j.pelc znak.pdf

JERUY PELC

ZNAK

I. WSTP

W tytule nastpnego, drugiego, rozdziau figuruje wyTaz ,,8an,La,i,o,tl",

na\ecy clo klasycznej greki, jego obecno mogaby nasun komu

przypu zczente, i mam tu zamiar przed.sta-wi histori pojcia znaku.

Nie bcl to jednak uwagi historyczne. Nie bdzie to rwnie systematyczna

*naltza znacznia owa ,,znak " , zakonczona jego clefinicj sprarvozd awcz,

ani balanie rnego rolzaju znakw, zakoczone jed"noznaczn crarak_

terystyk znaku, czyli jego definicj I aln. Natomiast pragnbym roz_

way kilka wybranych kwestii, ol ktrych TozstTzygnicia taka rlefi_

nicja moe zalee. \y rozwaaniach tych jednak nie bcl formuowa

ostatecznych tozwizan, leez taczej pytania, wska.zujc jetlynie kierunki

molirvych na nie oclpowieclzi. A zatem nie bdzie to ani historia, ani

teoria pojcia znku, lecz prolegomena c1o jego clefinicji,

Analizujc pojcie znaku morra si zastanawia nad t.r*m, co to

zxLCZY, gdy mwimy, o co JEST ZNAKIEII CZEGO INNEGO, 1v zcze_

glnoci za nal tym, JAKI sTosLTNEK z_cI{oDzI ]IID2. 2.-{AKIE]I A T1.]I,

,o cr"co S ]e ZNAK oDNoSr. Ale monate zar|a nieco inne pytanie:

Co To ZNACzv, gtly mwimy, p w czlsm i riro Po UGUJE srp czrrr

JAKo ZNAKInlr cznco INNEGO. ot proponrrj uzna to ostatnie pytanie

z poclstawo.we, poprzednie za za wtrne. }Iotywem tego wyborrr jest

prr*i*d"renie, e mao co tlywa znakiem t&z n& z&w ze, w cigu caego

swego istnienia, nic za nie jest znakiem niezalenie od" tego, rv jaki sposb

si tym cz;rryr posuono w lanym wypacl.krr, jrr,k tego czego rryto.

.,viai nie skada si z clwch i t_vlko clwch oclrbnych czci: znakx,

otaz nic_znakw. Ka.d.e co _ mwic jz;_kienr filozofw: kad_v byt,

szeroko rozumiany, a wic tzecz, zj*wisko, zclarzenie, cecha itd,. _ moe

si na jaki czas sta dla kogo znakicm czego innego, ja,kiego innego

t|tr, 1eSti zostanie uyrp w pewien szczegln_v sposb, w.vrnagjc_v scha-

raktcryzowani. Proponuj zatem, by takie rvl-rllcrria, jak: .,znlr,k co

ozt;iacza'' albo ,.znak co wyrar"", tlv&& za ructaforycznc i skrto,we,

zNAK

1,25

a24

JDRZY PELC

gane rwnoczenie ze swoim sen,l,e,ioni cie pty stanowi lenxion ciaa,

pli ono samo je t niewiiloczne; gdy natomiast jedrroczenie widzimy

i ciao, i cie, ktry ono Tzllea, tcn przestaje by semeio, owego ciaa.

'Io samo sn?,eion przypominajce wskazuje niekiecly jecln tylko rzecz,

nielriecly za rne, taz t, a raz tamt. Tak np. clane zjawisko dla jeclnego

lcka.rza stanowi lanLeion tej choroby, a clla, clrugiego tamtej 1 podniesiona

agier- jest clla jeclnych sarnuioL zblian'ia si wrogw, clla innych przy-

bycia przyjaci; clwik clzwonka bywa sema,ion tego, e rozpoczto ju.

sprz,eda na rybim tagu, ale bywa te i semeion tego, e naley drog

polewa wod. Dzieje si tak dlatego, e semeion przypominajce w nie-

ktrych wypad,kach wTzNAczA pRAwoDAwc i od niego zaley, co ma

ono wskazywa i czy jedn rzecz, czy wiele l:.aTaz, czy te kiedy t,

a kicdytmt.

Skoro to samo zjawisko lub zdarzenie moe stanowi semeion r,

nych rzeczy i skoro sameion jest czym, czego si mona naaczy, czym

przeto, co trjmujemy za pomoc Tozumu, a nie zmysw, i wreszcie skoro

jest s4nnr - mwinry wszak, e to oto sE}IEIoli czego jest prawdziwe,

lvystpujce zamiast daszych sformuowa w rod,zaju: ,,w chwili X

uyrva czego, by co innego oznaczy (rvyrazi)" albo ,,w chwi]i X

uyrva czego, by pozna (nauczy si, dowiedzie si) co innego".

