13. Suma Teologiczna - Tom XIII.pdf - Suma Teologiczna - agaacik

Ś W . T O M A S Z Z A K W I N U

S U M A T E O L O G I C Z N A

T o m 1 3

_________________________

PRAWO

(1 – 2. 90 – 105)

Przetłumaczył , W objaśnienia i skorowidze zaopatrzył

o. Pius BEŁCH, O.P.

KATOLICKI OŚRODEK WYDAWNICZY

"VERITAS"

63 Jeddo Road, Londyn W 12 9 EE

ZAWARTOŚĆ TOMU 13

Od tłumacza

PRAWO (1-2. 90-105)

Noty biograficzne oraz objaśnienie skrótów w odnośnikach,

objaśnieniach i skorowidzu

Odnośniki do tekstu

Objaśnienia tłumacza

Skorowidz nazw i rzeczy

Słowniczek terminów łacińsko-polskich

Spis rzeczy

O D T Ł U M A C Z A

Traktat o prawie składa się z dwóch głównych części. W pierwszej Autor omawia

filozofię, podział i cechy prawa, w drugiej prawo objawione przez Boga: stare i nowe.

Tom niniejszy zawiera część pierwszą zaś w drugiej tylko prawo starego testamentu.

Prawo nowego testamentu prawo ewangeliczne prawo łaski zostało wydane w tomie

14 razem z zagadnieniem łaski.

Przekład polski oparłem głównie na wydaniu łacińskim: S. Thomae de Aquino,

Summa Theologiae , Editiones Paulinae, Alba-Roma, 1962; według tego wydania

cytuję dzieła, które św. Tomasz przytacza. Posługiwałem się także następującymi

wydaniami:

S. Thomae Aquinatis, Summa Theol., cura et studio sac. P. Caramello, Marietti,

Taurini-Romae, 1952; Thomae v. Aquin, Die Deutsche Thomas-Ausgabe, Summa

Theol ., 13 Band, Das Gesetz , Gemeinschaftsverl., 1977 (szczególną wdzięczność

pragnę tu wyrazić panu Johannes Schinke, zam. w Pullheim obok Bonn w RFN, za

bezinteresowne przysłanie mi kserografu tłumaczenia niemieckiego tomu 13, indeksu

ogólnego do Sumy , kilku tomów tłumaczenia niemieckiego Sumy , oraz za pomoc

bytową). S. Thomas D‘Aquin Somme Theologique La Loi (qq. 90-97), trad. franc. M.

J. Laversin, Desclée et Cie, Paris-Tournais-Rome, 1935.

Małe cyfry u góry wyrazu oznaczają odsyłacze do odnośników; cyfry w

nawiasie / / do objaśnień, np. /36/; wyrazy w klamrach [ ] są dodane przez tłumacza.

Z A G A D N I E N I E 9 0

I S T O T A P R A W A

W s t ę p

Z kolei należy omówić czynniki zewnętrzne ludzkiego postępowania 1 .

Czynnikiem z zewnątrz skłaniającym do złego jest. diabeł. O jego napastowaniu

[ludzi] była mowa w części pierwszej 2 . Czynnikiem zaś z zewnątrz poruszającym do

dobrego jest Bóg, który poucza nas za pomocą prawa i wspomaga przez łaskę. Stąd też

najpierw będzie mowa o prawie, a potem o łasce 3 .

Przystępując do omawiania prawa, najpierw należy zastanowić się nad samym

prawem w ogóle, a potem nad jego częściami 4 . Żeby zaś omówić prawo w ogóle,

należy rozpatrzeć: 1. jego istotę; 2. różne jego gatunki 5 ; 3. jego skutki 6 .

Zagadnienie istoty prawa nasuwa cztery pytania: 1. Czy prawo jest rzeczą

rozumu? 2. Co jest jego celem? 3. Kto jest jego twórcą? 4. Czy konieczne jest jego

publiczne obwieszczenie?

A r t y k u ł 1

CZY PR A WO JE ST DZIE ŁE M RO ZU M U ?

Zdaje się, że prawo nie jest dziełem rozumu, bo:

1. Apostoł pisze 1 : „W członkach moich spostrzegam inne prawo” itd. Nic zaś z

tego, co przynależy do rozumu, nie jest w członkach, ponieważ rozum nie posługuje

się narządem cielesnym. A więc prawo nie jest rzeczą rozumu.

2. W rozumie może być tylko: władza, sprawność i czynność. Otóż prawo nie

jest samą władzą rozumu. Nie jest także jakimś usprawnieniem rozumu, ponieważ

sprawności rozumu są cnotami umysłowymi, o których wyżej była mowa 2 . Nie jest

wreszcie jego czynnością, bo gdy rozum przestaje działać, jak np. u śpiących,

przestałoby istnieć i prawo. A więc prawo nie jest czymś przynależącym do rozumu.

3. Prawo porusza do należytego działania tych, którzy temu prawu podlegają.

Lecz jak to widać z powyższych 3 poruszanie do działania należy właściwie do woli. A

więc prawo nie jest rzeczą rozumu ale raczej woli. Po tej myśli też wypowiada się

Justynian 4 : „To ma moc prawa, co podoba się władcy”. /1/

Wbrew temu: rzeczą prawa jest nakazywać i zakazywać. Lecz jak wyżej powiedziano 5 ,

nakazywanie jest rzeczą rozumu. A więc prawo jest rzeczą rozumu.

Odpowiedź: Prawo jest to jakaś norma i miara ludzkiego postępowania. Kierując się

nią, człowiek poczuwa się do obowiązku albo do czynienia czegoś, albo do

powstrzymania się od czynienia czegoś. Toteż łacińska nazwa prawa- lex, wywodzi się

od ligare -wiązać, ponieważ zobowiązuje do czynienia (lub nie czynienia czegoś)

Normą zaś i miarą ludzkich postępków jest rozum, który - jak widać z tego, co wyżej

powiedziano 6 - jest pierwszym początkiem ludzkich postępków. Do rozumu bowiem

należy kierować do celu, który według Filozofa 7 jest pierwszym początkiem w

dziedzinie postępowania. Z każdym zaś rodzajem jest tak, że co w nim jest

początkiem, jest W nim zarazem miarą i normą (wszystkiego, co do niego należy).

Taką np. miarą jest jedno w rodzaju liczby oraz pierwszy ruch w rodzaju ruchów.

Pozostaje więc, że prawo jest czymś przynależącym do rozumu.

Na 1. Prawo jest to jakaś norma i miara postępowania. Skoro tak, to może ono

być w kimś w dwojaki sposób: po pierwsze, jako w normującym i mierzącym. A

ponieważ to właściwie należy do rozumu, dlatego w ten sposób jest ono w samym

tylko rozumie. Po drugie, jako w normowanym i mierzonym. I w ten sposób jest ono

w tym wszystkim, co skłania się ku czemuś na podstawie jakiegoś prawa tak, że

wszelka skłonność pochodząca z jakiegoś prawa może nosić nazwę prawa, ale nie

istotnie, a tylko jakby udziałowo (participative) . I właśnie w ten sposób sama ta

skłonność członków do pożądliwości zwie się „prawem członków” 8 .

Na 2. Jak w naszych czynnościach zewnętrznych można wyodrębnić działanie i

rzecz zdziałaną, np. budowanie i dom zbudowany, tak również i w działaniu rozumu

można wyodrębnić samą jego czynność: myślenie i rozumowanie oraz ton co w nim

powstało na skutek tego działania. A tym w rozumie spekulatywnym jest najpierw

określenie (definitio) ; potem zasada lub przesłanka (enuntiatio, propositio) ; wreszcie

sylogizm lub argumentacja. A ponieważ jak wyżej powiedziano 9 i czego uczy Filozof

A r t y k u ł 2

CZY PR A WO ZA WS ZE M A NA CELU D OB RO WSP ÓLNE ? /3/

Zdaje się, że prawo nie zawsze ma na celu dobro wspólne, bo:

1. Rzeczą prawa jest nakazywać i zakazywać. Lecz nakazy (praecepta) dotyczą

jakichś pojedynczych dóbr czy wypadków. Nie zawsze więc celem prawa jest dobro

wspólne.

2. Prawo kieruje człowieka do działania. Lecz działanie ludzkie obraca się

około pojedynczych spraw. A więc i prawo ma na celu jakieś pojedyncze dobro czy

sprawę. /4/

3. Zdaniem Izydora 1 : „Jeżeli o prawie stanowi rozum, wszystko, co rozum

ustanowi, będzie prawem”. Lecz rozum stanowi nie tylko o tym, co ma na uwadze

, także i rozum praktyczny w dziedzinie postępowania posługuje się jakimś

sylogizmem, dlatego i w nim znajduje się coś, co tak się ma do postępków jak się ma

w rozumie spekulatywnym zasada, przesłanka do wniosków. Toteż tego rodzaju

ogólne zasady czy przesłanki rozumu praktycznego, na których opiera się

postępowanie, mają charakter prawa. I o tych to zasadach rozum nasz niekiedy myśli

aktualnie, niekiedy zaś ma je w sobie w postaci usprawnienia. /2/

Na 3. Jak wyżej powiedziano 11 , rozum ma moc poruszania od woli. Na skutek

bowiem tego, że ktoś chce celu, rozum nakazuje przedsiębrać środki służące do jego

osiągnięcia. Natomiast wola, tj. chęć używania środków nakazanych do osiągnięcia

celu, żeby miała istotne cechy prawa, musi być normowana przez jakiś rozum. I taki

sens ma zdanie, że wola władcy ma moc prawa. W przeciwnym razie wola władcy

byłaby raczej nieprawością niż prawem.

13. Suma Teologiczna - Tom XIII.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: