Chojnacka relacja_pomiedzy_wiara_a_rozumem.pdf

RELACJA POMT4DZY WIARA A ROZUMEM

DWA SKRZYDLA DUCHA LUDZKIEGO

spotkalasigzapowiedZnapisania

encyklikiprzez papieiaJanaPawla II, kt6ra miala siq sta6uwieilczeniem

Z wielkim oczekiwaniem

i zainteresowaniem

jego

jej w dokumencie tej rangi.Tematyzacja

filozofiijako fundamentuuprawianiateologii oraz metarefleksjinad wynikami

naukszczeg6lowychstanowi zapewne ,,filozoficzny testament" papieza, kt6ry

wiernyswojej dotychczasowej pracy naukowej, pröbujedokona6syntezymySli

filozoficznej i teologicznej,zostawiaj4cniejako swöj testamentfilozoficzny.

14 wrzeSnia1998r. w SwigtoPodwy2szeniaKrzyLa podpisujesw6j dokument,

ktöregoarenga brzmi: Fides et ratio, nie zostawiaj4cwqtpliwo5ci,iLezajmie

sigw nim m4droSci4 przyrodzon4

i nadprzyrodzonq'.Oficjalna prezentacja

tekstu

I Arenga jest tytulem encykliki i s4 to pierwszeslowa dokumentuw j. laciriskim.Zwyczaj ten

w odniesieniu

do encyklikzostalwprowadzony przezpapie2a GrzegorzaXVI encyklik4 Mirami vos

llt

my(li filozoficzneji dowartoSciowania

r64

Materialy

odbyla sig 15 paädziernika 1998r. w Watykaniei zostaladokonana przez kard.

J6zefaRatzingerai abpaJ6zefaZycifrskiego. Od samego pocz4tku spotkalasig

z wielomakomentarzamizar6wnoprasowymi,

jak i filozoficzno-teologicznymi,

bylopotwierdzeniem

zainteresowania

i oczekiwafir.Dokument

tejrangizajmujqcy

relacj4pomigdzywiar4 i rozumemstanowiwielkq nobilitacjg

filozofii i przyczynek do dalszychbadari,analizi dociekarinatemattej nie zawsze

latwejrelacji.Tylko wlaSciweustawienierelacjimoZepomöc,abyniestalasigona

destrukcyjn4dla czlowieka,lecz daj4c4wlaSciwqsyntezgspojrzeniana Boga,

czlowieka,rzeczywistoSö ziemsk4i caly kosmos.Papieskarefleksja jest bardzo

wa2nymglosemwyra2onymw formie urzgdowejw dyskusji,kt6rama miejsce na

lamachpublikacjinaukowych, salwykladowych,alei w ka2dymczlowieku,kt6ry

dostrzegawzajemneprzenikanie sig wiary i rozumu.Jan Pawel II chcial kon-

tynuowaddyskurspodjgtyprzezmySlicielistaroZytnych,

jak i nowo2ytnych.WSr6d

tej drugiej grupy papieZ wymienil m.in. EdytE Stein, daj4c ja jako przyklad

,,owocnej relacjimiqdzyfilozofi4 a slowemBo2ym"i. Dlatego interesuj4cewydaje

sig byö pytanieo podobiedstwa

i r62nicez wykazaniemewentualnychrecepcji

w koncepcjistosunkuwiary do rozumuw przypadkuEdyty Steini JanaPawlaII.

W pierwszej czgSciartykulu punktem wyj6ciabedziewiara,kt6ra poszukuje

zrozumienia,w nastgpnejcentralnymzagadnieniem

bgdzierozum,ktdry otwierasig

naSwiatlowiary.Czy moZliwy jest dialog pomigdzy nimi i w jaki spos6bnaleLygo

prowadzi6?