II. sEIIaIoN

Stoicy, epikurejczycy i sceptycy wicej uwagi powicili pojciu

se,m,eion,, oznaki, anie]i pojciu semainon, znaku, zwaszcza znaku jzy-

kowcgo. Naley jeclnak zwrci uwa,g, e ocldr"jc grecki termin ,,8enlei-afu1)

zal pom0c polsIiego WyTazu ,roznaka", a ,,,senlai,non" - za ponroc

rzeczo,ivnika,rznak", nie dokonuj adnych rozstrzygni terminologicz-

nych ani pojciowych, Iecz jedynie zdaj spIaw z tego, jak potocznie

przekaclr si te greckie sowa. \Y d"alszym wic cigu, aby unikn rvra-

enia, e w tym przekad,zie zawatta jest pewna clecyzja teoretyczna

czy pevna interpretacja w pomnianych terminw klasycznej greki, bcl

ich uywa w brzmieniu oryginalnym. W szczeglnoci wic nie rozstrzygam

kwestii, czy waniesolvo ,,oznaka" jest popmwnym przekadem w)rrazu

1)renlaon') 1 czy te byoby nim raczej np. sowo ,,wslranik", albo ,,obja.tv",

,,przejarv", ,,znak", bd te raz jed,no, Iaz allrrgie.

Co to byo rerneion? Vedng Sekstusa Empiryka (Sekstus Empiryk,

1970: Ir, U3-276) mona, tego terminu uywa w dwojaki sposb:

oglnie albo szczegowo. W znaczeni;l oGLNrrI oalnosi si on [o tego,

co zdaje si coujawnia; miano ,,semei,on" nadajemy wwczas temu,

co przywoilzi na myl rzecz, ktr si kiecly cznie z o-w,ym czyrn, ti.

z ow}rm semaion, po trzega,o . W znaczeniu szczpoo.T-Y]I semeiol to

co, co w kazuje jak ruecz niejawn, czyli tzw. ailelo.n.

Ale rzeczy niejawne, ukrytc, s troja,kiego roclzaju: albo na zaiwsze

niejawne, albo z ntuTy niejawne, albo te chwilowo niejawne. Pierwsze

wymykaj si jakiemukolwiek ujciu, a wic take rrjciu za, ponoc

semeion. Tylko clrugie i trzecie ujawniaj si za jego poretnictwem.

Rzeczom z natnry niejawnym, ta]rinr jak d.usza lrrd.zka, oclpowircla senleion

poKAzuJcE, encle.ilctikt2.; np. rrrchy ciaa stanowi seme,ion pokazrrjce

clusz_v. Tego roclzaju semeion spenia funkcj ujawnianii dziki swej na-

trrrze i z&lvsze wskazrrje jecln i t sam rzecz niejawn. Natorniast uja-

nianirr rzeczy chwi]orvo rrkrytych suy selneioir innego roclzajrr: enzv-

Io}IINAJCE, ll,yplomnestihon; to ono ryrniel kiecly ]po tlzegane r\y-

rroczenie z ja,lr Tzecz, przypomina j, gcly on& sama przestaje b;,-

tlostrzegalna. 1 tak dym stanowi semei,o,n przypoirlinajce niewidzialnego

w clanej chwili ognia, biizna - istniejcej kieclyTany, a uszkodzenie

,eTc& - naclchoclzcej mierci.

a tamto faszywe, prawtlziwe za i faszywe s scly, nte tzeczy - zatem

seneion, za:ttwaa Sekstus Ernpiryk, nie jest przedmiotem zmyso-wym,

lccz ulrys,owyl, noetycznym.

Stoicy rwnie uwaali semei,on za scl, zd,anie, aksoma, raczej wic

z{l, sD \y sENsIE LociICzNy}I ni w sensie psychologicznym, risis. Nie

kady ietlnak sc1 logiczny by w ich mnienranil senteiot, lecz jeclynie

taii, ktry spenia rlwa warunki: jest pRA\yDzIwy oraz jest popRzEDNI-

]IIE]I pRAWDzIlyEGo zDANIA WARUllKo\yEGo, a zatenr zdania majccgo

te prarvclziwy nastpnik.

_\Ie nie zaly ze -

jak powiadali stoic1, - pl,liyclziw_v poprzeclnik

prlrvtlziwego zclania warrrnkowego Stano\Ti semeion nastpnika w tym

zrlli,nitr. Oto np. sd jasl clei.e, chocia prawilziw_v w danyn rv-ypaclktr,

lric jest seme,ion sclu jes josto, tninxi i piel,rvsz;, to popTzednik, a clrugi -

nrlstpnik pravlziwego zclania rvarrnkolvego: nie jest, grly i pierwsze -

clzie * i clrugie - e jasno - wiclzinr;, na wasne oczy. Tymczasenr

all;; speniajcy pow_-lsze warrrnki poprzeilnik b_y senl,eiot, nastpnika,

rrr'.rsi on - twierclzili stoic;, * rv nastpnik r.rrv:r,l, jak v- zclanirr:

Jeeli ma ona mleko u p,iersiach, to plocza, A zatenr to,'clo czego oclrrosi

si senrc,ion, mtrsi by rrkryte, samo semeiolt, za - jlrwne,

Ale w nastpnik - rrtrzyrrr_vwali stoic1- - c]io lrkr1,,ty, jest niemniej

jeclntlk alrtuainy, telaz oREcNrr, Nie rnaj racji - nrwili - ci, ktrz1-

nl;.l, i co teraniejszego rnoe b_v semeion, czegoprzcszego ltrb czego

przyszego, jak w zclniach Jeli nta on te,az bl,in,, to mia licd,y rat,

a\bo Jet,iteraz t,anny jest w serce, to ,l{,rnl,e. To pr:lvd*, e w pierwszym

przykadzie rana jest czym przeszm: niegcly istnir-r,, ale przeminr1

a rv clrugim przykalzie mier jest czyrn prz_r-sznr: zanion_v w erce

Jszcz yje. Przesze jednak lub prz_vsze - trvierclzili - s tutaj jecly-

Semei,on ztem - zarwno pokazujce, jalr przylominajce - jest

czyrn wzGLDNy}I, relatywnym: o niczym nie mon& powiedzie po

prosiu, i jest semai,ony z&wsze trzba wymieni, czego jest to semeion,

mwic .,seme,ioll, tego a tego". Orvo za ,,to & to" nie nroe by postrze-

zNAK

127

JERY P!]Lc

126

jak majcy wartologiczn. Z krytyki tej Sekstrrs wycign wniosek,

i nic cla si uttzyma pogldu stoikw, solnion jest prawdziwym

poprzeclnikiem,w pTa,w"tlziwym zdaniu rvarunkowym.

Odrzuca ten poglrl z jeszcze jednego powodu: gtlyby stoicy nieli

racj, to jake by lud,zie niewyksztaceni, nie majcy najmniejszego po-

jcia ani o sdach, ani o sztuce dialektycznej, czyli o logice, mogli ko-

rzysta z semeiw, Aptzecie - zauwaa - z praktyki wiemy, e czyni

nie te Tzczy Lub zdarznia, lo lrtrych si odnosz sdy, same sty

natonriast istniej teaz i ju obecnic s prawdziwe. To nie teraniejsza

rzecz, blizna, jest - wetiug stoikw - semaot, przeszej tzeczy, Tan-,

a}bo teraniejsza rzecz, zranione serce, jest sem,aion czego przyszego,

mierci: i semaion, i to, na co ono w kazuje, s sobie \yspcze ne iteta,

rriejsze. Teraniejsze jest seme|on, mianowicie sd, e m& 0n blizn, rrv_

nie teraz istnieje oraz obecnie jest prarvd sd, e by on la,nny; teta,

niejsze jest semeion, mianowicie al, e jest, on Tanny lv seTce, a takc

teraz istnieje i obecnie jest prawclzi,vry sr1, e on lmrz. Tak wic se-

meion -

to z powod,zeniem, np. proci ternicy, gd;, przewicluj wiatr, cz;- rolnicy,

kiecly przepowiad,aj naclejcieuszy. Zreszt nie t5 lko lrrclzie; przecb -

przypomina - sami stoicy przyznaj, e i zwietzta zdolne s pojmowa

semeia1 np. pies po latlach tropi zwierz}nl a ko porywa si do bicgrr

na pod.niesienie bata, cho - jak clodawa artobliwie - pierwszv nie

przeprowalza wnioskowania to jest tad, a ztem1 zwi,erane znajd,ttje s

ro pobliu, a drugi wnioskowania sloro lonica potlni,s bat, m,usz cua-

loua.

Na koniec Sekstrrs Dnipiryk zbija twierclzenie stoikw, e seneio,n

i to, na co ono $,skazuje, wspistniej v, teraniejszoci, Gdyby tak

gosili stoicy - zawsz oalnosi si c1o czego teraniejszego.

