Dyskryminacja ze względu na płeć i jej przeciwdziałanie (2004).pdf

Publikacja powstała w Sekretariacie Pełnomocnika Rządu

do Spraw Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn jako część projektu

„Przezwyciężanie barier na drodze ku równości kobiet i mężczyzn w Polsce”

realizowanego w ramach Programu dot. Wspólnotowej Strategii Ramowej

na rzecz Równości Płci 2001–2006.

Publikacja współfinansowana przez Komisję Europejską

Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za treść publikacji

Warszawa 2004

nakład 1000 egz.

numer rejestru 2005/450/08/

Druk:

Virgo Poligrafia

Radom, ul. Św. Wacława 2/6

tel. (48) 363 38 44

www virgo.net.pl

Joanna Tomaszewska

Dyskryminacja ze względu na płeć

Dyskryminacja ze względu na płeć to nierówne traktowanie

kobiet lub mężczyzn ze względu na ich przynależność do da-

nej płci, które nie jest uzasadnione obiektywnymi przyczyna-

mi. Dyskryminacja nie odnosi się wyłącznie do sytuacji, w któ-

rej kobiety są dyskryminowane przez mężczyzn albo mężczyź-

ni przez kobiety, ale ma miejsce także wówczas, kiedy, sto-

sując kryterium płci, jakaś kobieta dyskryminuje inne kobiety,

a mężczyzna innych mężczyzn. Wiele elementów dyskrymina-

cji ze względu na płeć jest wpisanych w kulturę i system spo-

łeczny, w którym żyjemy. Zakaz dyskryminacji ze względu na

płeć, potwierdzony zarówno przez regulacje międzynarodo-

we, jak i polskie prawo, odnosi się tak do kobiet, jak i do męż-

czyzn. Jednak, jak wskazują badania, statystyki i raporty, grupą

dyskryminowaną o wiele częściej są kobiety, dlatego też temu

problemowi poświęcimy w niniejszym rozdziale więcej uwagi.

Z dyskryminacją ze względu na płeć mamy do czynienia za-

równo wtedy, gdy dana osoba jest gorzej traktowana, gdyż

przynależy do określonej płci (dyskryminacja bezpośrednia),

jak i wtedy, gdy płeć nie jest oficjalnym kryterium nierówno-

ści – np. wówczas, kiedy pozornie neutralne prawo, polityka

czy praktyka dają negatywny efekt dla osób należących do

określonej płci (dyskryminacja pośrednia).

Dyskryminacja ze względu na płeć może przejawiać się w for-

mie mechanizmów dyskryminujących kobiety lub mężczyzn

jako całe grupy oraz w formie dyskryminacji konkretnej osoby

ze względu na jej płeć.

Przejawem dyskryminowania jest też zachęcanie innych do

dyskryminacji ze względu na płeć, a także molestowanie,

czyli zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie

godności albo poniżenie, bądź upokorzenie drugiej osoby.

Dyskryminacja ze względu na płeć związana jest ze stereoty-

pami dotyczącymi płci, to znaczy uogólnionymi przekonania-

mi dotyczącymi tego, jakie są kobiety i jacy są mężczyźni. Po-

sługiwanie się stereotypami w relacji z konkretną osobą jest

niesprawiedliwe, może być również krzywdzące.

Innym źródłem dyskryminacji ze względu na płeć są spo-

łeczne role płci (ściślej: społeczno-kulturowe role płci), czy-

li określony w danej kulturze i społeczeństwie zespół reguł

i oczekiwań dotyczących zachowań, obowiązków i przy-

wilejów kobiet i mężczyzn. Role te wynikają z kulturowych

wzorców kobiecości i męskości i są utrzymywane na mocy

tzw. społecznego kontraktu płci. Społeczny kontrakt płci to

zespół jawnych i ukrytych zasad, które w danym społeczeń-

stwie określają relacje między płciami, przypisują kobietom

i mężczyznom inny zakres pracy, obowiązków i powinności,

określając jednocześnie ich wartość i prestiż z nimi związany.

Elementem społecznego kontraktu płci jest odmienna socjali-

zacja dziewcząt i chłopców, mająca na celu wdrożenie ich do

właściwego pełnienia społecznych ról płci.

Segregację i dyskryminację płci oraz społeczne role płci często

uzasadnia się odmiennymi naturami kobiet i mężczyzn, a co

za tym idzie – ich specyficznymi właściwościami psychofizycz-

nymi. Nie można jednak stwierdzić jednoznacznie, na ile jakieś

cechy psychiczne wypływają z uwarunkowań biologicznych

związanych z płcią, na ile są indywidualne, a na ile stanowią

efekt wychowania. Porównanie różnych społeczeństw i kultur

pokazało, że funkcjonujące w nich wzorce kobiecości i męsko-

ści oraz społeczne role płci bardzo się różnią, nie da się więc

utrzymać tezy o ich uniwersalności. W literaturze przedmiotu

termin „płeć” różnicuje się, odróżniając płeć biologiczną (czyli

odmienne cechy i funkcje biologiczne kobiet i mężczyzn) od

płci społeczno-kulturowej (czyli różnic między kobietami a

mężczyznami, wynikających z odmiennej socjalizacji, społecz-

nych ról płci i doświadczeń życiowych, czyli z faktu bycia ko-

bietą lub mężczyzną w określonym społeczeństwie).

Jak wykazują analizy, społeczny kontrakt płci funkcjonujący

w naszym społeczeństwie jest niekorzystny zarówno dla ko-

biet, jak i dla mężczyzn. Sfera publiczna, a zwłaszcza te jej

obszary, które wiążą się z dostępem do władzy (politycznej,

ekonomicznej), wciąż należą do „męskiej” dziedziny – kobiet

jest tam stosunkowo niewiele, obowiązuje sposób funkcjo-

nowania wynikający z męskiego wzorca. Z kolei tradycyjnie

kobieca sfera życia rodzinnego nie tylko nadal jest domeną

tylko jednej płci, ale na dodatek nie stanowi źródła prestiżu

i uznania. Jak pokazują badania, tzw. partnerski model rodzi-

ny, w którym małżonkowie dzielą się w miarę równo obowiąz-

kami domowymi, choć powszechnie uznawany przez Polaków

za pożądany, faktycznie nie jest realizowany – mężczyzna za-

zwyczaj „pomaga” żonie w domu, ale główna odpowiedzial-

ność za jego funkcjonowanie nadal spoczywa na kobiecie.

W efekcie kobiety mają do wyboru: zostać w domu i wykony-

wać tam pracę nieszanowaną, nie przynoszącą prestiżu, ani

nie dającą ekonomicznej niezależności, łączyć karierę zawo-

dową z obowiązkami rodzinnymi – czyli faktycznie pracować

podwójnie, albo zupełnie zrezygnować z życia rodzinnego.

Zazwyczaj zatem stoją przed dylematem: kariera czy rodzi-

na, którego to problemu przeważnie nie mają mężczyźni. Bez

względu na faktyczny stan i zobowiązania rodzinne kobiety

i tak zazwyczaj oceniane są przez pryzmat kobiecej roli spo-

łecznej, co obniża ich szanse na rynku pracy. Mężczyźni na-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: