CW-finansowe_2.doc

ĆWICZENIA 1

KONSTYTUCYJNE PRAWO FINANSOWE

FINANSE

Ujęcie ekonomiczne – pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych; gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych; występują, jeśli system towarowo-pieniężny przeważa.

Znaczenie potoczne – zasób środków pieniężnych.

- procesy gromadzenia/administrowania i wydatkowania zasobów pieniężnych à w doniesieniu do państwa/jst

- skrót myślowy używany dla nazwania stosunków społecznych/ekonomicznych, zachodzących między ludźmi (jedna ze stron uzyskuje świadczenie)

- mechanizm gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych (à finanse publiczne)

Odstąpienie od reguł rynkowych:

1)      Finanse publiczne – gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych w oparciu o przymus państwa

2)      Wspólnoty rynkowe – ze względu na istniejące pomiędzy ludźmi więzi (np.rodzinne)

(P.prof uważa, że związki nieformalne powinny mieć możliwość wspólnego opodatkowania)

Finanse prywatne – mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych i niematerialnych pomiędzy podmiotami prywatnymi w oparciu o reguły gospodarki rynkowej

Finanse publiczne i prywatne – podział bogactwa narodowego za pomocą pieniądza (na poziomie ogólnym i scentralizowanym)

Osoby prywatne kierują się własną korzyścią:

1)      by zwiększyć własny majątek

2)      by zaspokoić swoje potrzeby niemajątkowe

Podmioty publiczne powinny pełnić rolę subsydiarną przy zaspokajaniu potrzeb materialnych (wkracza wtedy, gdy jednostka nie może zaspokoić swoich potrzeb).

Jednostka ma wolny wybór na co spożytkuje swoje środki:

Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Czasem dobro publiczne wymaga ujawnienia kierunków wydatkowania i dokonywania wyborów w tym zakresie (np. darowizny pomiędzy najbliższymi muszą być ujawnione). Państwo musi wiedzieć, jaka jest zdolność poszczególnych jednostek w partycypowaniu kosztami jego utrzymania.

FINANSE PUBLICZNE – środki pochodzą od podmiotów prywatnych, a rozdzielają je podmioty publiczne, które nie są wytwórcami mienia, i nie działają po to, by się bogacić. Gromadzenie i podział następuje w oparciu o przymus państwowy, którego tryb/zakres zastosowania wynika z ustawy.

è    Zespół instytucji prawnych kreujących mechanizm gromadzenia i podziału mienia wyrażonego w pieniądzu, pochodzącego od podmiotów prywatnych, a dokonywanego przez podmioty publiczne (rozdział X K)

è    Realny zasób pieniężny, który powstaje w wyniku gromadzenia i podziału (ust. o fin.pub art. 109)

è    Mechanizm gromadzenia i podziału (uofp art. 1)

GOSPODARKA FINANSOWA PODMIOTÓW PUBLICZNYCH

Działalność finansowa – proces, który polega na czerpaniu i wydatkowaniu środków pieniężnych

G f p p -  219 ust 4 K Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.

Podmioty publiczne – nie są tworzone po to, by zaspokajać własne potrzeby. Mają realizować funkcje publiczne oraz zaspokajać zbiorowe potrzeby (tylko w tych celach mogą gromadzić środki pieniężne, które nabierają cech środków publicznych Art. 216. 1.Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie)

Prowadzenie gospodarki finansowej NIE jest objęte całkowitą wolnością, NIE jest sprawą prywatną. Wolność wyboru zachowania = swoboda decyzyjna podmiotu publicznegoà uprawnienie niektórych organów do dokonywania wyboru, w jakiej wysokości będą prowadzone środki finansowe, i na co je przeznaczyć.

Swoboda – samodzielność finansowa podmiotu publicznego ( maja ją np. jst), by jak najlepiej realizował swoje zadania

g.f. – na podstawie prawa i w jego granicach

→ normy ustawowe przewidują kompetencje dla organów

→ publiczny plan finansowy

W toku prowadzenia g.f. dokonywane są operacje finansowe:

-wydatkowanie

- gromadzenie dochodów

-zarządzanie przepływami przychodów i rozchodów

- zarządzanie długiem publicznym ( w tym zaciąganie zob. angażujących środki publiczne)

Operacje o charakterze przygotowawczym/formalnym:

-przygotowywanie analiz

-prowadzenie ewidencji

Operacje w ramach stosunków z UE à rozliczanie z budżetem UE

FINANSE PUBLICZNE DOTYCZĄ TYLKO ŚRODKÓW PUBLICZNYCH !!!