Uwaali oni zatem, e pojcic same,ion tworzynr,v za pomoc pojcia,

\yvNIT{NIA jednego d.u z drtrgiego lld, z clrrrgich. \Y szczeglnoci

DowD, a7tod,e,ikss, uznawali za oilmian lnxe,iorL, gdy - jak mwili -

konklrrzj czyni on oczywist, cilej: koniunlrcja przcsanek w clowotlzic

(czy szerzej: -w rozumowaniu) stanowi seme,ion zachoalzenia konklrrzji,

jak np. w takim oto wniosko,waniu: Jeti, jest ruclt,, to jest i, prni,a; po-

naclto za:Jast ruclt, (semeion), a zalem jest prnia (konkluzja, zrazrr

rrkryta, nastpnie za ujawniona za pomoc prze &nck stanorvicych

cznie semai,on),

Rwnie niektrzy epikurejczycy, np. Tiloden, wizali pojcie senleiutt

z YNIoSKoWANIE]I, zwaszcza INDUKCvJNv]L

Scept_vk Sekstirs Empirylr ta]ie s]rania si clo przyjcia pogltlrr,

c, przesanki, szczeglnie - clowodzicl, oclsaniaj ukr$ konkluzj, rv1--

stpuj zatem jzliro jej semeion1 zlle z racji srvego ,sceptycyznu writrz}--

nrl-wt si ocl ostLtccznego ztliilia i zarviesza srrojt-p opini w tej sllalvie.

lir.vtykorvrr, natonrilrst stoilirv za to, e tilk zclecytlorr-a,nic rrzna]i senrci.ott

byo * zalwaa - rrwczas jeclno i drugie mona by pozna bezpo-

i,cclnio i aclne z nich nie wskazywaoby pozostaego.

Jak ryicla, filozoforvie staroytni w swych Tozw,aaniach nac1 poj-

cient semei,oli porrrszy-ii rviele istotnych zagarlnie1 a wic: jakiego roilzajtr

bl-tenr jest semai,on, czy pojcie setleion jc.st wzglclne oraz jakie s wasrroci

stosrrnku semeion clo wskazywanej pTzez nje rzeczr-. Poczynili prz,r tvlll

s-iele ccnn_vch spostrzee, ktre clo clzi zachorr-a1- wano; np. c to,

clo czcgo oclnosi si dane selnion, nie polvinno 1,1y clostpnc naszenlll

postrzecnitr n, clrwili, gcly postrzegan}v or,l,z intcrpretrrje,rnv s&mo .9e-

neion| e stosunek semeio,tt clo Tzczy przez rrie rrsliz_vrvnej il-wa rra-

trrraln1- bclkonrvencjonalrry; c korzl-stante z senetu wie si z wnio-

skorvanicnr1 i e nie tylko luclzie poshr3j .li senteianti.

Przvjnrijm_v te spostrzeenia jako prrnkt rrl-jcia rv ntszyclr Toz\\,,a-

,niach, ktrc - jak zapowicclziaem - polega btir1 na sfouirilori-r,nirr

z-t cl; saly lysz&k - ilowoclzi _ s 2.,(Ag2ENIA1II ztla, znaczenie zil

jcst czylir rnl-rri ocl naku lrb oznaki, scl wic nic jcst zn,kierrr :rni

oztrak, } tc1 r-r,nikil, c semei,olt, nic jest sdclu.

Polenrizo"tvit take z poglclern stoikrr,, t, seneiotl. jest prarvtlzili,1-llt

poplzeclnikierlr ojrresrr rvarunkoweg,^o n1&jccgo prtrrrtlzilr 1- nnstpnik. Zy-til,

cl lrrianon-icie trwag n& to, e w nastpnik rrinie,n by nieoczys-ist1-,

'bo to co ocz_vn,iste nie Iyn}ga poretlnict a, sarnetolt, lecz samo przez

si tlclstpne jest poznaniu. Aie jcli w nastpnik jest nicoczywisty, to

jrlkc poznalu.v _ niwi _ czy jest on 1rrwclziw1_, cz;_ fszywy. Zclilrrie

rvilttnko*.e, z|oon: z prawclziwego, jawnego poprzetlrriki-r, i nieoczyrvistcgo

nir,stprrika - twicrelzi * jest nicrozstrzygairrc poc1 wzgltlem srr-ej prir"rr-

peivrrr:clt wstpnych p,_vtr i zar_vsowtr,nirr nirllirrrch ntl nic orlporvietlzi.