CREDOUT INTELLIGAM'

JanPawelII siggaw swoimdyskursienatematwiaryposzukuj4cejzrozumienia

do doSwiadczenia

PismaSwigtego,wskazuj4cnaprzekonanie

2e,.istniejeglgboka

a poznaniem wiary"5.Owa

jednoSd zakladazdolno6dczlowiekado przeprowadzenia

jednoSö miqdzypoznaniem

rozumowym

procesöwpoznawczych

nie wykluczajqcprzy tym wiary. Dlaczegonie nale2yodrzucadwiary w poznaniu

rozumowym?Przedewszystkimzapewniaj4crozumowipotrzebn4mu autonomig

w zastosowaniuSrodkdw

i wyborzematerii,nie naleZyzakladaöbezpo5rednio,

2eta

(1832). Wigcejna tentematzob.G. Chojnacki, Sumieniew iwietleprawdy,Kotnparatywna analiza

koncepcjisumieniaw encyklice ,,Verilatis splendor"i ,,Corpus Paulinunt",Poznafi2003,s. 50-53.

W niniejszymprzedlo2eniuwykorzystanopolskie wydanieencykliki:JanPawelll, EncyklikaFideset

ratio,Poznafi1998 (dalej: FR). DlaczegoJanPawelII wybralSwiqtoPoclwyZszenÄKrzy2a

Sw. jako

dzierluroczystego

podpisania

tekstuencyklikiwyja6niaT. Styczefi,Rozum

i wiarawobecpytania:Kim

i wiarawobecpytania...,s. 153-212:K. Mqder, Rozumi wiaramöwiqdomnie.Wokrilencykliki

Jana PawlaII ,,Fideset ratio", Krak6w 1999;H. Waldenfels, Mit zwei Fliigeln,KommentarLtnd

Anmerkungen 1ur Encyklika ,,Fides et ratio" PapstJohannesPaulsll.. Paderborn 2000.

t FR nr 74.W tekSciewykorzystanowlasnetlumaczeniadzielEdytyStein.

a Nawi4zaniedo wypowiedziSw.Augustyna: ,,WierzE, aby rozumied,i rozumiem,aby gtgbiej

wierzyö",Sermones.43,7,9, w: Patrologialatina I-CCXVII (l-lV Indices),wyd. J.P.Migne, Paris

1878-90,

s.38,258.

5 FR nr 16.

sig bezpoSrednio

i nierozerwalna

jestem?,Lublin2001,s.212-214,

' Zob. niektdrewybranekomentarze. Per unalekturadell' Enciclica ,,Fideset ratio", Quaderni di

,,L'Osservatore Romano",Collanadirettada Mario Agnes45, Cina del Vaticano 1999;T. Styczefi,

Rozum

Materialy

r65

autonomiazostanie poprzezwiarg ograniczona.Uzmyslowienie sobie,ze.istnieje

poznanie wiary jest öciywiSciewezwaniem dla czlowieka,ilebyu6wiadomil sobie,

2e rozu nie jäsljedynym Zr6dlem poznawczym

i skorzystal z ptopozycji.poznania

T9 propozycjqmozeczlowiek przyjqölub j4 odrzucid.Ale czy

wteäy LgdziemöZliwe ,,d<iglebrie

nadprzyrodzohegö.

poznanieSwiatai dziejowych wydarzeri"?'. .

Niasu*asiq poza rym pytanieczy pomiQdzy wiar4i rozumemistnieje jakaS

rywalizacjaT.Ouä ZrOaiapo/naniamaj4wlasny przedmiotbadarii odmienny punkt

wyjScia, posluguj4csig wlaSciwadla nich metod4.Jednak2e

istniejept.zestrzeir,

w-[t6rej ilE one przenikaj4,gdy2 natur4ich jest ch-göodpowiedzi na podstawowe

pytania"dotycz4cö

sensu 1 efzystencjiczlowieka. Stqdmo2esig rodziöwraZenie

i<onkurencji pomigdzytymi-sposobami poznania,gdyLmoZna-pr6bowaö ustaliö

hierarchigZr6delpoznawczychi spos6b

ich przyporzqdkowania. MoZnatelinaczei

rozwiqzaö problemrywalizäcjipoprzezokreslenie zale2no6cizwrotnej:im bardziej

poznajgroiumo"no,iym bardziejmuszg w to uwierzy6co poznalemw naturalny

ipos66, gdy2 wszelkäwiedza Zakladaprzeslanki,ktdre przyjmuiemya priori,

i zaraz{m'nauki szczegdtowe i filozoficzne nie wyczerpujqgqteg,o _spektrum

poznawczego.PapieZargumentuje

to istniej4c4w czlowieku intuicjq,kt6raoparta

nanieprzebianycE

silaclipoznawczych,

ukierunkowuje

gow stronqg_ranicy

rozumu

2e za Äiq znaidzie on peln4,a nie czgSciow4 prawdq

dajqcA mu"pocluciecalkowitegoszczqsciä po calymtrudziepoznawczym.ö.

Vu\"?-

noSöoOwrotnamusibyö zachowanaw takimsamymstopniu. To zagadnieniebEdzie

stanowilo jeszczepunktdo dalszychrozwazafr.

Poznanie na drodzewiary jest poznaniempewnym.Bez niegonie mieliby6my

dostgpu do tajemnic zawaittch w Objawieniu, kt6re dla rozumu sq wiedz4

nieoiiqgaln4.iakZe w stosunku do prawd, kt6re mo2emy poz.naöna drodze

rozumöwej, wiarastanowipoznaniebeZ niebezpieczedstwa

lle.Au. Chodzibowiem

o to, 2e ska2onanaturatudzka, wigc i rozum mo2e bladziö, poznaj4cprawdy

moralnei religijnee.Tg prawdq zawarlju2 w swojej encyklice. HuyaTtjgeneris

PiusXII, odnöszqc siEdb latwoSci poznania,

jaka dajenam wiara"'.Naturalnie

odrzucaj4c wiarQ,trudno przyj4ö, 2e poznaniena jej drodzedaje nam pewnoSd

i jest wolneod blgdu.

rozumowegodorvodem na

Scisly zwiqzäkpomigdzynimi s4 wypowiedzizawartenakartach Stareg-o

Te_stamen-

tu, ki6reodzwierciedlajq podobieristwado starozytnej mySliOrientu.JanPawel II

przywolujetu starotestamentalna

prawdqo tym,. 2e poznanie.ludzkie

jest procesem

przypominaj4cym

ludzkq wEdrdwkEnie maj4cqkofica. Aby na tej

6 Tam2e.

? Zob.FR nr 17.

s Tam2e. ,,Pragnienie

poznania

jest tak wielkie i rozbudzatakieenergie, 2e ludzkieserce,chod

bogactwemukrytym poza niq. przeczuwa

bowiem. 2ew nim zawartajestwyczerpujqca odpowiedZna ka2dedot4dnierozstrzygnigte

granicg,

tqsknizaniesko6czonym

pytanie".

pnez kt6re czlowiek postanowilnada6sobie

calkowit4i absolutnqautonomig w stosunkudo Tego,kt6ry go stworzyl,utraciltq zdolno66siggania

rozumemdo Boga Stw6rcy.(...)Oczyumysluniemogly ju2 widzieöwyraZnie:stopnioworozum stalsiQ

wigZniemsamegosiebie".

r0 ,,by nawet prawdy religijne i moralne,ktdre sameprzezsig nie sq niedostqpne

rozumowi,

w obecnymstanierodzaju ludzkiegomoglybyö poznaneprzezwszystkichw spos6btatwy,z zupelnq

pewno6ci4

ibez domieszkibtEdu".H. Denzinger, A. Schoenmetzer,Enchiridion symbolorum,

definitiorurm

et cleclarationum

de rebus Jidei et ntorum,3875.

i wiary daj4c przekonani-e,

- Powracaj4c do wqtkuroli wiary w procesiepoznania

permanentnym,

natrafiananie przekraczaln4

e FR nr 22: ,,W nastQpstwie niepostuszeiistwa,

r66

Materialy

rozumowi.Do tegodochodzi jeszczebojaifi Bo2a,charakterystycz-

nadla starotestamentalnego

jakiS sukces poznawczy, nalezywyzbyösig pychy, 2e wszystko

Bogai wiargw to, 2e

B,69Izraelanie jest Bogiem w wydaniudeizmu. Wrgcz przeciwnie,

mgdrca,uznaj4cq

transcendencjg

jego milo6ö

kierujeimmanentnieSwiatem.Je6lite prawdyzaakceptuje

rozum,bo nie sqonemu

jego naturze,to wtedy zostaniezaiegnany jakikolwiek

konfliktpomigdzynim a wiarq (por. FR nr l8)".

Kolejnymkrokiem w lepszymrozumieniunieodzownejroli wiary w procesie

poznaniarozumowego jest odniesieniedo tajemnicy UkrzyZowaniai Zmart-

wychwstaniaJezusaChrystusa.Jan PawelII okreSlatajemnicapaschalnq

jako

rafg, o kt6r4 mo2e siE rozbid relacja pomigdzy wiar4 i rozumem.Nie oznacza

to, 2e tylko rozbiciegrozi ich spotkaniu.KrzyL i Zmartwychwstaniewyznaczaja"

dokladniemiejscespotkaniatych dwöch rzeczywisto6ci poznawczych. Dlatego,

aby je wlaSciwiezinterpretowa6 nale?ymisteriumpaschalneuznaezanieodzowne,

gdyZ w JezusieChrystusienastapilaidealna jednoSd wiary i rozumu. ,,Rozum

nie moZesprawi6,2e stracisenstajemnicamilo5ci,ktörej symbolem jest Krzy2,

natomiastKrzyL moLedaörozumowiostatecznqodpowiedZ,ktörejtenposzukuje"

(FR nr 23). Von Balthazarzaznacza,2e tajemnicaJezusaZmartwychwstalego

pomaga aplikowaö relacjg wiary i rozumu do wla5ciwegorozpoznanianorm

Zycia chrzeScijarlskiego,

aby w ten spos6bnast4pila jedno6d wiary i etosu''.

T. Styczeri podkreSla tu fakt udzielenia czlowiekowi daru transcendentalnej

wolnoSci,k^tdrapolegana przyjgciulub odrzuceniuszansyplyn4cejz tajemnicy

Paschalnej

''. Na pewno nie jest ta tajemnicalatwado zrozurnieniadla osoby,

ktdrej obce s4 chrzeScijafskie prawdy wiary, ale i ona moze otworzyö sig

na dzialanieBoga,ktdry wzbudzalaskgwiary.

Przytaczajqcteraz wypowiedzi Edyty Stein dotycz4cewiary, poszukuj4cej

zrozumienia,chcialbym wykazaöpodobiefrstwomerytorycznepomigdzymy6lami

Jana PawlalI i Edyty Stein,ktörewyr62niaobojgaautordww dyskursiena temat

relacjiwiary i rozumu.EdytaSteinpodkreSla,2e caleZyciemolna by spgdziönad

tym,abyci4gleszukaö

legitymacjidoSwiadczeh

religijnych.Koniecznewgniej jest

jednak podjEcie decyzji tundamentalnej'.

za lub przeciwBogu.Oczywi6ciezaklada

t9decyzjgbez jakichkolwiekgwarancji. Stein

nawiqzujedo wypowiedziAnzelmaz Canterbury: ,,Wierzg, 2eby pozna6",kt6ra

wpisujesig w liczne wypowiedzifilozof6wchrze6cijariskich

jeszcze

raz, 2e filozoficznei teologicznespojrzeniena prawdg, o ile s4 one prawidlowo

dokonane

o potrzebie

tzn.zgodniez przyjgtqmetod4i Zrddlaminiekonkuruj4zesobq,leczsig

wzajemnieuzupelniaja. Prawdy wiary naklaniaj4rozum, aby on je wyja6nial

i strzeg4go przedbledamiorazwyjaSniajqrzeczy,ktdreon pozostawia niewyja6-

rr Komentarzdo tej kwestii zob. H. Waldenfels, Mit zwei Flügeln...,s. 34. Odwolaniedo

starotestamentalnej

mySli jest napewnoponownymzaproszeniem,

abydokonad

refleksjinad wsp6tczes-

nqdyskrepancj4

pomigdzywiarili rozumemorazznakiemotwarto6ciUrzgduNauczycielskiego

KoSciola

na dyskusjg na tentemat.

12 Wigcejna tematnorm 2yciawyplywaj4cychz wiaryorazrozumuzob.G. Chojnacki, Spör

o ,,Heilethos"

i ,,Weltethos", w: Facereveritatem

in caritate.KsiqS4a

Jubileuszowa

hr cTciBpaPawla

SochyCM, ks.A. Brenk(red.),Poznari2005,s.427-435.

13 Por.T. Styczeri,Rozum

i wiarawobecpytania...,

s.80.

'o Anzelmz Canterbury,Proslogionl.

drodzeosi4gn4ö

zawdztgczamy

wrogie lecz odpowiadaj4

to wielk4odwagg,gdy2podejmujemy

intelektual-

negoprzeniknigciaprzyjgtychprawdwiary'o.W tym kontekScie podkreSla

Materialy

167

jeSli mamy do czynieniaz poszukiwaniemprawdy,gdy| czE6cia prawdy

jest uznanieprawdyreligijnejo istnieniuAbsolutu jakim jest Bdg.Wraz z decyzj4

zaBogiempojawia siqzdolno56,kt6r4fenomenologianazywaoglqdem (Schauen).

Poprzez

i jasno6d poznania.

To napewno jest zachgt4do tego,aby nie szukaöuparcieargument6w

tenogl4d,ktöry zakladawiargmarnywigkszqpewnoS6

legitymuj4-

cychsluszno6ö poznania nadrodzewiary,lecz wzbudzidw sobiezaufänie,ze choö

bez gwar4ncjirozumowych, droga ta najlepiej prowadzi nas do poznania calej

prawdy.Swiadectwotakiegozrozurnicniadaj4 wielcy mistycy, jak np. Teresa

z Avila orazJanod Krzyäa'n.TakZeJ. H. NewmanpodkreSla,2eprawdareligijna

i jej poznanie nie jest tylko spraw4 refleksji, my_6lenia,

i pozwolenianaogarnigciesigprzezniq".

JeszczewyraZniejartykulujeE. Stein potrzebg decyzjizaBogiem.^wkorespon-

dencjiz Romanem

lecz wewngtrznego

jak i naukowych,pokazuj4czernoZliwy

mo2ebyö dialog pomigdzy osob4wierz4c4i niewierzipa,.Oczywi6cie podjgcie

takiej decyzjiniemusinaruszaö

Ingardenem,

podobnie

inne Srodki

poznawcze niZ te filozoflczne.Niekonsekwentnymbyloby stosowaniefllozoficz-

nychnarzqdziw obszarzeuznanym przez frlozoiiqza wybiegajqcepozapoznanie

naturalne

,,godnoSci

''. E. Stein iest iednak bardzooburzonana to, 2e Ingardensprowadza

wiargdodogmatycznögo

äparatuwlaclzynadmasami.Natakioslildniembzesobie

pozwoliö ktoS, kto wyznaje ostre reguly filozofowania.E. Stein tlumaczy to

f5 Por.E. Stein, Problemeder neuerenMädchenbildung,w: Edith SteinGesamtausgaäe

(ESGA)

13,s. 165: (Teologiczne

i filozoficznesposoby postrzegania,

gdy s4 plawidlowo zrozumiane

i dokonane,

i ubogacaj4.Credout intelligant. Fitlesquarensintellectum.

