POZYTYWIZM –  prądy literackie.

Gdy dochodzi do ostatniego porywu zbrojnego dla odzyskania niepoldleglosci, ktory zakonczyl sie kleska, w 1864 roku, rozpoczyna sie okres realizmu w literaturze polskiej.

Romantycy zostali zepchnieci na drugi plan, do glosu dochodza mlodzi pisarze. Kazimierz Wyka podaje date 1890 jako konczaca ten okres. Pojawiaja sie neoromantycy,. Najwybitniejsi realisci pisali do 1910-1916 roku., w tych latach zmarli najwieksi: tj. Orzeszkowa, Konopnicka, Prus, Sienkiewicz.

Takze w latach 190-914 wspolistnieja dwa prady: REALIZM I NEOROMANTYZM.

FAZY REALIZMU:

1.                  Wstepna 1864-80, rozrachunki z romantykami,

2.                  Rozkwit 1880, serie utworow,zapowiedz naturalizmu, poczatki ruchu robotniczego

3.                  Szczytowa do 1900

4.                  Schylek do 1914

Pojecie POZYTYWIZM – wzielo sie od tytulu francusiego mysliciela Augusta Come’a = Cours de le philosophie positive – 1830 – glosil wartosci nauk doswiadczalnych jako jedyne narzedzie poznania swiata.

PRACA ORGANICZNA – wspoldzilanie wszystkich klas spoleczenstwa,postulowano uprzemyslowienie kraju, rolnicwo, kult nauki, zbawcza moc oswiaty, humanitaryzm, haslo: EMANCYPACJA kobiet, ROWNOUPRAWNIENIE Zydow.

Glownie pozytywizm rozwijal sie na terenie Krolestwa polskiego.

Termin dla literatury tamtego czasu: REALIM KRYTYCZNY

Wspolistniejace prady

-                      realizm krytyczny,

-                      romantyzm,

-                      naturalizm.

-                       

PRACA U PODSTAW – zagadnienie wsi, chlopa,chodzilo o gre politycznaz zaborca. Trzeba bylo uswiadomicz narodowo chlopow, miec na niego wplyw.. Nalezalo mu dac ogolne I rolnicze wyksztalcenie. Akcja rozpoczela sie w Poznanskiem.

Do upowszechnienia w calej Polsce zasada pozytywizmu, przyczynil sie ALEKSANDER SWIETOCHOWSKI redaktr warszawskiego tygodnika -PRAWDA-

Na lamach prasy debiutowali prawie wszyscy znakomici pisarze pozytywizmu. Pozytywizm niechetny, wrogi wobec romantyzmu, siegal do tradycji Oswiecenia w zakresie filozofii, mysli spolecznych oraz tematow. Literatura pozytywizmu miala nastawienie klasycystyczne. Wedlug teoretykow teo okresu w dziele literackim sprawa najwazniejsza jest jego tendendencja.

ZASADY POLITYKI POZYTYWISTYCZNEJ:

-                      dydaktyzm

-                      relistyczne traktowanie tematu (opieral sie na osobistym doswiadczeniu pisarza)

TEMATYKA

Zycie nizim spolecznych I wsi, rozlegla anorama owczesnego zycia polskiego, poglebienie psychologii postaci literackich, urozmaicenie formy rozy narracyjnej.

PROGRAMY I DYSKUSJE LITERACKIE:

Pozytywizm utrwalil I wytworzyla prase komercjalna, czaspoisma niezalezne. Redakcja gazety straje sie kuznica gdzie powstaja postulaty dotyczace literatury przyszled I ocena juz istniejacych.

I SPOR STAREJ I MLODEJ PRASY:

1.                  Sytuacja ogolna I tradycje literackie:
Mlodych dotykal problem cenzury carskiej, oraz konsekwencje powstania styczniowego. Nie mozna bylo wystaic przeciw autorytetowi wielkich romantykow Jedyna dopuszczalna forma stalasie alegoryczna wizja.Mlodzi  poprzestali na zwalczaniu tradycji romantycznej w osobach jej drugo I trzeciorzednych epigonow. Teraz literatura na ksztaltowac swiadomosc narodowa I nowoczesny swiatopoglad, burzyc wszelkie przesady a tworzyc szacunek dla czlowieka pracy I nauki.

2.                  Problem poety I poezji:
Pozytywizm tworzy nowy wzorzec pisarza I pisarz uczony wazy kazde slowo, przewiduje kazde jego dzialanie. Gloszono postulat intelektualizacji procesu tworczego, wartosc dziela zalezy od tego, co tworcze przyswoil sobie z nowoczesnej wiedzy I co ma do powiedzenia spoleczenstwu. Nowy zyciowy wzor pisaza: czlowiek uczestniczacy jak najpelniej w zyciu swego narodu.Nacisk w programie pozytywistow na jej cele wychowawcze. W przekonaniu krytykow oezja byla zwiazana z epoka miniona. Pozytywisci degradujace poezje z jej uprzywilejowanego stanowiska probowali znalezc dla niej miejsce w swiecie wspolczesnym I wskazac obowiazki do spelnienie. Krytycy nie umieli okreslic jakiego oete chcieliby widziec w nowym spoleczenstwie. Podzial rol miedzy poezja emigracyjna I krajowa proze, ugryntowal sie trwale w swiadomosci krytycznej epoki.

3.                  Bitwa o powiesc:
Pozytywisci uwazali powiesc za wytwor zachodniej burzuazji. Najwieksza zaleta powiesci wedlug mlodych to jej przystepnosc. Wymaga niewielkiego przygotowania ogolnego I mniejmniejszego wysilku czytelniczego, Istotne sa tez jej elementy intelektualne, walory popularyzacyjne, mozliwosci wychowawcze. Powszechnie jest POTEPNIENIE SZTUKI DLA SZTUKI, Mlodzi pragna pisac dla tych, ktorym jest zle, chca pokazac twarde warunki egzystencji I obudzic szacunek dla ich pracy, sily, chaakteru, chca im tez wskazac jak maja zyc, gdzie znalezc prace.
Program literacki mlodej prasy, ograniczal sie do wszechstronnego problemu powiesci,ktora ma niesc charakter populatorsko wychowawczy. Roman a these – gat. Literacki,ktorego teorie wyracuje mloda prasa, powiesc tendencyjna.

4.                  Kontrakataki starej prasy:
Mlosa prasa formulowala swe postulaty przy ciaglej oozycji ze strony starej,ktora nie tylko broni swych ideowych pozycji ale glownie wskazuje slabosc rozumowania mlodych. Powszechny protest wywolaly utylitarystyczne tendencje mlodych. Starzy bronia wiec literatury przez inwazja socjologii I ekonomii. Tarnawski zarzucal mlodym wyjalowienie gruntu poetyckiego po wspanialym romantycznym urodzaju, Surowo ocenial pesymism np. Asnyka.

5.                  Stosunek do romantyzmu:
Mimo wszystich zastrzezen, gleboki byl szacunek pozytywistow dla poezji romantycznej. Romantycy wedlug Krupinskiego maja te zasluge , ze zainteresowali sie przeszloscia ale bledem byla apoteoza szlacheckiej anarchii, prawo sily. Drugi atak na romantyzm , to wystapienie Wlodzimierza Spasowicza . Ocenil powstanie styczniowe jako jedna z przyczyn zlamania sie tendencji reformatorskich I liberalnych w imperium rosyjskim, w zrywie widzial wyniki wad polskiego zycia spolecznego.

6.                  Zamkniecie polemiki:
Zamknieciem dyskusji starej I mlodej prasy stala sie ksiazka Chmielowskiego “Zarys literatury polskiej ostatnich lat szesnastu I burza polemiczna, ktora wywolala w prasie polskiej” Byl to spor polityczny, chodzilo glowienie o powstanie styczniowe. Mlodzi zdazyli sie postarac I niewiele juz mieli do powiedzenia.

PRZELOM LAT OSIEMDZIESIATYCH:

Kryzys spoleczny programu pozytywiskow DAWNI I MLODZI, mobilizuja sie do brania udzialu w polemikach z przeciwnikami. Optymistyczna, prymitywna w warsztacie pisarskim plytka w gloszonych pogladach powiesc tendencyjna znalazla sie w sprzecznosci z grozna rzeczywistoscia spoleczna. Pozytywizm bohater mlodej literatury okazal sie dusza z papieru, zdradzil swoje istotne cechy.

ZALOZENIA TEORETYCZNE REALIZMU:

Widzimy brak nastrojow optymistycznych, atakowano szlachcila,idealizowano kapitalistyczneg przedsiebiorca. Z jednej strony sztuka zorientowala sie na wspolczesnosc, z drugiej probowano uciekac w kraine czystego piekna. Polemiki lat 80-tych toczyli sue na polu realistycznego I idealistycznego pojmowania sztuki (wygrywali realisci)

Pionierka teorii powiesci byla ORZESZKOWA. – uwazala ze miejsce powiesci jest na pograniuczu dzialalnosci naukowej a artystyczne. Glowne elementy powiesci to pomysl, kompozycja. POMYSL: polega na znalezieniu sytuacji rzeczywistej , zawiera elelemty dramatyczne. Najwieksza trudnosc to wynalezienie sytuacji sharmonizowanej z idea. Zadania techniczne powiesciopisarza, stopniowanie wrazen, malowanie obrazow, rzezbienie postaci, Zestawienie wszystkiego tak by przedstawialy sie z najwieksza prawda I wydatnoscia. Orzeszkowa od powiesciopisarza zadala rzetelnego wyksztalcenia estetycznego, naukowego, noralnego. Idealwem powiesciopisarza jest dla niej filozof – realista. Odcina sie od powiesci dydaktycznej.

PRUS- dostrzega w powiesci temat i plan, Temat mogl byc zaczerpniety z obserwacji realistycznej badz wymyslowej – idealistycznej. Spowadza pisarza do roli rejestratora zjawisk spolecznych, u Prusa I Orzeszkowej nacisk pada na prawdy, ktore powiesciopisarz ma do powiedzenia spoleczenstwu.

 

POWIESC HISTORYCZNA:

W latach 80-tych powiesc historyczna okazala sie bardzo zywotna I silniej zwiazana z zainteresowaniami narodu.

STOSUNEK DO NATURALIZMU:

Mloda prasa ograco postulowala o wyjscie literatury z polskiego zascianka, Trudno znalezc cechy odrozniajace naturalizm od realizmu.

KRYTYCY – MARKSISCI:

W latach 90-tych idee marksistowskie, jeden z pierwszych to Bronislaw Bialoblocki. Zarzucil pokoleniu postyczniowemu, ze obnizylo ideal szczescia ukazujac bohatera, ktory chce prowadzic zycie wiejskie. Jellenta stara sie obwiescic, ze wielcy pisarze w gruncie rzeczy nie byli realistami ani naturalistami – Sienkiewicz, Przeszkowa, Prus.

Realizm przestal zaspokajac teskonte czytelnikow, wczesniej niz jego wielcy przedstawiciele w wyrazali swoje ostatnie slowo,uslyszeli, ze ogol ,ktoremu chcieli sluzyc czeka na nowa literature.

DIALEKTYKA POZYTYWIZMU:

Poczatki recepcji pozytywizmu w Polsce to glownie rozprawa ks. Franiszka Krupinskiego “Szkola pozytywizmu” Deklaracje pozytywistyczne zagesczaja sie dopiero w 1871r. Aleksander Swietochowski pisal w PRZEGLADZIE TYGODNIOWYM. Pozytywistyczne poglady pojawiaja sie coraz czesciej na lamach prasy. Swietochowski pisal: pozytywizm jest metoda naukowa, oparta na doswiadczeniu I naukach przyrodzonych dorowadzajaca do coraz nowych rezultatow. Julian Ochorowicz : pozytywizm to rozumowa strona tych wszystkich praw I faktow, ktore nauka stwierdzila lub stwierdzi w przyszlosci.Wskazuje najpewniejsze bo na obserwacji I doswiadczeniu oparte.  W 1876 przywodcy nowego pokolenia skreslili haslo pozytywizm ze swych sztandarow.
Chmielowski : pozytywizm nie rozumiana jako scisle okkresona teoria filozofii lecz dazenie do budowania gmachu mysli, planow zycia, zdobytych przez doswiadczenie I mogacych byc dowiedzionymi w kazdej chwili. W 20leciu miedzywojennym uzywano predzej terminu REALIZM niz POZYTYWIZM. Po 1950 Pozytywizm rozumiano jako antyrewolucyjna I ugodowa wobec zaborcy ideologia sojurzu burzuazyjno-obszarniczego.

SWIATOPOGLAD POZYTYWIZMU:

-                      SCJENTYZM:  zaufanie do nauki opartej na dowiadczeniu I pozumowaniu jako jedynego zrodla rzetelej wiedzy. Mloda Orzeszkowa pisze: nauka wiedzi ludy ku zgodzie, anatimii, abija marzycielstwo nadzieje I kaze wpatrywac sie w ziemskie istnienie, dosonalaz je dla siebie I innych, dzieki poznaniu samego siebie mamy poczucie potegi.

-                      Wyznaczniki pozytywizmu w dziedzinie etyczno spoleznej, to akceptacja postepowania uzytecznego ze wzgledyu na zaspokojenie potrzeb I pomyslnosci ludzi, utylitaryzm w dziedzinie tworczosci literatury nadrzedna wytyczna jest utylitaryzm spoleczny.

-                      Narrator wszechwiedzacy I subiektywny

-                      W stylistyce poetyckosc I jezyk potoczny

-                      Wczesna faza okresu to orientacja materialistyczna, optymistyczna, interpretacja determinizmu, harmonia interesow jednostki I zbiorowosci, tendencyjnosc w koncowej fazie orientacja idealistyczna, pesymistyczna interpretacja determinizmu, konfliktowa wizja spoleczenstwa , realizm obiektywistyczny I impresjonistyczny.

REALIZM, NATURALIZM I TYPOWOSC:

REALISTA: Czlowiek kierujacy sie wylacznie danymi emirystycznymi I wynikami rozumowania, liczy sie z rzeczywistoscia I stawia przed soba cele dajace sie urzeczywistnic,  Otto Ludwig mowil o realizmie jako drodze posredniej miedzy naturalizmem a idealizmem. Poeta nie falszujac rzeczywistosci winien ja upoetyzowac, poeza opiera sie na nasladowaniu tego co istotne.

TYPOWOSC:

W antyku oznaczal schematycze przedstawienie przedmiotu. W chrzescijanstwie to synonim figury. TYP: najwieksza kategoria w systematyce zwierzat, od tej pory typ to reprezentant pewnej masy podobnych sobie ludzi, to reprezentatywnosc juz uhistoryczniona w stosunku do narodu, epoki, warstw spolecznych. W teorii dramatu to skupiajacaw sobie cechy calego gatunku, kreacja wszechstronna, zindywidualizowana, zgodna z wymogami prawdopodobienstwa zzyciowego. TYPOWOSC byla zespoleniem ogolnosci I jednostkowosci.

Termin REALIZM towarzyszyl naturalizmowi,. Haslem programowym  czynil niewolnicze, bierne, nieselektywne nasladowanie rzeczywistosci. 

NATURALIZM w literaturze  to zwrot do natury I czlowieka, bezposre dnia obserwacja .

W Polsce termin REALIZM – wprowadzil  Mochnacki, powraca u schylku lat 50tych. Realizm artystyczny jest takze przeciwienstwem naturalismy, bo uwaza za nieartystyczne dazenie do calkowitej iluzji.

Podstawowa roznica miedzy naturalizmem a realizmem:

Realizm zarowno ideowo, metodologicznie wyraza swiadomoa ofensywna aktywnosc wobec swiata, naturalizm zaklasa postawe biernej obserwacji. Wedlug marksistowskiej teorii realizmu,realizm to zrozumienie ze obraz I los czlowieka ksztaltuje biologia, psychologia a przede wszystkim historia.

REALIZM LITERACKI:

-                      reprezentatywnosc werystyczna, przedmioty , , zdarzenia rzeczywistosci fikcjonalnej sa zyciowo prawdpodobne.

-                      Reprezenatywnosc modelowa, rzeczywistosc fikcjonalna jest reprezentatywna wobec cech istotnych

-                      Typowosc rzeczeczywistosc fikcjonalna jest werstyczna I modelowa wzgledem odpowiedniego fragmentu rzeczywistosci obiektywnej.

O realizmie liryki mozna mowic w znaczeniu drugim

1