W�adys�aw Gomu�ka Warszawa 1995 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Dzieje PRL pod redakcj� naukow�: prof. dr. hab. Andrzeja Garlickiego i prof. dr. hab. Andrzeja Paczkowskiego Projekt ok�adki Andrzej Ozi�b�o �- - - �- Opracowanie fotograficzne i podpisy pod ilustracjami Ma�gorzata O�dakowska. Marek Ca�ka Redaktor serii Anna Schulz Redaktor techniczny Krystyna Milewska W kr� Woj n c �W�ad Odch\ Powr� Po Pa Ma�a Praga, Ostatn Biblio? Ksi��ka zalecana przez ministra edukacji narodowej do u�ytku szkolnego i wpisana do zestawu ksi��ek pomocniczych do nauki historii w szko�ach ponadpodstawowych. Nr w zestawie 472/94 � Copyright by Pawe� Machcewicz � Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995 ISBN 83-02-05663-4 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1995 Wydanie pierwsze Ark. druk. 11,0 � Rzeszowskie Zak�ady Graficzne Rzesz�w ul. p�k. L. Lisa-Kuli 19. Zam. 6651/94 � Spis tre�ci W kr�gu KPP / 5 Wojna i okupacja / 9 �W�adzy raz zdobytej nie oddamy nigdy" / 17 Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne / 24 Powr�t / 34 Po Pa�dzierniku / 49 Ma�a stabilizacja i wielkie konflikty / 54 Praga, Moskwa, Bonn / 68 Ostatni akt / 76 Bibliografia / 87 W udfe' n f* o 8 W�adys�av w Galicji obrze�ach cej si� ze niu. Ojcie wcze�niej zarobkowi znalaz� za pal� w�gl 1918 r. c dzieci. W czteroletn rabia� pas uczy� si� kiej. Ze v Dom rodzin W kr�gu KPP ,t r W�adys�aw Gomu�ka urodzi� si� 6 lutego 1905 r. w Galicji, w osadzie Bia�obrzegi, le��cej na obrze�ach Krosna, w ubogiej rodzinie wywodz�cej si� ze wsi, robotniczej w pierwszym pokoleniu. Ojciec pracowa� w przemy�le naftowym, wcze�niej przez kilka lat przebywa� na emigracji zarobkowej w Stanach Zjednoczonych, gdzie znalaz� zatrudnienie jako g�rnik w jednej z kopal� w�gla kamiennego; nale�a� do PPSD, a po 1918 r. do PPS. Matka zajmowa�a si� tr�jk� dzieci. W Kro�nie W�adys�aw Gomu�ka uko�czy� czteroletni� szko�� ludow� (w czasie wakacji zarabia� pas�c krowy u s�siad�w), przez dwa lata uczy� si� w trzyletniej Szkole Wydzia�owej M�skiej. Ze wzgl�du na trudne warunki materialne zmuszony by� przerwa� nauk� i rozpocz��, jako czternastoletni ch�opak, terminowanie w warsztacie �lusarskim. Jednocze�nie uczy� si� w dwuletniej wieczorowej szkole przemys�owej. Na ten czas przypadaj� pocz�tki jego zainteresowa� politycznych: czyta� pras� pepeesowsk�, uczestniczy� w socjalistycznych wiecach. Jak pisze w swoich wspomnieniach, w 1920 r. pragn�� ochotniczo wst�pi� do wojska, broni�cego Polski przed Armi� Czerwon�. W 1922 r. zdoby� uprawnienia czeladnicze i jako �lusarz rozpocz�� prac� w rafinerii w Jedliczu, by nast�pnie przenie�� si� do rafinerii w Kro�nie. Od tego momentu, jak wspomina, jego pogl�dy zacz�y ewoluowa� w kierunku komunistycznym. Dom rodzinny W�adys�awa Gomu�ki w Kro�nie przy ul. Mostowej 5. Zdj�cie z 1982 r. (AAN) Szkota wydKitowi mgikt bfcmj. t. katlotn UMOWO !/�<-�. �J* szkolne 'jiCU�tU^^f wjdmtowq wywal s*s /^^ pByUaU a* do nauk z pUno** i poczyni� w nich nast�puj�ce poetry: ndgH /*~G*-�*jt/ obraylku ttkotnego 19^-^do Uuly , aufco- Pon�dek nwwMtlT �*�� Opntol godrai ukolnich: N� podrttwie tfcb po�t!