TYPY PODMIOTÓW FINANSÓW PUBLICZNYCH

è    O charakterze samoistnym i pierwotnym à państwo

1)      Podmioty występujące w porządku wewnętrznym państwa

- państwo militarne

---- państwo

---- samorząd

               - państwo federacyjne

               ---- państwo

               ---- stany/landy/republiki/kraje

               ---- samorząd

2)      Podmioty występujące w porządku ponadpaństwowym

- organizacje

- podmioty ponadpaństwowe

Są to osoby prawa publicznego, działające w interesie publicznym. Korporacje, które mają polityczno – terytorialny charakter. Ich władza pochodzi z wyborów. Cechuje je jawność i przejrzystość w zarządzaniu.

Państwo ma władztwo finansowe, a inne podmioty uzyskują status z nadania państwa z uwagi na wypełnianie zadań publicznych.

ATRYBUTY WŁADZTWA FINANSOWEGO PAŃSTWA

1)      Suwerenne, samoistne i wyłączne prawo do stanowienia pieniądza bankowego jako ważnego środka płatniczego, oraz związanej z nim polityki pieniężnej

2)      Suwerenne, samoistne i pierwotne prawo do pobierania dochodów publicznych

3)      Prawo do prowadzenia gospodarki finansowej

4)      Prawo do wydatkowania w trybie publiczno-prawnym w celu zaspokajania potrzeb publicznych

Państwo może dzielić się władzą finansową w takim zakresie, w jakim ona mu przysługuje na podstawie umowy publicznej. Państwo jest wtedy ograniczone. Państwo może być zobowiązane do dzielenia na podstawie K, lub czynić to dobrowolnie.

Podmioty nie mogą domniemywać swych kompetencji ani przekazywać ich (à samowola finansowe).

K wyznacza zasady podziału władzy finansowej. Muszą być takie, by nie pozbawić państwa suwerenności. Ma to miejsce gdy państwo przekazuje atrybuty:

- Art. 90/1 Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Atrybuty niezbywalne państwa

- prawo do stanowienia pieniądza krajowego

- prawo do stanowienia polityki pieniężnej

- prawo do stanowienia/pobierania i egzekwowania panin publicznych

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ĆWICZENIA 2

Dobrowolne dzielenie się władztwem finansowym à samoograniczenia (nieprzewidziane w Konstytucji niepełne korzystanie z władzy finansowej) np. przekazywanie 1% podatku na organizacje pożytku pub. Nie można tego utożsamiać z bezczynnością organów (niewykonywanie ustawowych obowiązków).

Restrykcje konstytucyjne – zawarte w K bezwzględne i bezwarunkowe zakazy/nakazy określonego zachowania się władz lub organów państwa

- mogą być wyrażone wprost np. art. 216 ust 5 K

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.

- mogą przybrać postać wskazania istotnych cech danej instytucji pozbawiając inne instytucje tychże cech np. art. 227 K

Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

- mogą ograniczać jedną władzę względem drugiej ( np. 221 K Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.) bądź władzę względem obywateli ( np. 216 ust 5 K )

Samowola finansowa – kwalifikowane przekroczenie granic władzy finansowej przez państwo, wynikające z obowiązującego porządku prawnego

-może dotyczyć procesu stanowienia prawa ( np. nakładanie podatków z mocą wsteczną) lub stosowania prawa ( np. wydanie decyzji podatkowej bez podstawy prawnej)

- jest nią każde naruszenie restrykcji konstytucyjnych

SKUTKI – obowiązek przywrócenia stanu zgodnego z prawem

              - obowiązek naprawienia szkody (art. 77 K Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej)

              - odpowiedzialność funkcjonariuszy, którzy swoim działaniem/zaniechaniem dopuścili się samowoli

Każdy podmiot publiczny prowadzi samodzielną gospodarkę finansową. Prawo do administrowania środkami publicznymi podlega ograniczeniom, ale nie takim, które tę samodzielność znoszą. Ograniczone zostać mogą kompetencje stanowienia lub pobierania danin publicznych. Administrowanie i wydatkowanie pozostaje jako samodzielność.

Autonomia i decentralizacja finansów

Autonomia – konstytucyjne przelanie na inny wewnętrzny podmiot publiczny prawa do stanowienia dochodów publicznych

Decentralizacja – konstytucyjne przekazanie uprawnień do poboru danin publicznych oraz do stosowania w granicach prawa związanej z tym polityki finansowej ( 168 K Jednostki samorządu terytorialnego mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie.)

Z decentralizacją wiąże się zawsze samoodpowiedzialność za gospodarowanie środkami publicznymi podmiotu, który działa na własny rachunek.

Koncentracja i zarządzanie finansami publicznymi

*powinien być stosowany jeden zasób przeznaczony na całość wydatków

*umożliwia to wyborcom określenie wysokości podatków i granic opodatkowania

* nie osłabia to odpowiedzialności funkcjonariuszy państwa za racjonalność z korzystania z finansów pub.

DEKONCENTRACJA FINANSOWA

è    Prawna forma przekazywania środków pub. służących finansowaniu przekazanych organowi/podmiotowi zadań pod nadzorem i kontrolą organów reprezentujących podmiot przekazujący

è    Nie obejmuje kompetencji do samodzielnego pobierania i wydatkowania danin

è    Łączy się z zewnętrznym nadzorem funkcjonalnymàprawem do wglądu i nadzoru państwa lub innego podmiotu publicznego nad wykonywaniem zadań i ich finansowaniem

è      Łączy się z współodpowiedzialnością za gospodarowanie groszem publicznym; częściowo reguluje to 417 § 2 KC Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

è    Rozwiązaniem modelowym jest zlecenie publiczno – prywatne

Transfer wewnętrzny

- forma przekazywanie środków pieniężnych wynikająca z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunku między organami administracji publicznej oraz relacje wynikające z podległości służbowej między przełożonymi i poddanymi w urzędach

Proces dekoncentracji i decentralizacji = J

Dezintegracja finansów publicznych = L rozproszenie w zarządzaniu finansami publicznymi

àrównorzędne upoważnienie wielu jednostek i podmiotów publicznych i prywatnych do prowadzenie gospodarki finansowej w imieniu państwa/jst/innego podmiotu publicznego

è    Podmioty działają w imieniu i na odpowiedzialność państwa

FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH

àzadania stawiane przed finansami publicznymi

1)FUNKCJA FISKALNA (alimentacyjna) – dostarczanie za pomocą instytucji finansowych środków                                                                                                                     pieniężnych niezbędnych do wypełniania przez państwo i związki publiczne ich konstytucyjnych i ustawowych zadań

2)FUNKCJA INTERWENCYJNA (stymulacyjna) – oddziaływanie za pomocą instytucji finansowych oraz strumieni pieniądza w celu zachęty do określonych zadań lub ich ograniczenia a nawet zaniechania

środki – ulgi, zwolnienia podatkowe (stymulacja pozytywna)

            - bardzo surowe kary, odsetki od zaległości (stymulacja negatywna)

Mogą ją realizować instytucje prawne gromadzenia (podatki, opłaty, cła) i wydatkowania ( dotacje, zasiłki) dochodów publicznych.

fiskalizm – w odczuciu społecznym à dążenie państwa do osiągnięcia jak najwyższych dochodów

                 - w znaczeniu prawnym à działanie w granicach prawa, które ma zapewnić państwu dochody niezbędne do pełnienia jego funkcji

3)FUNKCJA INFORMACYJNA (kontrolna) – sygnalizowanie przebiegu procesów gospodarczych za pomocą instytucji finansowych

4)FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA (rozdzielcza) – kontynuacja funkcji fiskalnej; świadome i celowe wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych w celu przemieszczania zasobów pieniężnych w celu wtórnego podziału PKB; realizują ją instytucje systemu podatkowego

płaszczyzny – terytorialna – między regionami

                      - przedmiotowa – np. między gałęziami danej gospodarki

                      - czasowa – pomiędzy corocznymi budżetami

PRAWO FINANSOWE...