III. J_KIEGO R0DZAJU BYTE_]I JET Z}f_K

Peirce pisl:

tlzirvoci: nie rriclonlo, czy jest ono prawdzirve, to jest: czy ma, p}'aly-

tlzirv1; nastpnil, czy te je t jako cao

Zllk tlefiniuj jako co, co zostlo okreione przez coirroogo, rlo"o"go jego przed-

ltrioteln, i co , okreionv sposb clzia}a na czoiekii, - dziaanie to nazywam inter_

faszcln, gcly rna faszywy na-

stpnik. T.ynrczasenr - przypomina - stoic.v rrtrzynr;-rvali, e nie t1,'lko

ptetantenr * trrk i rv interpretant zostaje wskutek tego olirelony przez w przed_

nliot - I lefirrc a sign as anything which is so tleterrnined. by sonretring else, called

its object, and so tletelmines an elfect upon a pefsol}, rvlrich effect I call its inte-

pretant, th:r,t tlrc latter is thereby nreciiately clctermineI by the iormer.

(Peiro e, \Y. 80 - 81 )

poprzeclnik o\yego zclznit-r, warurrkowego, ab_v stanorri se,m,e,ion riastpnika,

sam mtsi b;r- jawnv i pra,wctziwy, ale i cae zcltnie powinno by prarv-

dziwe, czyli mie prawrlziwy nastpnik. Zrazerrr z clali, aby ten

nastpnik by nicjarvn_y, a stcl - zdanieltt Selstrrsrr, - nic wiir,dorrto,

zNAK

129

JERUY PELC

].28

lennicy pogld.u, i zL:r MA cEARAIrTan zoony,dwojaki, MIE zANy,

Powiaclaj np,, i

Opisywa t zll:ak jako ,,co, co rv jakikolwiek sposb daje dorvolne

oklclonepojcie o jakirnprzedmiocie" - ,,anything whiclr conrreys

an1, definite notion of an object in any way" (Peirce, 1.540). A zatem -

rveiiug Peirce'a - ZNAKA]II lloclr ny znryNo KoNKRE,INE p,zDCZy|

to, o jaki przeilmiot bierzo w somiozio udzia jako znak, nasuwa wniosek o pod-

winej naturze tego przeilmiotu [...] Znaktel [...] jest obiektem dajcym si opisa

wsposblowiailczalny,[...]ale|..,fzatazamjesti,,elomentemmojejaclomoci" _

tho participaticn of al object in semiosis as a sign implies a clual nature for that

object [...] Tho sign [...] is an object [...] empically tlescribable [...] but [...] it

also is an 'element of my consciousne g'.

.I:lK BYTY AB TRAT{CYJxE, oto np. przynajmniej niektre egzemplarze

znakw, tzw. s,nsi,gn)oTaz niektre znaki obtazowe, czyli ikoniczne -

rv jego terminologii,icols - rrwaa on za konkretne tzecz5r. Bwnie

1loszczeglne wykonanie utwor"u muzycznego, .,the performance of con-

certed ntltsic", traktowa jako przed.miot akrrstyczny - a wic pewn

(Zeman, 1977l 2)

Inni znowu balacze twierLz, e tylko zNAT<I w -SzT-,u SENsIE,

mianowicie ymbole, s To Rzvczy, podczas gdy zrr_n W szERoKIM R,o_

konketn jednostkow rzecz - i zatazem jako znak (Peirce, 5.475).

Natomiast bytami abstrakcyjnymi s: Peirce'owskie qual,isgn l legis,ign,

intat,pretant, czyli znaezenie, dicent, czyli sd w sensie logicznym, czy

atglnenl, Touumo,w&nie bd lowolzenie - a wszystko to byy w jego

ALBo te konkretne RzEcza, zwane symbolami ,(Dmbska, 1973: 41).

Przykattu innego rcztntenia lostarcza Prieto (1970: 107), dla

ktrego znak jest jeclnostk abstrakcyjn, zoon z !.lasy sygnaw,

1ilasy komunikatw i z relacji zachodzcych miclzy tymi klasami, nato,

miast termin ,, ygna" oz,r'acza pewien konketny przeclmiot,

Jeszcz inni autorzy wprawlzie si zgadzaj, e naley oclrnia

ozNAIfi oc1 zNarw, gdy te prnwszp s to zlnzENTA LIIB zJAWT KAl

podczas gcl_v te DB,uGlE s to RzECzy, a\e zarazenr rrie widz nroliwoci

zbudowania nadrztlnego oglnego pojcia, ktre by obejmowao zarwno

oznaki, jak znaki (Kotarbislra, l97: 104).