|X>w pnqfcia do I4HT .tych upmfodlwil: .nm�ie rfe aanu tego ludolnioDTin do �wiadectwo szkolne W�adys�awa Gomu�ki z l klasy Szko�y Wydzia�owej M�skiej w Kro�nie z roku 1917. (CAF) W Kro�nie by� jednym z za�o�ycieli Robotniczego Stowarzyszenia Kulturalno-O�wiatowego �Si�a", organizacji m�odzie�owej zwi�zanej z lewic� PPS, prowadz�cej dzia�alno�� samokszta�ceniow�, organizuj�cej rozmaite imprezy towa-rzysko-kulturalne dla m�odych robotnik�w. Jednocze�nie wst�pi� do Zwi�zku Zawodowego Robotnik�w Przemys�u Chemicznego i Pokrewnych RP. W listopadzie 1923 r. bierze udzia� w strajku powszechnym, skierowanym przeciwko rz�dowi Chjeno-Piasta. W swoich wspomnieniach napisa�, �e ten w�a�nie strajk i towarzysz�ce mu gwa�towne starcia robotnik�w z wojskiem i policj� w istotny spos�b wp�yn�y na radykalizacj� jego pogl�d�w, przyspieszaj�c zerwanie z PPS. W 1925 r. Gomu�ka zosta� zmuszony do opuszczenia Stowarzyszenia �Si�a" po tym, jak w czasie socjalistycznego wiecu gwa�townie zaatakowa� Hermana Liebermana, jednego z czo�owych dzia�aczy PPS. O tym, �e ju� w po�owie lat dwudziestych Gomu�ka znajdowa� si� blisko komunistycznej lewicy �wiadczy fakt, �e pisywa� w�wczas drobne artyku�y i notatki do �Trybuny Robotniczej", organu utworzonego przez komunist�w Zwi�zkwchodzi�� Proletariatu Miast i Wsi. Kolportowa� te� wydana niwie wnictwa Niezale�nej Partii Ch�opskiej, kt�ra bylzwi�zkow legaln� przybud�wk� dzia�aj�cej konspiracyjnicji partii. Komunistycznej Partii Polski. W swoich wspoMi�dzyn< mnieniach napisa�, �e to wa�nie pod wp�ywenby�a rewc tych kontakt�w, a zw�aszcza lektur, zacz�� siitatury pr< uwa�a� za komunist�. W kro�nie�skiej rafinerijalizmu, � za�o�y� kilkuosobow� kom�rk� komunistyczn�ckim. Po kt�rej nie uda�o si� jednak nawi�za� kontaktci� ponai z KPP. Kierowana przez Gomu�k� grupa przygo kich. Za; towywa�a si� do podj�cia akcji terrorystycznych respekto\ Zrealizowano tylko jedn� z nich: ostrzelano donralizacja dyrektora rafinerii. Gomu�ka wspomina, i� w wy bezwzgl� mianie ognia ze stra�nikiem opr�ni� ca�y maga wi�em d zynek rewolweru. W 1926 r. zosta� po raz pierw w og�le szy aresztowany przez policj�. Powodem by�e dobna d> kolportowanie w czasie manifestacji pierwsze �ywionej majowych prasy i wydawnictw Niezale�nej Parti sko-kato Ch�opskiej. W latach dwudziestych b�dzie jesz- ka. Parni cze kilkakrotnie zatrzymywany przez policj�, n? t. l, s. 3 og� nie d�u�ej ni� na kilka dni. O g��l W 1926 r. rafineria w Kro�nie w wyniku poza komunis ru zosta�a zamkni�ta. Przez kilka miesi�cy Go drugiej p mu�ka nie mo�e znale�� sta�ej pracy. W drugie Szoken po�owie 1926 r. przenosi si� do Drohobycza dopiero' gdzie zostaje etatowym funkcjonariuszem zwi�� ny �ydo kowym, sekretarzem Zarz�du Okr�gowego zapa�ek, Zwi�zku Zawodowego Robotnik�w Przemys�u ka lat od Chemicznego, op�acanym z funduszy zwi�zko- zieniu d' wych. W Drohobyczu w 1926 r. wst�puje dc tyczn�; \ Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, kt�ra co dowc komunis Rodzina Gomu�k�w: matka i ojciec wraz z dzie�mi � naj- zwi�zek starszym W�adys�awem i jego rodze�stwem, rok 1922. (CAF) go kap� j�� w ni gazowa� sprawy i zygnuj�c syn Rys; we rok przez ro W pa w pionk go Wy� czas prz 1927�1 okr�gov\ sekretarz browskii tacj�, br cami. Pc inwigila< w polic Od 1! radykalr Socjalisl list�w Zwi�zkjwchodzi�a w sk�ad KPP. Odt�d jego dzia�alno�� wa� te� wydana niwie legalnej � przede wszystkim w ruchu kiej, kt�ra by�izwi�zkowym � polega�a na realizowaniu instruk-konspiracyjnhcji partii. KPP by�a sekcj� kierowanej z Moskwy swoich wspo Mi�dzynarod�wki Komunistycznej. Jej celem pod wp�ywenby�a rewolucja, kt�ra mia�a doprowadzi� do dyk-tur, zacz�� siftatury proletariatu i ustanowienia w Polsce soc-'�skiej rafineriijalizmu, �ci�le uto�samianego z modelem radzie-:omunistyczn� ckim. Polska Republika Rad mia�a sta� si� cz�-�za� kontakti ci� ponadnarodowego zwi�zku republik radziec-grupa przygo kich. Zasad� ruchu komunistycznego, w pe�ni rorystycznychi respektowan� tak�e przez KPP, by�a �cis�a cent-'Strzelano don ralizacja i uznawanie we wszystkich sprawach nina, i� w wy- bezwzgl�dnego prymatu ZSRR. �Wiara, jak� �y-ni� ca�y maga wi�em do KPP, do jej instancji partyjnej, jak po raz pierw- w og�le do idei socjalizmu, by�a zupe�nie po-owodem by�e dobna do wiary w Boga i jego ko�ci� �wi�ty, jcji pierwsze- �ywionej przez szczerych wyznawc�w religii rzym-izale�nej Partii sko-katolickiej" � napisze p�niej. (W. Gomu�-i b�dzie jesz- ka, Pami�tniki, red. A. Werblan, Warszawa 1994, ez policj�, na t. l, s. 330). j O g��bokim zakorzenieniu Gomu�ki w ruchu wyniku poza- komunistycznym �wiadczy te� datuj�cy si� od miesi�cy Go- drugiej po�owy lat dwudziestych zwi�zek z Zofi� :y. W drugiej Szoken (legalne ma��e�stwo zawarte zostanie Drohobycza, dopiero w 1951 r.), pochodz�c� z ubogiej rodzi-uszem zwi��- ny �ydowskiej robotnic� warszawskiej fabryki Okr�gowego zapa�ek, cz�onkini� KPP od 1921 r. Starsza o kil-w Przemys�u ka lat od Gomu�ki, zd��y�a ju� odsiedzie� w wi�zieniu dwuletni wyrok za dzia�alno�� komunistyczn�; w KPP zajmowa�a si� technik� partyjn�, co dowodzi, �e nale�a�a do zaufanych cz�onk�w komunistycznej konspiracji. Wydaje si�, �e ich zwi�zek mo�na uzna� za typowy dla �wczesnego kapepowskiego �rodowiska: dwoje ludzi, �yj�c w niedostatku, z pe�nym po�wi�ceniem anga�owa�o si� w partyjn� robot�, wszelkie inne sprawy uznaj�c za drugoplanowe, w praktyce rezygnuj�c z prywatnego �ycia. Urodzony w 1930 r. syn Ryszard (pierwsze dziecko urodzi�o si� martwe rok wcze�niej) wychowywany by� g��wnie przez rodzin� w Kro�nie. W partii Gomu�ka dzia�a� przede wszystkim w pionie zwi�zkowym, by� cz�onkiem Centralnego Wydzia�u Zawodowego KPP. Na pewien czas przeni�s� si� do Warszawy, gdzie w latach 1927�1928 pe�ni� funkcj� sekretarza zarz�du okr�gowego swojego zwi�zku, nast�pnie zosta� sekretarzem okr�gowym na terenie Zag��bia D�browskiego. Organizowa� strajki, prowadzi� agitacj�, bra� udzia� w negocjacjach z przedsi�biorcami. Poczynaj�c od 1927 r. podlega� policyjnej inwigilacji, jego nazwisko wymieniane by�o w policyjnych raportach. Od 1928 r. Gomu�ka dzia�a� w PPS-Lewicy, radykalnie lewicowym odprysku Polskiej Partii Socjalistycznej, infiltrowanym przez KPP. Gomu�- szy zwi�zko-wst�puje do Jkrainy, kt�ra dzie�mi � naj-�ok 1922. (CAF) W�adys�aw Gomu�ka z Zofi� Szoken i synem Ryszardem, 1934 r. (AAN) ka znalaz� si� w krajowych w�adzach tej partii, z jej ramienia zosta� te� umieszczony w B�dzinie na li�cie kandydat�w w wyborach sejmowych 1930 r. (lista zosta�a uniewa�niona przez w�adze). W 1931 r. obj�� funkcj� sekretarza krajowego Og�lnokrajowego Zwi�zku Zawodowego Robotnik�w Przemys�u Chemicznego, powsta�ego w wyniku roz�amu w zwi�zku, w kt�rym poprzednio dzia�a�. W tym samym roku wszed� te� w sk�ad krajowego kierownictwa Lewicy Zwi�zkowej � nowo utworzonej zwi�zkowej p...
bogg