Agnieszka Łuciuk-Wojczuk
Dr Carl Simonton, amerykański lekarz, onkolog-radioterapeuta, pionier psychoonkologii, jest twórcą wszechstronnego programu psychoterapeutycznego - poznawczo behawioralnego dla chorych na raka i osób ich wspierających. Pod nazwą Programu Simontona, funkcjonuje cały system technik, stanowiących uzupełnienie konwencjonalnego leczenia onkologicznego.
Badania naukowe wykazały, że zastosowanie tego programu, jako uzupełnienie leczenia konwencjonalnego będącego odpowiednią interwencją psychoterapeutyczną, przeciętnie dwukrotnie zwiększa długość przeżycia chorych, przy znacznie poprawionej jakość życia. Stosowany jest także w wielu zaburzeniach psychiatrycznych (od uzależnień i zaburzeń osobowości, po depresję, natręctwa i lęki), a także we wszystkich chorobach zagrażających życiu.
Carl i Stephanie Simonton prowadzą Ośrodek Poradnictwa i Badań Chorób Nowotworowych – Simonton Cancer Center w Dallas w Teksasie – który jest jedyną organizacją systematycznie i konsekwentnie stosuje uzgodnione, międzynarodowe standardy psychoterapii w chorobach zagrażających życiu. Ponadto Ośrodek Simontona jest jedyną międzynarodową organizacją oferującą program szkolenia i oceny kwalifikacji terapeutów w tej dziedzinie. Szkolenia terapeutów oraz sesje z pacjentami i ich bliskimi odbywają się w USA, Japonii, Holandii, Niemczech, Szwajcarii, Austrii oraz Polsce.
Pod koniec lat sześćdziesiątych Simonton zauważył, że chorzy na raka nie współpracowali z nowym i obiecującym programem radioterapeutycznym. Okazało się, że główną przyczyną braku współpracy z zalecanym programem było poczucie beznadziei. Gdy zaczął zgłębiać sposoby radzenia sobie z brakiem nadziei zaadoptował wyobraźnię jako metodę motywacyjną stosowaną w zarządzaniu i biznesie. Gdy pobudził wyobraźnię u swojego pierwszego pacjenta z bardzo zaawansowanym rakiem krtani, rezultaty przeszły najśmielsze oczekiwania. Niedość, że nowotwór złośliwy cofnął się w bardzo krótkim czasie, to pacjent nie miał nawet najmniejszych objawów ubocznych naświetlań i powrócił do pełnego zdrowia.
Zdrowie w Programie Simontona rozumiane jest jako stan, w który angażuje się ciało, umysł i duch. Aby wpływać na zdrowie można posłużyć się tylko umysłem, ale jeśli będzie temu towarzyszyć świadomość ducha, nawiązanie kontaktu z wewnętrzną mądrością, wówczas efekt będzie o wiele silniejszy. Odwołując się do słownikowej definicji „ducha” Simonton podkreśla, że „duch” to podstawa życia, szczególnie istot ludzkich, czująca, popychająca do działania część naszej osoby. Praca nad duchowością oznacza umocnienie związku z naczelną zasadą życia. Oznacza także zadawanie pytań: dlaczego żyjemy tutaj, na tej planecie; jaki jest cel naszego życia. Duch ofiaruje człowiekowi środki, jakich nie można osiągnąć, stosując tradycyjne podejście psychologiczne. Otwiera bowiem na siły uzdrawiające, które daleko wykraczają poza naszą obecną zdolność pojmowania, a my możemy nauczyć się zastosowania ich we własnym życiu.
C. Simonton mówi: Najprawdopodobniej udowodnienie tej konkluzji w warunkach laboratoryjnych jest równie trudne jak potwierdzenie moich pierwszych odkryć. Mimo to zbierając codzienne doświadczenia, stworzyliśmy metody komunikowania się i pracy z duchowym aspektem naszej osoby i ufam, że to, czego nauczyłem się od pacjentów, jest nie do zanegowania. (Simonton 2003)
Z takiego podejścia wynikają następujące kluczowe założenia Programu:
1. Nasze emocje znacząco wpływają na zdrowie i proces zdrowienia (również z choroby nowotworowej).
2. Nasze przekonania i postawy wpływają na nasze emocje, a przez to też na nasze zdrowie.
3. Możemy znacząco wpływać na nasze przekonania i postawy.
W rezultacie kształtujemy nasze emocje i tym samym znacząco wpływamy na nasze zdrowie.
4. Sposobów oddziaływania na nasze przekonania i postawy można się nauczyć używając różnych metod przedstawionych w tym programie.
5. Wszyscy funkcjonujemy jako byty fizyczne mentalne i duchowe. Te aspekty naszego życia powinny być wzięte pod uwagę w szerokim kontekście zdrowienia ze skupieniem się na konkretnych potrzebach osoby, która jest chora, a także w kontekście jej rodziny, wspólnoty i kultury.
6. Harmonia jest kluczowa dla zdrowia. Jest tworzona przez równowagę pomiędzy fizycznym, mentalnym i duchowym aspektem bytu. To przenosi się na relacje ze sobą, rodziną, przyjaciółmi, społecznością, planetą, wszechświatem.
7. Mamy wrodzone (genetyczne, instynktowne) tendencje i możliwości, które pomagają nam poruszać się w stronę wewnętrznej harmonii i zdrowia (fizycznego, mentalnego, duchowego i społecznego).
8. Te wrodzone zdolności mogą być rozwinięte i wzbogacone w znaczący sposób poprzez techniki i metody, które są przedstawione w tym programie.
9. Gdy te zdolności są rozwijane dochodzi do wysokich umiejętności, tak, jak przy uczeniu się innych rzeczy. To prowadzi do większej Harmonii i poprawy jakości życia, która znacząco wpływa na stan zdrowia danej osoby.
10. Te umiejętności i wgląd również zmieniają nasze podejście do śmierci poprzez osłabienie lęku, bólu i uwolnienie większej energii do zdrowienia i życia pełnią życia dzisiaj.
Na wystąpienie choroby zagrażającej życiu składa się wiele czynników sprowadzających się wg nurtu behawioralno-poznawczego do występowania niepożądanych zachowań lub braku zachowań pożądanych w określonych sytuacjach. W oparciu o naukowe odkrycia wielu wybitnych specjalistów, w większości przypadków wystąpienie chorób zagrażających życiu, w tym na raka wraz z aspektem dalszego przebiegu tej choroby, wiązane jest z psychologicznymi, osobowościowymi cechami pacjenta oraz historią jego życia emocjonalnego.
Już w latach 70-tych dr Thomas z Akademii Medycznej Johna Hopkinsa, w wyniku trzydziestoletnich badań doszła do wniosku, że osoba, która jest predysponowana do choroby nowotworowej posiada następujące cechy charakteru:
· reaguje na stres przygnębieniem i poczuciem beznadziejności,
· całkowicie skrywa emocje lub ujawnia je tylko częściowo,
· odczuwa brak bliskości z jednym lub obydwojgiem rodziców.
Z kolei dziedzina stosunkowo nowej gałęzi medycyny – psychoneuroimmunologii - donosi w jaki sposób emocje są przekładane na substancje chemiczne (molekuły informacyjne), które wpływają na system obronny organizmu i inne mechanizmy uzdrawiające. Badania donoszą (Candace Pert 1973 ), w jaki sposób emocje są przekładane na substancje chemiczne (molekuły informacyjne), które wpływają na system obronny organizmu i inne mechanizmy uzdrawiające. W organizmie są co najmniej trzy systemy odpowiedzialne za przenoszenie emocji na poziom fizyczny.
1. System endokrynny posługujący się hormonami.
2. System nerwowy, który ma bezpośrednie połączenie z białymi krwinkami.
3. Molekuły informacyjne: neuropeptydy, neurotransmitery, czynniki wzrostu i cytokiny, które wpływają na aktywność komórek, ich podział i mechanizmy genetyczne.
Dzięki nowym zdobyczom techniki naukowcy mogą zobaczyć w warunkach laboratoryjnych, że pewne włókna nerwowe kończą się na powierzchni niektórych białych krwinek, co stanowi naukowy dowód, że leukocyty otrzymują informacje bezpośrednio z systemu nerwowego, przy czym informacje te rodzą się w mózgu. Białe ciałka będące kluczowym składnikiem systemu odpornościowego organizmu, rozpoznają i niszczą obce organizmy, jak bakterie i komórki nowotworowe. Jest więc obecnie możliwe śledzenie w warunkach laboratoryjnych fizjologicznego procesu, w którym informacja wysłana z mózgu wpływa na działanie systemu odpornościowego.
Celem terapii - Programu Simontona jest poprawa funkcjonowania emocjonalnego pacjenta, wzrost zaangażowania w proces leczenia, wiążący się ze zrozumieniem konsekwencji działania emocji i przejęciem odpowiedzialności za własne zdrowie, a także poprawa komunikacji z otoczeniem oraz ogólna poprawa jakości życia. Jej podstawowym celem wywodzącym się z nurtu poznawczego jest przede wszystkim ukierunkowanie na przekształcenie treści myślenia, w następstwie którego dochodzi do modyfikacji zachowań i uczuć z nimi skojarzonych. Program Simontona obejmuje także swoją terapią osoby wspierające pacjenta chorego na raka, czyli członków rodziny lub innych spoza rodziny, a będących w roli wspierającego. Ważne jest, aby dla chorego będącego w związku małżeńskim osobą wspierającą był współmałżonek, ponieważ najważniejszą rolą osoby wspomagającej jest pomoc w przeszczepieniu koncepcji Programu na teren własnego domu i bycie mu pomocnym w pracy w znajomym otoczeniu, a także, aby przyczynić się do umocnienia małżeństwa i nie spowodować jego zachwiania. Dla osób wolnych, osobą tą powinien być ktoś bliski, gdyż pacjenci na wieść o chorobie lub nawrotach choroby reagują szokiem trwającym najczęściej trzy do sześciu miesięcy. W takich przypadkach często wsparcie ogranicza się tylko do umiejętnego bycia z chorym, ponieważ zbyt wczesne zastosowanie metod wsparcia, może skłonić ich w kierunku rozpaczy i poczucia beznadziejności, a najistotniejsze w powodzeniu terapii jest poczucie wewnętrznej gotowości pacjenta.
Metody stosowane w Programie Simontona podlegały na przestrzeni 30 lat wielu modyfikacjom, idącym daleko poza pozytywne nastawienie oraz wyobraźnię i obecnie obejmują zarówno poznawczo-behawioralny model samopomocy emocjonalnej, jak również terapię indywidualną, grupową, rodzinną, edukację, rozwój duchowy/filozoficzny, stawianie i osiąganie celów bez ryzyka niepowodzenia, relaksację, wizualizację, aktywność fizyczną, rozwijanie systemu wsparcia i umiejętności komunikacji z bliskimi, a także wiele innych elementów stanowiących wszechstronny i spójny program psychoonkologiczny.
Program Simontowa jest to prawdziwie holistyczny program odnoszący się do wszystkich podstawowych sfer życia: poprzez kształtowanie u pacjentów oraz u osób wspierających wielu umiejętności. Jego podstawowym zasadami są:
· uszanowanie własnych ograniczeń (fizycznych, emocjonalnych, intelektualnych i duchowych),
· skupianie się na tym, co jest u pacjenta w porządku, a nie na tym, co nie jest z nim w porządku
· zrozumienie, że droga do zdrowienia dla każdego jest indywidualna,
· wyważenie troski i przywiązania do rezultatu.
W ramach tej terapii pacjenci i osoby wspierające uczą się i odbywają ćwiczenia w zakresie nauki relaksu, wzmacniania poziomu energii i witalności, radzenia sobie z bólem emocjonalnym, poznają zasady „zdrowego” myślenia. Ćwiczą własną wyobraźnię jako sposób wpływania, korygowania swoich myśli, przekonań i postaw, a tym samym emocji i zdrowia. Poznają źródła własnych emocji pozytywnych, negatywnych i neutralnych;rozwijają i wzmacniają kompetencję emocjonalną wg modelu ABCD Emocji w terapii poznawczo-behawioralnej. Uczą się jak radzić sobie z codziennym stresem, rozwijają i wzmacniają nadzieję i zaufanie w oparciu o zagadnienia wewnętrznej mądrości, duchowości i przekonań fundamentalnych. Poznają znaczenie choroby w swoim życiu poprzez identyfikację wzorców zdrowia i choroby; analizują zmiany we własnym życiu, które poprzedziły wystąpienie choroby w okresie minionych dwóch lat. Określają korzyści z choroby, odkrywają własne potrzeby, by dostrzec możliwości integrowania zdrowia i choroby. Eksplorowane jest także zagadnienie umierania, by zwiększyć poziom energii do życia tu i teraz oraz w celu tworzenia zdrowych przekonań na temat śmierci. Kolejnym etapem jest tworzenie struktury służącej zaspokajaniu własnych ważnych potrzeb; tworzenie osobistego dwuletniego planu zdrowienia w ramach 6 arbitralnych sfer życia:
1. Zabawa - każda czynność, która przynosi radość i zadowolenie - zabawa i śmiech stanowią zagrożenie dla choroby!
2. Odżywianie – w zgodzie ze sobą w tym konkretnym okresie życia, bez strachu i poczucia powinności.
3. Twórcze myślenie - wyobrażanie sobie lub myślenie o pożądanym rezultacie (dotyczącym zdrowia lub każdej innej sfery życia), medytacja i inne metody wykorzystania procesów umysłowych.
4. Wsparcie społeczne - znaczące związki z rodziną, przyjaciółmi, terapeutami, wspólnotami religijnymi czy duchowymi.
5. Ćwiczenia - każda aktywność fizyczna używana jako destresor, spełniająca warunek, że samopoczucie po niej jest lepsze niż przed.
6. Cel w życiu - czynności, które przynoszą poczucie sensu w życiu, kierowane w stronę szczęścia.
W ostatnim etapie terapii chory i osoba wspierająca udoskonalają system wsparcia i umiejętności komunikacji, zarówno z pozycji osoby chorej, jak i osoby wspierającej. Możliwa jest także wspólna ocena dostępnych źródeł wsparcia i możliwości korzystania z nich.
Od strony formalnej realizacja Programu Simontona w Ośrodku Onkologicznym przebiega w następujący sposób: pacjent wraz z osobą wspierającą bierze udział w tygodniowej terapii. W trakcie terapii przedstawione zostają wszystkie założenia Programu, który stosuje w sposób wzajemnie uzupełniający się następujące modalności:
1. terapię indywidualną,
2. terapię grupową,
3. terapię rodzinną,
4. edukację o nowotworach złośliwych, układzie odpornościowym, emocjach i samopomocy.
Każda para - pacjent oraz osoba wspierająca - otrzymuje terapeutę, który odbywa sesje indywidualne z każdą z osób oddzielnie, a później wspólne - pacjent wraz z osobą wspierającą, a także grupowe, w celu porównania wzajemnej wymiany przemyśleń.
Pierwsza wizyta doktora Carla Simontona w Polsce w 1997 roku stanowiła oficjalne wprowadzenie Programu Simontona do naszego kraju. Jednak od wielu lat polscy terapeuci i lekarze stosowali elementy tej metody we wspieraniu leczenia osób chorych na raka. W Polsce jednym z propagatorów tego podejścia jest dr Mariusz Wirga, psychiatra, obecnie dyrektor d/s kontroli jakości w Ośrodku Onkologicznym Simontona w Malibu w Kalifornii . Prowadzi także szkolenia certyfikowanych terapeutów na terenie Polski.
W Polsce odbywają się warsztaty terapeutyczne dla chorych na raka i osób ich wspierających na podobnych zasadach, jak w ośrodku Simontona. Trwają 6 dni ale odbywają się również w skróconej wersji weekendowej; obejmującej 10 sesji. Rozpoczynają się ustaleniem kontraktu terapeutycznego w nurcie poznawczym zawierającym oczekiwania pacjenta, czas trwania terapii i zasady bycia w grupie. Na sesjach poruszane są wszystkie treści Programu Simontona, odbywają się także ćwiczenia z pacjentami oraz osobami wspierającymi. Terapia ma charakter dyrektywny i krótkoterminowy. Po zakończeniu warsztatów terapeutycznych pacjenci mają możliwość nawiązania kontaktu indywidualnego z certyfikowanymi terapeutami, celem pracy z własnymi przekonaniami, objęci są także długoterminową wspierającą opieką terapeutyczną.
W Krakowie istnieje Stowarzyszenie Wspierania Onkologii „Unicorn”, w którym pacjenci posiadają możliwość wsparcia ze strony certyfikowanego terapeuty wg programu Simontona. Organizowane są dla nich różnego rodzaju zajęcia warsztatowe, z dziedziny artterapii, jak muzykoterapia, choreoterapia, yoga, a także wielotematyczne warsztaty wyjazdowe.
W trakcie prowadzania sesji muzykoterapeutycznych, które miałam przyjemność prowadzić w „Unicornie” w ramach badań, na podstawie których napisałam pracę dyplomową w ramach studiów podyplomowych z muzykoterapii na Akademii Muzycznej w Krakowie, spotkałam wielu pacjentów. Pośród nich są także ci, którzy wyzdrowieli, „przeprogramowali” swoje życie i mogliby stanowić pod względem swoich umiejętności życia wzór dla wielu ludzi, w tym tych, którzy nigdy nie zostali doświadczeni chorobą zagrażającą życiu. Niesie to ze sobą wielką nadzieję, że jest szansa na powrót do zdrowia dla wielu innych chorych, gdyby tylko mieli okazję o niej usłyszeć.
Bibliografia:
1. O. C. Simonton, Jak żyć z rakiem I go pokonać, Ravi, Łódź 2003.
2. O.C. Simonton, Triumf życia, Ravi, Łódź 2005.
3. Psychoterapia szkoły, zjawiska, techniki, specyficzne problemy, pod red. L. Grzesiuk, PWN, Warszawa 1995.
Agnieszka Łuciuk-Wojczuk ukończyła Akademię Muzyczną w Krakowie, pracuje w Filharmonii Krakowskiej jako muzyk; obecnie jest słuchaczem studiów podyplomowych: Muzykoterapii na Akademii Muzycznej w Krakowie, jest członkiem redakcji Zwierciadła Medycyny
dancistino