Powyszy przegld wiatczyo rozbienocistanowisli w sprawie onto-

logicznego clrarakteru znakrr, wydaje si, e zmierza,jc t1o zbuclowania

definicji pojcia znaliu lepiej z gry nie ogranicza jego zakresrr, m. in.

wic Nrrr pRzEsDzA, I zNAKI To wy.{cz}TIE ByTy ABSTIiAKcvJNE

.LBo -

rrtniemaniu znaki tnego roclzaju. Taki abstrakcyjny charakter maj

icleiel uczucia, wyobraenia, pojcia, przedstawienia oraz myli; o nich

wszystkich mwi Peirce, e s znakami lub nrog suy jako znaki.

oto r,ic ,,iclee to pierwsze interpretanty logiczne zjawisk owe ilee wy-

rr.oujcych; tym samym zjwiska te s znakami, z ktrych wywniosko-

ri*ujemy irrterpretanty" - ,,i[eas a,re the first logicai interpretants of

the phenomena that srrggest them, anl which, as srrggesting them, are

signs, of ,which we infer interpretants" (Peirce, ,287). Z ko|ei, na temat

inrrycr przey Peirce pisa, e ,,ilekro mylimy, jawi si w rraszej rvia-

tlomoci jakie ucztlcie, ,wJrobr!enie, pojcic czy inne przeclstzr,wicnic,

ktre srry jako znak" - ,,whenevelwe tlrinir, wc hllre pre ent to thc

corrsciorrsness Some feeling, image, conception, or other representation,

lr-hich serve as & sign" (Peirce,5.283), i cloclawa:,,nr_viirny tylko za

ponloc znak-; te znai umysorve maj mieszany charakter: ich cz

sl,rnlloliczn nazJwarn.v pojciem" - ,,wc tlrink onl.v in signs: these

przeciwnie - wyCzNIr.. p"zv1za Ko]{KBETllE. Taliie przecl,

\ cze ne clecyzje byyby niepoclane z kilku powotlw.

Nawet tym, ktrzy rrtrzymuj, e znak jest przed-miotem konklet,

nl-m, moe si niekiecly okaza przyciatne wzicie pocl rozwa,g pewncj

rT,ASy znaliw, np. synonimicznych albo rrvnoksztahnyc, albo i talich,

i takici zatazem tego roelzaju pojcie czsto bywa d,ogotlnym narzd,ziem

analizy. T!'prawdzie elementy tej lrlasy s w ich mnieruaniu konkretami,

sa,m& on& m przecie charakter abstrakcyjn.v. }Iimo to jeclnak nie uni-

kaj oni nazywania jej zna}riem bd - oclpowiednio - sowem, zwTo-

tem czy zdaniem. Powiailaj wic np., e sowo ra oznacza tak a tak

roiin, nie za, e tet oto - czy kady - egzemplarz graficzny (lub

akustyczny) r,a j oznacza. Brr,osy zATE}I LEpTEJ rrrB no D1.s1>oz1.cJl

rwnie i takie poIcIE zNAKu, mianowicie znaku Jxo BvTU ABSTRAT{-

CYI}IEGo,

Przemawia za tym jeszcze jetlna okoliczno. Jak wiaclomo z praktyki,

cza,sem swoje wasne ptzeycta lub stany psychiczne traktujemy jako

znaki, np. jako symptomy czy sygna jakich innych swoic]r ptzey

czy stanw: to, e mu atwo przebnczyem, jest clla mnie oznak tego,

ltlt,ntal signs are of rnixed. nature; the symbol pats of tlrem are callecl

celncepts" (Peirce, 2.300). Nie ma wic wtpliwoci,e dla Peirce'ii, zna-

kalili b1-1, zarwno przednriot_v konkretne, jak byty abstrakcyjne.

S nitomiast rrczeni, ktrzy sclz, e \TSzEIKIE zN.\KI IIAJ-! CIIA-

Ii.rJiTER, ABsTR,[CyJsr. Oto np. gdy cle Sarrssru,e cirrlrakteryzuje znak

jlio pocz enie signifdan.t z signfi,l, jt,clnostki zni,!czcei i znllczenia,

rr- jcd.nyru, i drugim wiclzc elementy ps_vchiczne. take ich kombinacj

nrnsi trzna za co.4 ps_vchicznego, a rvic za, pe\rncgo roclza.jrr byt abstrak-

cl-jny. Nawet jeclnak ci baclacze, ktrzy stlz. c, znaki s abstiakt:mi,

czsto s&m}:rn nonikom znakowym, np. ,nic poszczeglnym clwikorn

czrv lr*orrnom }rrb napisom, przyzrnj ntrrrfiz.sczn (l[orris, 1971 :

36; Eco, 1976: 49).

rnni znw arrtorzy, przecirvnie, twierlz, e zNAKI To pevnego roclzaju

lloclce, a zzttm co poZ*,{AlyALNEGo zA pouoc Z]rrsw, Co FIZyCz-

xnco (Guiraud, 1974: 29, oraz 1976: 13-14).

Poreclni clrog miclzy tynri skrajnymi stanowiskami obieraj zwo-

studia semiolyczne, :i

9 -

JlItzY PELo

zNAIr

131

].30

{

1977: 7). Jedni maj przy tym na myli, {l) e zlcaoozr rsrotN n-

NICA }IDZY ZNAKA_M A oZNAKAiII; PIDRWSZE s - ich zlaniem

I(oNwENcJoNAlNE, polczas gcly nnucrn - NATuRA],Nn1 pogodzenic tl,ch

przeciwstawnych ccch w jednym rodzajowym pojciu znaku spot,ot1o-

rvaoby * jak mniemaj - jego niejeclnoroclno i niejeclnolito(Guiraucl,

e malm d,o niego sabo; to, e si waham, czy pj clo kina, pozlv*lir,

mi si zorientowa, e tak naprawd, nie mam na to ,wielkiej ochoty.

Byby chyba czymnienaturalnym i niewygodrrym taki stan wasnej

wiadomoci, pocldany interprefutcji semiotycznej, uwaa za pewien korr-

kretny przedmiot; tym przedmiotem bybym ja sam w pelvnym molnL]n-

cie. Ale i w inny stan psychiczny, ktrego tamten jest oznak, byb;,

mn samym, nierzarlko w tynre momencie. Na tym wanie polega rric-

clogotlno: ja sam w peTruym momencie stanowi dla siebic znak sanrcgo

sicbie w tyme momencie. Poniewa znak nie :lnoe by iclcntyczny z tyt:rl,

czego jest znakiem, ttzeba by szuka wyjcia z tej sytuacji. Jedno polc-

gaoby na przyjciu, eto pervien aspekt mnie samego jest dla mnie oznk

innego aspektu mnie samego. A_le aspekty nie s konkretami, byob_v to

wigc od.ejcie od koncepcji znaktr jako konkretnej tzeczy. Drugie roz-

wizanie polegaoby na przyjciu, e pewien fizyczny fragrnent rnego

organizmrr w danej chwili jest dla mnie oznak innego fragmentu rnego

organizmu w teje chwili. Alc to znowu wymagaoby znajomoci lokali-

zacji w na zyrn ciele rnych naszych stanw, tzw. psychicznych, i zao,

enta, i rnego odzaju stany lub przeycia, np. to, e si wahamll czT

pj clo kina, i to, e nie nram}, wielkiej ochoty na kino, s rrmiejscorviorrc

Ti. rnl,clr czciaciinas samycir. Ponownie wic si okazrrje, e nickiccl.v

dewygodnie jest taktowa, znak jako konretll tzecz.

Z tlrrrgiej jednak tTony kiecty indziej nrorv rwnie NIEwvGoDNIE

xrn lrrn Do DYSPoZYCJI PoJCIA ZNAKU JAKO IIO]{IIRETNEJ tlznczl, tnk

prz;,-clatncgo przecie np. w rozwaaniac]r na tcmzlt znakrr- ikonicznyclr

*]bo n-wczas, gcly zajmujenry si poszczeglnyrrr wystpienienr symboitr

czy gcly bailarrry modyfikacje tzly. znaczenia sosni]ro\iego n zalenoci

ocl tcgo, w jakirn kontekcie i sytrracji wystpuje clarr1- cgzcmpltl z, cz1-li

okilz, rt,yraenia.

Dlatego to opowiaclam si za pozostawieniem otwilrt_vmi oblr w ponl-

nia,n.r.ch moliwoci i naclaniern clcfinicji pojcirr. znakrr postaci lterrra-

tvwy. Zgclmy si zatem, ezrnwNo Rzuczr. IioNKRETNE, JAK ByTy

IEKONKTiETNE BYWAJ_{ ZNAKA}II.

]

19i4: 29 -31), (2) Inni autorzy - o ezym jll bya mowa - rrwaaj-

e OZNAKI NALE Do KATEGOIiII FAKTW Ltr-B ZJAWISK, ZNAKI za, w ci-

lejszymtego sowa sensie, Do KATDGofin llzvczyl przeto - jak tn,ier_

tlz - ,,nie nrona zbrrrlowa wsplnej formuy d.efinicyjnej, nie naraajc

si na zarzut wadlivoci brd,orvy, poniewa formua taka musiaaby za,

rviera znrienne, ktrych podstawienianri byby zarwno nazwy rz,eczf,:,

jak i odpowiedniki so vno zja,wisk, a wic wyraenia na|ece do rnych

kategorii syntaktycznych" (Kotarbiska, 1957: 104).

Pierwszy zatzt mona by odeprze wskazrrjc nato, e nawet ,!y Tzlv.

ZNAKU NATURALNnI wysTPUJ ST.,ADNIn Ko: \YENCJONALNE, bez kt-

Iych nie mgby on funkcjonowa jako zlak. Poza t;im zawsze mona

rv_vmyli takic sformto,wanie definicji, aby obja. ona zarwno natrrralne,

jak korrwencjonalne relacje midzy znakiem a bytem oznaczanym. Do

fipraTyy przeciwstawienia tego co konwencjonalne temu co natrrralnc

rvrcinry w nastpnym rozd.ztale.

Z kolei na clrrrgi zatzttt mona by odpowiedzie, e ilekro jaka rzecz

zostaje uyta jako znak w cisnr sensie tego sowa, tylekro wystprrjc

on-! w pe,wnej s;,-triacji..,Owa Tzecz, izolowana od- tej sytrracji, przestaje

funkcjonorva j*ko zna,k. Ta sanrl, bia,a laska, ktra jest znakiem nie-

wid,omego, gcl_v kto jej rrywa c1o wykrywania plzeszkcl na drotize lrrb

trzyma w rkrr jaclc tramwajem, przestaje cokoiwiek znaczy i oznacz,.,

kied;, stoi w lrcie przeclpokoju, wisi na wieszaku czy zostaa wbita w zic-

rni i suy jako poclprka przymocowanemtr c1o niej moclzirtkietitu

tlrzewkrr. To nie biaa laska jest znakiem lepoty, lecz FAKI, n xro

JEJ urrwA w pewien sposb i w pewrrcj ch-ili. Pierwsz zatern nroliwo

zbtrclowanja ,wspinej clefinicji ozna]r i znakw porrstawaaby w zwizliu.

z uznaniem rwnie tych drugich za fakty bclzj*wislia; upacloby tym

slrnym omawiane oclnienie oznak ocl znakr.: Z_a,wrio ozNAKT, JAK

ZNAKI IIlTAAOBY S ZA FAKTY LUB ZJ_WISK_.

Nie krd,),zgoclzi si z t argumentacj. Powo;r, si mianowicie rra

rnic niiclzy zntkami aktualnyni a potencjnlnynri i powie, e bir,

llslra, porzucona w kcie, rviszc} na wieszaktr cz}i uytkowana ja,ko

polprka pocltrz5lnujca drze-ko, cigle przecie jest zna,kiem, rvanie

znakienr potencjrlnym. Poclobnie samochcl, chocia, s{oi na pakingrr,

nic przestaje by roclkienrtransportrr, wanierodkiem potencjaln_vrrr.

oto i temat c1o dyskrrsji. Ab_v j zapocztkowil, zarrwamy, e anlo_

gia nie by:r, w t_vrrl wypaclku ani pena, ani tak prosta. Bo to jednak sam

samochl jest rodkiern transportrr czy komunikacji, a nie fakt, e kto

go prowaclzi bcl nim jedzie w pewnym momencie. sprawt zatm otwarta.

IY. PoJCIE Z}{_\KU 1Y SZEROKIf{ SENSIE

Czy lrone zlulowr poJcIE zNAEu oBEJ]ILrJCE i to, co fi]ozofo-ie

stiro_vtnej Grccji naz;iwali selneiott, i to, co okreit.,li jako semaimom?

Ten, kto przyjmie wvraon wyej srrgesti. aby si zgoclzi, e znaki,

w szerokinr sensie tego sorva, byrvaj rzeczarui korrkretn_vnri lub bytanri

niekorrkretn;,rrii, btlzie te skonny twierlzco odporvieclzie na to p_v-

tlr,nie.

\\rielrr jeclnak autorw oclmawia rrznania takiego nadrzdnego, rolzaj o-

rego pojcia znaj<u. Dowod,z oni niekiecly, e ptzyjcie go rwnaoby

si rrazuceniu zna]iom jednoci, ktra faktycznie nic istnicje (\Yells,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: