedmiotem sprzedaży mogą być zespoły praw np. przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne. Art. 55 (2) „czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych”.
Art.1051 również może nastąpić zbycie spadku (zbiór praw i obowiązków).
Ogólnie przedmiotem sprzedaży są zbywalne prawa majątkowe.
Obowiązek sprzedawcy.
1) obowiązek przeniesienia własności rzeczy. Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości tę własność na nabywcę przenosi, chyba że strony co innego stanowią lub co innego wynika z przepisów szczególnych. Jeśli chodzi o rzeczy oznaczone co do gatunku to do przeniesienia własności konieczne jest ich wydanie, gdyż musi być konkretyzacja przedmiotów a to przeniesienie posiadania powoduje konkretyzację. Nie ma skutku rozporządzającego jeśli chodzi o rzeczy przyszłe lub cudze.
2) wydanie rzeczy.
Z punktu widzenia gospodarczego jest to najistotniejszy obowiązek sprzedawcy gdyż umożliwia kupującemu korzystanie z rzeczy. Rzecz powinna być wydana w odpowiedni miejscu i czasie. Miejsce wydania jest określone w art.454 §1 „miejscem wykonania świadczenia jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika (świadczenie niepieniężne –świadczenie sprzedawcy) z chwili zawarcia umowy”. Sprzedawca powinien przygotować rzecz i czekać aż kupujący rzecz odbierze. Dług ma charakter odbiorczy. Jeśli trzeba przenieść rzecz na kupującego to ryzyko transportu obciąża sprzedawcę. Dług ma charakter oddawczy. Może być sytuacja pośrednia – miejscem wydania rzeczy jest siedziba sprzedawcy ale umowa zobowiązuje sprzedawcę do przesłania rzeczy na miejsce wskazane przez kupującego. Wtedy jest to sprzedaż wysyłkowa i reguluje to art.544 „jeśli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miejsca, które nie jest miejscem spełnieniem świadczenia, poczytuje się w razie wątpliwości (reguła interpretacyjna), że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewoźnikowi trudniącemu się przewozem rzeczy tego rodzaju”.
Wydanie następuje wtedy gdy sprzedawca wydaje rzecz przewoźnikowi :
ú to wydanie musi nastąpić w celu dostarczenia rzeczy na to miejsce przeznaczenia,
ú sprzedawca musi powierzyć rzecz przewoźnikowi, który trudni się przewozem rzeczy tego rodzaju (zawodowy przewoźnik).
Cały przewóz jest na ryzyko kupującego.
Chwila wydania rzeczy jest ważna dla stron umowy bo art.548 „z chwilą wydania rzeczy, przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy”.
Sprzedawca ponosi w szczególności koszty wydania, zmierzenia lub zważenia rzeczy, opakowania, ubezpieczenia za czas przewozu i koszty przesłania rzeczy.
Jeśli chodzi o sprzedaż wysyłkową koszty ubezpieczenia i przesłania ponosi kupujący.
Koszty odebrania rzeczy ponosi kupujący.
Przed wydaniem odpowiada sprzedawca, a po wydaniu kupujący.
Czas wydania rzeczy. Jest to termin wynikający z porozumienia stron, z okoliczności np. towar ma charakter sezonowy. Jeśli termin nie wynika z umowy czy z okoliczności to wydanie rzeczy powinno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu przez kupującego.
Obowiązki kupującego.
Podstawowe obowiązki kupującego to:
1) zapłata ceny,
2) odebranie rzeczy.
Ad.1)
Cena to suma pieniędzy. Cenę strony powinny oznaczyć w umowie, jeżeli nie ustalą ceny i jej wysokości (essentialia negoti) to nie wiadomo czy mamy do czynienia z umową sprzedaży. Nie trzeba konkretyzować ceny, wystarczy że strony ustalą, że cena będzie ustalona według pewnych podstaw jej ustalenia. Strony mogą założyć, że będzie zapłata ceny przyjęta w stosunkach danego rodzaju.
Art.536 §2 mówi, że w razie wątpliwości należy traktować i poczytywać, że chodziło o cenę w miejscu i czasie, w którym rzecz miała być kupującemu wydana (cena rynkowa).
Cenę ustalają strony w umowie. W PRL organy państwa współwyznaczały a czasem dyktowały ceny na poszczególne produkty (ceny reglamentowane) np.
ú ceny sztywne (zarówno maksymalne i minimalne) oraz wynikowe art.537 i następne odwołuje się do tych rodzajów cen. Dzisiaj to nie ma znaczenia.
ú cena wynikowa – ustala się w jaki sposób sprzedawca ma obliczyć cenę za rzecz danego gatunku. Cena wynikowa też może mieć charakter sztywny. Dzisiaj przepisy nie przewidują cen sztywnych. Dzisiaj ustawa z 82 roku o cenach przewiduje tzw. ceny urzędowe ustalane przez Ministra Finansów np. na energię, produkty naftowe, węgiel. Ta ustawa przewiduje 3 rodzaje cen :
ú urzędowe – ustala organ administracji na podstawie wykazu towarów i usług, uchwalonego przez sejm na wniosek Rady Ministrów. Ta ustawa mówi o cenach towarów i usług (za usługi jest tylko wynagrodzenie nie ma ceny). Przewidywane są te ceny na leki, na usługi świadczone prze publiczną służbę zdrowia, na spirytus luksusowy w butelkach litrowych. Mają charakter maksymalny według ustawy o cenach. Wyjątek rynek rolny - na produkty rolne mogą być ustalane ceny minimalne, chroni się producenta.
ú regulowane – ustalane przez sprzedawców lub zrzeszenia sprzedawców na podstawie odpowiednich przepisów administracyjnych, mają charakter wynikowy. Mają charakter maksymalny według ustawy o cenach.
ú Umowne. Cenę strony ustalają w umowie w drodze negocjacji. W tych negocjacjach kupujący może żądać przedstawienia mu podstawy kalkulacji ceny i sprzedawca ma obowiązek przedstawić taką kalkulację. Nie dotyczy to sprzedaży detalicznej.
Jeśli zapłacono cenę wyższą niż maksymalna to sprzedawca ma zwrócić nadwyżkę i zwrot nadwyżki według tej ustawy. Przepisy o nienależytym świadczeniu nie stosuje się. Jeśli strony naruszyłyby ceny regulowane to, to postanowienie o cenie, które naruszyło ustawę zostaję zastąpione przez przepisy ustawy. Jeśli doszło już do spełnienia świadczenia to odpowiednio strony są zobowiązane do nadwyżki
Miejsce i czas zapłaty.
Miejsce zapłaty jest w art.454 – jeśli chodzi o świadczenie pieniężne to siedziba sprzedawcy jest miejscem spełnienia świadczenia. Dług ma charakter oddawczy.
Art.488 mówi, że świadczenia z umowy wzajemnej mają być spełnione jednocześnie – więc zapłata ma być w momencie wydania rzeczy.
Odstępstwa są przy sprzedaży wysyłkowej – wydanie następuje z chwilą wręczenia rzeczy sprzedanej przewoźnikowi.
Kupujący zobowiązany jest zapłacić cenę dopiero po nadejściu rzeczy do miejsca przeznaczenia (nie wtedy kiedy otrzymał) i po umożliwieniu mu zbadania rzeczy.
Często wydanie rzeczy uwarunkowane jest od tego że mamy kwit, że zapłaciłem.
Problem dotyczy sytuacji gdy towar nie dotrze na miejsce przeznaczenia. Ulegnie przepadkowi, zniszczeniu a nikt nie odpowiada ani sprzedawca, kupujący, przewoźnik. Gdy rzecz wydał przewoźnik to sprzedawca nabył roszczenie o zapłatę kupujący zobowiązał się do zapłaty, p2 art.544 to tylko techniczny termin, moment wymagalności świadczenia. Kupujący ma obowiązek zapłacić cenę mimo, że towar nie nadszedł, zaginął tego wymaga wzajemność umowy. Kupujący może mieć wtedy roszczenie do przewoźnika, do zakładu ubezpieczeń itd. Art. 548 p2 - jeżeli strony zastrzegły inną chwilą przejścia korzyści i ciężarów, poczytuje się w razie wątpliwości, że niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy przechodzi na kupującego z tą samą chwilą.
Ad.2)
Kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać. Jest to jego prawo, on ma roszczenie do sprzedawcy o wydanie rzeczy. To prawo kupującego odbioru rzeczy ale to również obowiązek względem sprzedawcy. Tłumaczy się to od strony gospodarczej tym, że sprzedawca nie może przetrzymywać rzecz dla kupującego w nieskończoność.
Jeżeli nadszedł termin wydania a kupujący się nie zgłasza (niewypełnienie świadczenia w terminie) to sprzedawca nadal posiada rzecz i powinien ją przechowywać z należytą starannością – musi ją pilnować, konserwować, składować. Nieodebranie rzeczy w terminie przez kupującego to jest dodatkowe źródło kłopotów dla sprzedawcy.
Wniosek z tego, że odbiór rzeczy to obowiązek kupującego.
Jeżeli kupujący nie odbiera rzeczy w terminie to popada w zwłokę nie tylko jako wierzyciel ale też w zwłokę jako dłużnik. Dochodzi więc do zbiegu przepisów o zwłoce wierzyciela i zwłoce dłużnika. Te przepisy o zwłoce wierzyciela są skonsumowane przez przepisy o zwłoce dłużnika bo one idą o wiele dalej. Kupujący będzie odpowiadał jak dłużnik będący w zwłoce.
Do tego dochodzą przepisy szczególne, które przewidują dla sprzedawcy szczególne środki ochronne:
ú art.551 sprzedawca może w razie zwłoki oddać rzecz na przechowanie na koszt (najpierw koszt poniesie sprzedawca) i niebezpieczeństwo kupującego (pozbywa się ciężaru że rzecz ulegnie przypadkowemu zniszczeniu),
ú art.551 §2 sprzedawca może nawet rzecz sprzedać na rachunek kupującego. Powinien jednak uprzednio wyznaczyć kupującemu dodatkowy termin do odbioru, chyba że wyznaczenie terminu nie jest możliwe albo że rzecz jest narażona na zepsuciu, albo że z innych względów groziłaby szkoda. O takiej sprzedaży sprzedawca powinien niezwłocznie zawiadomić kupującego.
Inne obowiązki sprzedawcy art.546:
ú obowiązek poinformowania kupującego o stosunkach prawnych i faktycznych łączących się z rzeczą,
ú obowiązek wydania dokumentów dotyczących rzeczy,
ú obowiązek poinstruowania kupującego o sposobie korzystania z rzeczy jeśli jest to potrzebne do należytego z niej korzystania (np. w formie instrukcji),
ú obowiązek udzielenia informacji o niebezpieczeństwie korzystania z rzeczy.
Jeżeli tych obowiązków sprzedawca nie wykona lub nienależycie wykona to niewykonanie może stać się przyczyną szkody i odpowiedzialności sprzedawcy.
Poza tymi obowiązkami podstawowymi na sprzedawcy ciąży szczególna odpowiedzialność za wady rzeczy – rzecz w swych cechach nie odpowiada temu czego można oczekiwać na podstawie umowy sprzedaży od rzeczy sprzedanej. Chodzi tu głównie o wartość i użyteczność rzeczy.
Jeśli rzecz sprzedana jest niezgodna z umową np. sprzedana lodówka grzeje a nie chłodzi. Wedle ogólnych zasad sprzedawca miał wydać lodówkę i wydał. Kupujący otrzymał lodówkę. Po 1 tygodniu lodówka przestała działać bo ujawniła się wada. Umowa została wykonana, zobowiązanie wygasa. To niechłodzenie lodówki to nienależyte wykonanie. Jest szkoda u kupującego więc kupujący mógłby od sprzedawcy dochodzić odszkodowania. Sprzedawca mógłby się bronić przed taką odpowiedzialnością wykazując, że przyczyny tego go nie obciążają. On odpowiada tylko za zawinione naruszenie zobowiązania. Sprzedawcy byłoby więc dość łatwo zwolnić się od odpowiedzialności bo to nie on wykonuje rzeczy, które sprzedaje. Mógłby odpowiadać jedynie za to, że nie wykrył wady. To trudne do ustalenia bo wady mogą być niewidoczne. Kupujący do wytwórcy nie miałby roszczenia z tytułu niewykonania zobowiązania bo z wytwórcą umowy nie zawarł sytuacją kupującego byłaby bardzo niewygodna.
Doszłoby do naruszenia zasady ekwiwalentności świadczeń. Pieniądze są bez wad albo prawdziwe albo fałszywe (wtedy nie dochodzi do zapłaty) a rzecz może być wadliwa. Stąd szczególna ochrona kupującego – rękojmia za wady rzeczy. Oznacza to, że kupującemu zostaną przyznane szczególne, dodatkowe uprawnienia, środki jakie może kierować przeciwko sprzedawcy. Powstaje rękojmia z mocy samego prawa – niezależnie od woli stron (treści umowy).
Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmii podlega dyspozycji stron (art.558). Strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmii rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.
Jednak w umowach z udziałem konsumentów ograniczeniu lub wyłączeniu rękojmii może nastąpić wyłącznie w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych. Umowa sprzedaży konsumencka – z jednej strony konsument a z drugiej strony profesjonalista dokonuje sprzedaży w ramach prowadzonej działalność gospodarczą.
Konsument – osoba fizyczna, która dokonuje nabycia dla potrzeb innych niż związanych z działalnością gospodarczą i zawodową. Dokonuje nabycia dla potrzeb własnych, osobistych lub rodzinnych. Wywieszki na sklepach są nieskuteczne np. sklep nie ponosi odpowiedzialności, reklamacji nie przyjmuje się.
Tych przepisów szczególnych jest bardzo niewiele.
Zasadą jest, że przy sprzedaży rzeczy używanej strony mogą taką odpowiedzialność rozszerzyć, wyłączyć lub ograniczyć np. przy kupnie samochodów używanych jest zawsze w umowie wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmii (kupujący zapoznała się ze stanem technicznym pojazdu i nie zgłasza a tego tytułu roszczeń i pretensji).
Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmii jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.
Przesłanki odpowiedzialności z tytułu rękojmii:
I. Wady rzeczy.
1. wady fizyczne,
2. wady prawne.
Art.556 przewiduje 4 sytuacje wad fizycznych:
ú zmniejszenie wartości rzeczy np. rzecz ma być wykonana z metalu a jest z plastiku,
ú zmniejszenie użyteczności rzeczy – może nastąpić ze względu na cel w umowie oznaczony (sprzedaż według próbki, wzoru – użyteczność szczególna) albo może to wynikać z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy (użyteczność ogólna z natury rzeczy),
ú ...
prawozaoczne