Pomoc doraźna - podstawowe definicje

REANIMACJA I RESUSCYTACJA

REANIMACJA – czynności ratownicze mające na celu przywrócenie czynności układu krążenia, oddychania i świadomości jako najwyższej funkcji OUN

RESUSCYTACJA – czynności ratownicze mające na celu przywrócenie czynności układu krążenia, oddychania lub samego układu krążenia

ŚMIERĆ KLINICZNA, cardiac arest – gwałtowne przemiany czynności organizmu, spowodowane przez NZK i oddychania; stan ten jest możliwy do odwrócenia, dopóki nie nastąpią trwałe zmiany w funkcjach ustroju prowadzące do śmierci biologicznej.
Najbardziej wrażliwy na niedotlenienie jest OUN, po upływie 3 – 5 min nie udaje się przywrócić czynności kory mózgowej. Dane te dotyczą normotermii (t.j. temp ciała ok. 37°), hipotermia (niższa temp) hamuje powstawanie zmian destrukcyjnych w komórkach.

Główne oznaki śmierci klinicznej:
· Utrata świadomości
· Brak oddechu
· Brak czynności serca
· Szerokie, sztywne źrenice; nie reagują na światło
· Skóra blada, szara bądź sina
· Zniesienie napięcia mięśniowego

Tętno mierzymy opuszkami palców, kciuk schowany; na tętnicach szyjnych lub udowych.

powyżej 120 u/min tachycardia
+ zaburzenie rytmu tachyarytmia
poniżej 60 u/ min bradycardia
+ zaburzenia rytmu bradyarytmia


CZYNNOŚCI REANIMACYJNE:
a) udrożnienie dróg oddechowych
b) zapewnienie dobrej wentylacji płuc – sztuczny oddech
c) zastępcze krążenie – masaż pośredni serca
d) zastosowanie środków farmakologicznych


Nie podejmujemy reanimacji gdy:
1) przy chorobie nowotworowej, gdy wiemy że NZK jest ostatnim epizodem chorego, że nic już nie pomoże
2) gdy czas jest zbyt długi, powyżej 5 min
3) gdy taka jest wola umierającego wyrażona dokumentem pisemnym, przekazana przez bliskich, bądź też na łańcuszku czy bransoletce



ŚMIERĆ


PROCES UMIERANIA


życie umieranie śmierć


okres zaniku okres śmierci
czynności klinicznej



Okres zaniku czynności to postępujące upośledzenie i zanik podstawowych funkcji życiowych: oddychania, krążenia i funkcji OUN; jeśli uwarunkowania fizjologiczne są odpowiednie stan ten jest odwracalny 3 – 5 min


ŚMIERĆ nie jest stanem a kompleksem objawów cechujących zamianę stanu życia w stan martwoty.

Śmierć nie obejmuje ustroju w całości, jednocześnie; jest zjawiskiem zdysocjowanym w czasie. Najpierw umierają te układy, narządy i tkanki w których stopień czynnościowego wyspecjalizowania i metabolizmu jest najwyższy, a wiek w rozwoju filogenetycznym najmłodszy.


Narządy i tkanki w aspekcie metabolizmu tlenowego dzielimy na dwie grupy:
1) o niskim metaboliźmie tlenowym – w ciągu jednej minuty zużywają mało tlenu:
- kość
- chrząstka
- rogówka
- powięź
- skóra
2) o wysokim metaboliźmie tlenowym – w ciągu jednej minuty zużywają dużo tlenu:
- wątroba
- nerki
- serce
- OUN

Tolerancja braku perfuzji:
- wątroba i nerki do ok. 1 godz
- serce do ok. 45 min
- rdzeń przedłużony z ośrodkami, w tym z oddechowym do 20 – 30 min



EFEKTY PO WKROCZENIU CZYNNOŚCI RATOWNICZYCH:
1. W drugiej minucie trwania objawów uzyskamy pełny efekt reanimacji w postaci powrotu świadomości
2. W 6 – 7 min niemożliwe jest uzyskanie reanimacji, ponieważ kora mózgowa zdążyła ulec martwicy i wykształcił się nieodwracalny zespół apalityczny. W tym wypadku uzyskujemy wyższą resuscytację i człowiek będzie wykazywał wiele prawidłowych odruchów, samodzielny oddech, samoczynne krążenie krwi i funkcje wszystkich układów i narządów.
3.Po 20-30 min uzyskuje się resuscytację niskiego stopnia, osoba nie uzyska własnego oddechu, będzie wymagać sztucznej wentylacji. Po tym czasie powstał stan odmóżdzenia ze zniszczeniem opuszki (struktura mózgu), z bezdechem i wydolnym krążeniem, co będzie wymagało coraz większej ilości leków; człowiek ten jest ciepły, wytwarza mocz, lecz nie ma odruchów połykania, kaszlenia i wielu innych – jest to preparat sercowo – płucny; czas odłączenia od respiratora to czas zgonu.

Zabiegi reanimacyjne stosuje się u człowieka umierającego w okresie zaniku czynności jak i w czasie śmierci klinicznej!



CELE REANIMACJI:

- zahamowanie procesu umierania
- odwrócenie procesu umierania
- tymczasowe wytworzenie zastępczych funkcji układów podstawowych
- przywrócenie ich czynności spontanicznej i samoczynnej
- takie zaktywowanie, aby OUN był w stanie wytworzyć świadomość





MECHANIZMY ŚMIERCI:
1. Pierwotne zatrzymanie oddychania
proces umierania rozpoczyna się od zatrzymania oddychania, pierwotnym wydarzeniem jest bezdech, konsekwencją jest wydarzenie drugie – zatrzymanie krążenia; czas miedzy tymi wydarzeniami to 6 – 8 min; z chwilą zatrzymania krążenia następuje w ciągu kilkudziesięciu sekund następuje trzecie wydarzenie, zatrzymanie funkcji OUN

2.Pierwotne zatrzymanie krążenia
pierwotne wydarzenie to NZK, rezultatem tego jest następujące w ciągu kilkudziesięciu sekund wzniesienie wszystkich funkcji OUN łącznie z ustaniem oddechu

3.Pierwotne zatrzymanie funkcji OUN
rozpoczyna się od ustania OUN, szybko ustaje ruch krwi

Mechanizm 1 jest najbardziej rokowniczy, najkorzystniejszy, 2 rokuje gorzej, natomiast 3 jest najbardziej niekorzystny, tu efekt reanimacji jest praktycznie zerowy.

Efektywność metod odżywiania zależy od:
1. Potencjalna zdolność ustroju do życia
Oznacza stan zdrowia pacjenta, który pozwoliłby na kontynuowanie życia, gdyby nie wystąpił epizod patologiczny stanowiący śmiertelne zagrożenie.

2. Uwarunkowania fizjologiczne
Oznaczają przydatność układu oddychania i serca do stymulacji funkcji oraz zachowania w dostatecznym stopniu drożności krążenia mózgowego, wieńcowego, płucnego. Niedrożność krążenia powoduje zator.
ZATOR-zaczopowanie naczyń przez płynące wraz z prądem krwi nienormalne dla niej składniki: cząstki skrzepliny, kuleczki tłuszczu i bakterie.
Gdy krążenie płucne zostanie zatrzymane przez zator, niemożliwa jest sztuczna wentylacja płuc, w razie całkowitego zablokowania krążenia płucnego brak jest fizjologicznych uwarunkowań.
Całkowita niedrożność naczyń wieńcowych wyklucza możliwość podjęcia samodzielnych skurczów przez serce, tak samo jest w krążeniu mózgowym – zator powoduje zablokowanie krążenia

3.Upływ czasu (powyżej)

4.Wyszkolenie ratownika
Ratownik powinien prawidłowo przeprowadzić reanimację, przy masażu serca dłonie na 1/3 długości mostka, musi być odpowiednie wychylenie, unieruchomienie, zatrzymanie krwotoku( by nie doszło do wstrząsu)
Złym objawem jest przedłużająca się reanimacja, konieczność przedłużenia masażu serca wskazuje zwykle na poważne zmiany w mięśniu sercowym, układzie przewodzącym lub naczyniach wieńcowych.

Długotrwały masaż serca jako zabieg bardzo brutalny wywołuje uszkodzenia serca w postaci:
· przerwania włókien mięśniowych
· wybroczyn krwawych
· przerwania nitek ścięgnistych
· oderwania mięśni brodawkowatych

Zmiany narastają z wydłużeniem czasu trwania masażu, same mogą być przyczyną, że serce wskutek obrażeń nie będzie w stanie podjąć samodzielnych, skutecznych skurczów.


ŚMIERĆ BIOLOGICZNA – polega na nieodwracalnym ustaniu procesów przemiany materii we wszystkich komórkach ustroju, na ogólnej martwicy
Śmierć może być:
- naturalna: z przyczyn chorobowych, może być nagła np.: udar mózgu, zawał
- nienaturalna=gwałtowna: w wyniku działania czynników zewnętrznych, mechanicznych

AGONIA – okres przedśmiertny, w którym stopniowo narasta upośledzenie czynności UK, oddychania, zamroczenie; słabną odruchy i sprawność zmysłów; trwa od kilku godzin do kilku dni

Przyczyny śmierci: sercowe, płucne, pierwotnie mózgowe.

Kryteria śmierci biologicznej:
- bladość powłok
- stężenie pośmiertne (sztywność)
- oziębienie zwłok
- plamy opadowe
- zmętnienie rogówki
- wysychanie zwłok
najpóźniejsze objawy to:
- gnicie powłok
- przemiana tłuszczowo – woskowa
- strupieszenie

sekcja zwłok stwierdza przyczynę zgonu, jest wykonywana w celach naukowo – poznawczych; można od niej odstąpić na życzenie rodziny, ale gdy jest podejrzenie o zbrodnię to nie można.

ŚMIERĆ MÓZGOWA – w przypadku nieskutecznej lub zbyt późno przeprowadzonej resuscytacji dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu i obumarcia; gdy w tym przypadku utrzymuje się sztucznie funkcję oddychania i utrzymuje się krążenie mówimy o izolowanej przyżyciowej funkcji mózgu – jest to stan nieodwracalny, dalsze życie jest niemożliwe, pobiera się narządy lub stwierdza stan śmierci.

Kryteria rozpoznania śmierci pnia mózgu:
1) dokonanie stwierdzeń i wykluczeń, że:
- chory jest w śpiączce
- jest sztucznie wentylowany
- przyczyna śpiączki jest rozpoznana
- wykazano strukturalne uszkodzenie mózgu
- uszkodzenie mózgu jest nieodwracalne
2) wykluczenie
- chorych zatrutych, pod wpływem środków farmakologicznych
- w stanie hipotermii wywołanej z przyczyn zewnętrznych
- z zaburzeniami metabolicznymi i endokrynologicznymi
- z drgawkami i prążeniami
- dzieci do 7 dni

Dokonanie powyższych upoważnia do stwierdzenia nieobecności odruchów pniowych i bezdechu. Badania te wykonuje się dwukrotnie w ciągu 3 godzin.

Stwierdzenie nieobecności odruchów pniowych:
· brak reakcji źrenic na światło
· brak odruchu rogówkowego
· brak ruchów gałek ocznych przy próbie kalorycznej
· brak reakcji ruchowych na bodziec bólowy
· brak odruchów wymiotnych i kaszlowych
· brak odruchów oczno mózgowych
· bezdech
Powyższe kryteria i wcześniejsze leczenie, które nie dało efektów upoważniają do zebrania komisji w składzie: neurolog lub neurochirurg, anestezjolog i lekarz sądowy. Ta komisja uznaje pacjenta za zmarłego.


STANY UTRATY PRZYTOMNOŚCI

UTRATA PRZYTOMNOŚCI – stan w którym człowiek nie reaguje na bodźce, a na bodźce wewnętrzne reaguje ospale, bądź wcale; dzielimy ją na: utratę prz. z zachowanymi odruchami obronnymi, ze zniesionymi odruchami i z zaburzeniami wentylacji.

Podział kliniczny stanów utraty przytomności:
- omdlenie sincope simplex
- przymglenie świadomości
- śpiączka coma
- epilepsja

OMDLENIE – nagła, krótkotrwała utrata przytomności spowodowana niedotlenieniem mózgu przy zachowanej czynności serca; istota omdlenia polega na chwilowym niedokrwieniu mózgu, wskutek czynnościowych zaburzeń regulacji krążenia ogólnego w wyniku następujących czynników:
- emocje
- przewlekłe znużenie
- przebyte zakażenie
- niedożywienie
- niedobór tlenu
- niedokrwistość
- okres: dojrzewania, ciąży i przekwitania
- nagły ból, nagły wysiłek
- bolesne zabiegi
- kolka nerkowa, wątrobowa
- wypadnięcie dysku
- widok krwi

Objawy proglomalne (poprzedzające) :
- głębokie westchnienia
- odbijanie
- narastająca bladość, zwłaszcza twarzy
- pojawienie się potu, ślinotoku
- uczucie zawrotu, oszołomienie
- przyśpieszony oddech
- ściemnienie przed oczyma
- obniża się napięcie mięśni
Objawy omdlenia:
- uderzająca bladość twarzy
- spadek ciśnienia tętniczego, przeciętnie 80/40 mm Hg
- zwolnione tętno 30 u/min
- napięcie mięśni, odruchy i wrażliwość na bodźce są chwilowo obniżone
- źrenice wąskie, czasem szerokie
- oddech płytki, czasem niewidoczny
- czasem mimowolne oddawanie moczu
- trwa kilka minut (sama utrata przytomności kilka sekund)

Patogeneza omdlenia (przyczyna): rozszerzenie naczyń w obrębie mięśni i narządów wewnętrznych, nie następuje wyrównawcze przyśpieszenie czynności serca, lecz czynność ta ulega zwolnieniu. Istotę tych zaburzeń stanowi atonia (niemoc) układu współczulnego z przewagą nerwu błędnego.

Pierwsza pomoc w przypadku omdlenia:
· sprawdzenie, czy nie ma utraty krwi, wykluczenie krwotoku
· chorego położyć, głowę odgiąć do góry i w bok,
gdy siedzi, jedną rękę kładziemy na przeponę, drugą na kark i wykonujemy głębokie skłony
· odzież rozluźnić, twarz, szyję, klatkę piersiową spryskać wodą
· unieść kończyny dolne powyżej poziomu ciała, co zwiększy dopływ krwi do serca
· zapewnić dostęp powietrza
· po odzyskaniu przytomności pionizować stopniowo

PRZYMGLENIE ŚWIADOMOŚCI – spowolnienie czynności psychicznych, słabe odbieranie bodźców i senność, odpowiedzi na pytania z opóźnieniem bądź wcale, brak orientacji w czasie i przestrzeni, chory nie rozpoznaje bliskich

ŚPIĄCZKA – brak reakcji na jakiekolwiek bodźce, zniesienie wszelkich odruchów, bezpośredni stan zagrożenia życia. Jest objawem chorób:
- zatrucia
- urazy czaszki i mózgu
- guzy
- wylewy
- głęboka hipoglikemia
- ciężkie zakażenie ogólne SEPSA
- znaczne uszkodzenie wątroby
- mocznica
- choroby zakaźne przebiegające z wysoką temperaturą
- wylewy krwi do mózgu
- bywa stanem przedagonalnym u ludzi bardzo chorych i wyniszczonych

URAZY LUB ZRANIENIE GŁOWY – w tym wypadku należy dokładnie sprawdzić czy nie ma wycieku krwi lub surowiczo krwistej wydzieliny z nosa lub uszu, to sugeruje rozpoznanie złamania podstawy czaszki

EPILEPSJA – zespół kliniczny, w którym u pacjentów występują nawracające napady padaczkowe, wynikające z narastających zaburzeń czynności mózgu, polegających na nagłych, nadmiernych wyładowaniach komórek nerwowych. Różne postacie napadów wynikają z umiejscowienia i intensywności pierwotnego wyładowania neuronów oraz zakresu ich szybkości dróg rozprzestrzeniania się.
Epilepsja jest zespołem objawów zaburzonej czynności układu nerwowego, gdzie obok napadów przemijających mogą występować stałe objawy uszkodzenia czynności mózgu

Napady padaczkowe charakteryzują się:
- nagle występującymi zaburzeniami świadomości
- zaburzeniami ruchowymi, czuciowymi i psychicznymi
- mogą występować oddzielnie albo nakładać się

stan padaczkowy – ciągła aktywność napadowa, trwająca dłużej niż 30 minut, lub co najmniej dwa napady pomiędzy którymi nie następuje pełne wycofanie zaburzeń

Podział kliniczny:
- padaczka o znanej etiologii – objawowa
- o nieznanej etiologii (70%)

Czynniki mające wpływ na występowanie napadów:
- przewlekły alkoholizm
- niektóre leki
- stany gorączkowe
- gwałtowne bodźce czuciowe i zmysłowe
- niedobór snu

Etiologia (przyczyny):
- miejscowe
- ogólne
- prowadzące do uszkodzenia padaczko rodnego mózgu – w każdym okresie życia
- czynniki infekcyjne w okresie płodowym(różyczka, kiła)
- czynniki urazowe, niedotlenienie w okresie płodowym
- przy porodzie: uraz okołopłodowy, przedłużający się poród – niedotlenienie
- guzy, ropnie
- urazy czaszkowe i ich powikłania: krwiaki, torbiele
- zapalenie opon mózgowych
- stwardnienie rozsiane SM

Te objawy mogą się pojawiać w różnym okresie od urazu.
Padaczka nie jest chorobą dziedziczną, ale wrodzona predyspozycja do obniżonego pogotowia drgawkowo – rodnego mózgu może być uwarunkowa genetycznie.

Pierwsza pomoc w przypadku ataku epilepsji:
· zapewnić drożność dróg oddechowych: głowa do tyłu i w bok
· pomiędzy zęby włożyć drewniany kołek, bądź nasadkę łyżki, widelca
· chorego zabezpieczyć przed dodatkowym urazem
· ułożyć na boku w celu zabezpieczenia aspiracji treści żołądkowej
· nie krępować ruchów drgawek

ŚPIĄCZKA CUKRZYCOWA – jej objawy są poprzedzone zwykle kilkunastogodzinnym stanem przdśpiączkowym, który cechuje się nasileniem objawów źle kontrolowanej cukrzycy. Może wystąpić:
- wzmożone pragnienie, tym samym zasychanie w jamie ustnej
- wielomocz
- świąd sromu
- szybkie chudnięcie
- ogólne osłabienie
- zapach acetonu z ust
- wymioty treścią żołądkową o charakterze fusów od kawy
- brak sprężystości skóry, brak napięcia gałek

KWASICA KETONOWA:
- oddech Kussmaula: głęboki, przyśpieszony, tzw. „oddech gonionego psa”
- chory jest nieprzytomny
- skóra zaróżowiona
- ostre bóle brzucha i klatki piersiowej
- zwiotczenie mięśni
- zanikanie odruchów fizjologicznych

Pierwsza pomoc w przypadku kwasicy to ułożenie chorego w pozycji bocznej, pacjent musi jak najszybciej zostać poddany intensywnej terapii.

Postępowanie z nieprzytomnym:

1. Ocena wentylacji

W przypadku bezdechu stosujemy sztuczną wentylację płuc, jeśli oddychaniu towarzyszy chrapanie, świadczy to o częściowej niedrożności górnych dróg oddechowych, może to być skutkiem zapadania się języka, którego nasada zbliżając się do tylnej ściany gardła powoduje zwężenie jego światła do niżej położonych dróg oddechowych; należy odgiąć głowę ku tyłowi, by przez napięcie mięśni szyi spowodować uniesienie nasady języka i udrożnić drogi oddechowe. Niedrożność może też spowodować ciało obce: proteza językowa, wymiociny, nadmierna ilość śliny. Trzeba te ciało obce wymieść z jamy ustnej, lecz jeśli jest ono poza strunami głosowymi nie możemy zrobić nic, wtedy trzeba natychmiastowo wezwać karetkę.

Hypowentylacja – płytkie, rzadkie oddechy, poniżej 10 oddechów na minutę(norma 16 – 20), jeśli ją stwierdzimy należy wzmocnić wdech pacjenta przez wtłoczenie powietrza do płuc

Układamy pacjenta w pozycji BOCZNEJ USTALONEJ, która:
- zapobiega przed niedrożnością dróg oddechowych
- umożliwia odpływ wydzieliny na zewnątrz
- zapewnia stabilność ułożenia pacjenta
- zmniejsza niebezpieczeństwo uciśnięcia na splot barkowy, nerw łokciowy i strzałkowy

w tym ułożeniu pacjent pozostaje 40 min, potem przekładamy go na drugi bok

2.Ustalenie wydolności układu krążenia.

Sprawdzamy tętno, ciśnienie tętnicze (RR) i zabarwienie skóry. Jeśli tętno jest przyśpieszone, napięcie obniżone i ciśnienie jest obniżone, a skóra jest pokryta zimnym, lepkim potem to mamy do czynienia z krwotokiem wewnętrznym. W tym przypadku należy natychmiast zawiadomić pogotowie i unieść wszystkie kończyny do góry. Spadek RR, poniżej 70 – 80 skurczowego może być spowodowany środkami farmakologicznymi, a jeśli RR przekracza normę (norma: skurczowe 90 – 120, rozkurczowe 60 – 90 ) może sugerować wylew.

3.Ocena stanu neurologicznego

· badanie odruchu rzęsowego – trącamy rzęsy 3 – 4 razy, przechodzimy na drugą gałkę; jeśli brak tych odruchów to jest głęboki stopień nieprzytomności
· badanie reakcji na ból – ucisk skóry klatki piersiowej albo górnej gałęzi żuchwy – sprawdzamy czy jest grymas twarzy
· obecność odruchów z tylnej ściany gardła – jeśli nie ma tego odruchu to nastąpiło zniesienie bariery ochronnej, układamy chorego w pozycji bocznej ustalonej

· należy zapytać świadków czy zażył środki farmakologiczne, co się stało, na co choruje, jeśli są leki które zażył należy pokazać lekarzowi, zabezpieczyć w takim przypadku wymiociny.
· zabezpieczyć ciepło choremu, lecz nigdy nie wolno stosować: termoforów, grzałek i nacierania skóry alkoholem, który powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i utratę ciepła.


ZŁAMANIA

Złamania powstają przez pourazowe przerwanie ciągłości tkanki kostnej na skutek zmian patologicznych struktury kostnej np. nowotwór.

Dzielimy je na:
· otwarte – gdy kość przebija skórę, czasem kość przebija skórę i cofa się pozostawiając jedynie punktową ranę
· zamknięte – gdy skóra i tkanki miękkie leżące ponad miejscem złamania pozostają nienaruszone
· śródstawowe – szpara złamania sięga do stawu, może mieć przebieg: spiralny, skośny i poprzeczny albo w kształcie motyla

Złamania u dzieci są często opisywane jako wygięcia, uwypuklenia i złamania zielonej gałązki.
Złamania zmęczeniowe są wtedy, gdy działają powtarzające się mniejsze siły, zazwyczaj na kościach długich kończyn dolnych, są częste u sportowców, tancerzy i wojskowych, obejmują one płytkę nasadową wzrostową. Uszkodzenie tej płytki u dzieci może zniszczyć zdolność do tworzenia nowej kości i spowodować ich wadliwy rozwój
.
Rozpoznanie złamania
- każdemu złamaniu towarzyszy natychmiastowy ból, który nasila się przy próbach ruchu, ucisku na uraz
- utrata lub ograniczenie czynności kończyny
- zniekształcenie, obrzęk, ruchy patologiczne, które pojawiają się przy przemieszczeniu odłamków
- tarcie odłamków
- wylewy krwawe

Złamanie może przebiegać przez cały przekrój kości, lub przez jej cześć, wtedy mamy do czynienia z nadłamaniem, pęknięciem. Złamanie może też być z przemieszczeniem odłamków i bez przemieszczenia.
Złamania bez przemieszczenia najczęstsze są u dzieci, bo gruba i elastyczna okostna nie pozwala na przemieszczenie odłamków. W złamaniach z zachowaniem ciągłości okostnej mogą wystąpić przemieszczenia kątowe podobne do złamań młodych pędów drzew, dlatego nazywają się złamaniami zielonej gałązki.
Przy złamaniu otwartym może wystąpić wiele powikłań: uszkodzenie tętnicy i nerwów, co jest niebezpieczne grozi kalectwem, a nawet amputacją.

Do złamań u ludzi starszych dochodzi dość łatwo, typowe miejsca to:
- szyjka kości udowej
- złamanie kompresyjne trzonów kręgów
- złamanie dolnej nasady kości promieniowej
W razie kompresyjnego złamania kręgu może dojść do uszkodzenia rdzenia, porażenia kończyn dolnych, pęcherza i odbytu.


PIERWSZA POMOC PRZY ZŁAMNIACH – zasady ogólne:
· nie wolno poruszać kończyną w celu stwierdzenia tarcia odłamków czy zakresu ruchów patologicznych
· nie korygować przez ustawianie kończyny, tylko unieruchomić
· unieruchamiamy przed poruszeniem rannego w celu zmniejszenia obrzęku, bądź szybkości narastania
· zawsze unieść kończynę powyżej serca, można obłożyć lodem
· nie zmieniać unieruchomienia prowizorycznego na inne (chyba że jest zastój żylny lub niedokrwienie)
· podać doustny środek przeciwbólowy

UNIERUCHOMIENIE

Zawsze unieruchamiamy dwa sąsiednie stawy, a palce pozostawiamy na wierzchu, aby zaobserwować zmiany. Złamania kończyn górnych można transportować własnym środkiem transportu, ale nie dolnych.
Do unieruchomienia stosujemy deski, gazety, szalik, ręcznik, sztachety, agrafki – wszystko co mamy pod ręką, a co nadaje się do unieruchomienia.
Unieruchamiając nie zmieniamy ułożenia patologicznego.
Przy złamaniu otwartym dajemy wałek pod wygięcie, a tam gdzie jest rana przykładamy gazik lub czystą chusteczkę – to miejsce musi być pozostawione do wglądu.

KRWOTOKI

KRWOTOK – wydostanie się krwi w pełnym jej składzie poza światło naczyń krwionośnych, lub poza serce wskutek przerwania ciągłości ich ścian. Może być następstwem urazu lub pęknięcia zmienionego chorobowo naczynia.
W zależności od źródła krwotoki dzielimy na:
- sercowe
- tętnicze (żywoczerwona krew, płynie zgodnie z rytmem serca)
- żylne (ciemnoczerwona, płynie z rany jednostajnym ruchem)
- miąższowe (z naczyń włosowatych, z całej powierzchni kroplami)

W zależności od miejsca wynaczynienia:
- zewnętrzne-źródło promieniowania widoczne jest gołym okiem, krew wydostaje się na zewnątrz naturalnymi jamami ciała (krwiomocz, wymioty)
- wewnętrzne-wylew krwi jest do zamkniętych ja ciała (czaszki, klatki piersiowej)

W zależności od rodzaju naczyń:
- wybroczyny punkcikowe
- podbiegnięcia krwawe (siniaki)
- krwiaki (jest to wylew krwi do tkanek, powodujący ich rozszerzenie się i utworzenie grubościennej jamy)
- ogniska krwotoczne (jest to wylew krwi do tkanek z ich zniszczeniem

Następstwa zależą od rodzaju naczynia, tętnicze są bardziej niebezpieczne.
Zależą od miejsca wynaczynienia-bardzo niebezpieczny jest punkcikowy krwotok do określonej okolicy mózgu, niż rozległy wylew podskórny.
Od szybkości wypływu: jeśli krwotok jest powolny to ustrój ma możliwość przystosowania się do zmniejszonej ilości krwi, jeśli traci ją szybko to może być to śmiertelne.
Jeśli krwotok nie jest śmiertelny to po pewnym czasie ustępuje samoistnie.

MECHANIZM SAMOISTNEGO ZATRZYMANIA SIĘ KRWOTOKU:
· spadek RR
· odruchowy skurcz krwawiącego naczynia
· wytworzenie się skrzepu

Zagrożenie życia powstaje, gdy dochodzi do wstrząsu krwotocznego.
CECHY WSTRZĄSU KRWOTOCZNEGO:
· przyśpieszenie tętna powyżej 140
· spadek ciśnienia skurczowego poniżej 70 m

POSTĘPOWANIE OGÓLNE PRZY KRWOTOKACH:
- chorego położyć
- krwawiącą kończynę umieścić nad poziomem serca silne krwawienie z ziejącej rany należy wytamponować jałową gazą i założyć opatrunek uciskowy bezpośrednio
- należy ucisnąć tętnicę doprowadzającą krew do uszkodzonego odcinka
- silnie przycisnąć tętnicę do przebiegającej w pobliżu kości, w miejscu między raną a sercem
- nie kłaść na ranę waty i ligniny
- w przypadku amputacji urazowej opaskę zakłada się jak najbliżej miejsca odcięcia, aby nie stracić cennej skóry i tkanek.

KRWOTOKI Z NOSA
Mogą być banalne albo pourazowe, mogą być wynikiem nadciśnienia, ostrej choroby reumatycznej, samookaleczenia, ciała obcego, grypy (ponieważ zażywamy polopirynę, co wydłuża czas krzepnięcia) , polipów, ...