Prawdywiary zadajqfilozofujqcemurozumowizadanie,aby on uczynil je zrozumialyrni.Z dlugiej

stronybroni4go przedbledemi odpowiadajqna pewnezagadnienia,

kt6reon pozoslau'iaotwartymi).

"'Por.E.Stein,ListllT,w:

ESGA4,s.

l9l.(,,Niejestkonieczne,aby(mynakoniecnaszegoZycia

religijnego.Ale jest konieczne,aby6mypodjqli decyzjgza

Bogiemlub przeciwniemu.Tego sig bowiem od naswymaga:podjgciadecyrji bez.jakiejkolwiek

gwarancji. To jest wielkaodwaga wiary. Droga prowadzi od wiarydo ogl4du,a nieodwrotnie.Kto jest

zbytdumny,aby przejSöprzez t4 w4sk4turtkg,nigdy tego nie doSwiadczy.Kto jednak przez ni4

przejdzie,

legitymizacjgdo6wiadczenia

ten iui za 2ycia do(wiadczy ja6niejszej klarowno(cii sensownoicitwierdzeniacredo ut

intellig,am.

lub opartymina fantazji prze2yciami,

wierzgpodobnie.Tam gdziebrak jest wlasnegodo6wiadczenia,

Ze nie mamy tu do czynieniaze skonstruowanymi

powinniimyskorzystaöze (wiadectw

religiosi.Czyniqcto, nieodnosimy2adnegouszczerbku.Moim zdanienrnajbardziejprzekony-

wuj4ces4Swiadectwamistyk6whiszpafiskich,Sw.Teresyi Janaod Krzyir.a").

t' Bis zur Abschiedspredigt

in Littlemore,w: ESGA 22, s. 202. (,,Prawdg religijn4nie mo2na

rozezm(poprzezrefleksjg,lecz poprzezwewnetrzneuchwycenie.Ka2dy jest zdolnydo refleksji,ale

tylkowyszkolone,wyksztalcone

i uformowaneduchymaj4zdolnoSö

rvewnQtrznego

ujgcia").

It Zob.tom,ktör'yzawieralisty E. Steindo RomanaIngardena,ESGA nr 4.

to Zob.E.Stein,List l2l, w: ESGA 4, s. 195. (Odno6niemojejgodnoSci

filozofa [do ktdrejmam

wieleznakdwzapytanial,muszc przyznaö,2e zgodniez moim religijnym, jak i filozoficznym

przekonaniem

istniej4rzeczy,kt6re znajduj4sig pozagranic4 naturalnychzdolnoSci poznawczych.

Filozofia

jakonaukabazuj4canapoznaniuc7-ysto

rozumowym,zczymPansignapewnozgadza,potrafi

tegranicerozpoznaö.W takimb4d2raziefilozoficzniekonsekwentnym

byiobyrespektowaö

i bezsensownym

wyci4gnEd

jakie( wnioski poza tq granic4 stosuj4cczystofilozoficzneSrodki").

nioners.Stein poruszatym samym bardzowaZnezagadnienie,kt6re mo2naby

okre6lid

jako decyzjgfundamentaln4za lub przeciw Bogu.Ta decyzja pojawia sig

zawsze,

pojmowania

jak onauczniemHusserla'o. Korespon-

dencjatazawierawielewqtkdwosobistych,

filozofa".JeSlikto6chceporuszadsigpo

polu, kt6re wybiega poza poznaniefilozoficzne musi zastosowaö

niekonkurujqzesobq, lecz siguzupelniaj4

osiagngli

hontines

wla6nie

granice

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: