1. KU DEFINICJI ANOREKSJI I BULIMII
1.1. Anoreksja i bulimia w ujęciu historycznym
1.2. Obraz zaburzeń w anoreksji i bulimii
2. PRZEGLĄD KONCEPCJI WYJAŚNIAJĄCYCH ZABURZENIA W ODŻYWIANIU SIĘ
2.1. Koncepcja biologiczna
2.2. Koncepcja psychodynamiczna
2.3. Koncepcja poznawczo-behawioralna
2.4. Koncepcja rodzinna
2.5. Koncepcja kulturowa i społeczna
2.6. Koncepcje wieloczynnikowe
Informacje na temat anoreksji i bulimii rozpowszechnione zostały w naszych czasach za sprawą mediów. Do niedawna wydawały się zjawiskiem bardzo rzadkim. Od kiedy zaczęło być o nich głośniej, rozpoczęły się dyskusje, w których ściera się wiele różnych poglądów na temat podejścia do chorób, ich genezy i wpływu różnych na nie czynników. Coraz częściej skłaniamy się do uznania, że trudności związane z życiem codziennym, a więc wymagania stawiane pracownikom przez pracodawców, wymagania szkoły wobec uczniów, a także rodziny wobec dzieci i związane z tym szybkie oraz nerwowe życie w dużych miastach, to tylko niektóre, ale bardzo ważne czynniki, które sprawiają ogromne problemy w życiu społeczeństwa. Ludzie mało odporni przestają sobie z nimi radzić i uciekają w różne działania autodestrukcyjne: nadużywają narkotyków, alkoholu, prowadzą niehigieniczny tryb życia, coraz częściej stosują restrykcyjne praktyki żywieniowe.
Z jednej strony życie najeżone trudnościami, a z drugiej strony presja mediów, które lansują obraz kobiety szczupłej, która w związku z tym jest pełna seksu, ważna, podziwiana, osiąga sukcesy, no i przede wszystkim jest spełniona i szczęśliwa. Kobiety pragnąc zadośćuczynić tym wymaganiom i dorównać temu ideałowi, za wszelką cenę stosują różne cudowne diety, uprawiają wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, katując swoje ciała, co w końcu doprowadza do zaburzeń w odżywianiu, a zatem coraz powszechniej występującej anoreksji, czy bulimii. Zaburzenia te dotyczą również mężczyzn, ale w dużo mniejszym stopniu.
W obu jednak przypadkach zaburzenia w odżywianiu są też sposobem na radzenie sobie z coraz wyższą poprzeczką, którą stawia nam życie i w konsekwencji my sami. Objadanie się stało się też dla nastolatków i ludzi u progu dojrzałości sposobem na pokonywanie trudności, sposobem na odprężenie i zmniejszenie napięcia.
Zatrważający jest fakt, że obniża się wiek osób, które zapadają na choroby związane z zaburzeniami odżywiania. Okresem największej zachorowalności jest wiek dojrzewania, w którym to następują ogromne zmiany hormonalne mające wpływ na sylwetki nastolatek, a które cierpią w tym czasie na szczególne rozchwianie emocjonalne, współzawodniczą z rówieśniczkami, próbują odnaleźć swoją tożsamość, mają często kłopoty w szkole, a co za tym idzie i kłopoty w domu. Wszystkie te czynniki sprzyjają wystąpieniu zachorowań na zaburzenia odżywiania, gdyż anoreksja i bulimia stają się m. in. sposobem na odreagowanie stresów, czy chęcią bycia lepszą.
W pracy swej autorka przyjrzy się obu chorobom, które wywołują tyle kontrowersji, zaczynając od ich obrazu, przytoczy różne koncepcje próbujące wyjaśnić powstawanie anoreksji i bulimii, omówi wpływ, jaki mają te choroby na jakość życia kobiety, a także wskaże możliwości wyjścia z anoreksji i bulimii oraz przedstawi propozycje społecznego wspierania młodzieży z tymi problemami.
Wydawałoby się, że anoreksja i bulimia są chorobami współczesnej zachodniej kultury dobrobytu, gdyż temat ten pojawia się coraz częściej w naszej prasie i literaturze. Jednak niektóre z ich symptomów opisywane były już od wieków.
Już w opisach średniowiecznych świętych występowały wzmianki o ograniczaniu ilości i jakości spożywanego jedzenia. Najczęściej były one podyktowane chęcią umartwiania się dla Boga i chęcią zostania świętym. Nie wiadomo, czy przypadki „świętego jadłowstrętu” to początki jadłowstrętu psychicznego, wielu badaczy widzi w nich podobieństwa, ale uważa, że ich etiologia jest inna. Między XVI a XVIII wiekiem pojawiło się zjawisko tzw. „poszczących dziewcząt”, które pościły, by tryskać zdrowiem i takie były pokazywane na dworach i jarmarcznych odpustach. Wtedy anoreksja była przedmiotem podziwu, a nawet obiektem kultu. Do końca XIX wieku ścierały się ze sobą poglądy świeckie i religijne co do tłumaczenia samogłodzenia. Jednak lekarze mieli wreszcie okazję, by coraz częściej podkreślać patologiczny charakter samogłodzenia.
Jako pierwszy, objawy jadłowstrętu psychicznego opisał angielski lekarz W. Morton. Lekarz ten w roku 1714 opisał przypadek młodej dziewczyny, która według niego cierpiała na odmianę gruźlicy, a którą charakteryzował brak gorączki i duszności, brak apetytu, zanik miesiączki, zaparcia, nadmierna aktywność oraz wyniszczenie organizmu i niechęć do troszczenia się o swoje zdrowie. Od XVI wieku opisywana była też jednostka chorobowa zwana chlorosis, w której oprócz objawów charakterystycznych dla anoreksji i bulimii występował zielony kolor skóry. Na początku uważano, że jest to choroba ludzi zamożnych i że wynika z niezaspokojonego popędu seksualnego, jednak później stała się chorobą niższych, niedożywionych klas, by w XIX wieku nazwać ją anemią z niedoboru żelaza.
Od wieku XIX rozpoczyna swą karierę w opisach klinicznych anorexia nervosa. Początkowo wiązano objawy jadłowstrętu z histerią, czy „genitalną nerwicą kobiet”. Dokładniejsze określenie tego zaburzenia przedstawiły nam opisy: C. E. Laseuga (1873) i W. W.Gulla (1874). Autorzy ci pomimo zgodnej listy objawów, znacznie różnili się w podejściu do samej choroby. Gull rozpatrywał anoreksję z czysto medycznego punktu widzenia, a Lasegue wyprzedzał swą epokę dopatrując się w przyczynach anoreksji podłoża psychicznego. Taki pogląd kontynuowali później Charcot, Janet i pośrednio Freud. Istniał też pogląd, który głosił Simmonds (1914), że choroba ta jest spowodowana niewydolnością funkcji przysadki. Jednak nie zyskał on potwierdzenia, gdyż wiele opisanych później chorób, wynikających z uszkodzenia przysadki, nie wykazywało ubytków wagi. W latach czterdziestych tłumaczono tę chorobę nieświadomymi fantazjami i wstrętem do życia seksualnego. Od lat siedemdziesiątych XX wieku coraz częściej mówi się o środowisku rodzinnym, jako podstawowym źródle choroby. Od tego momentu zwraca się coraz większą uwagę na zjawisko kulturowe, które wyznacza kobiecie określoną rolę. Później prowadzono też badania nad neuroendokrynologicznymi i genetycznymi oraz psychologicznymi elementami podatności na zaburzenia odżywiania. W roku 1980 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne przedstawiło definicję diagnostyczną i opis objawów zaburzeń związanych z przyjmowaniem pokarmów, w tym jednostki chorobowej anorexia nervosa.
Bulimia nie ma tak dokładnego opisu jak anoreksja, ale jej początki sięgają II w. n. e. Nazwa bulimis pochodzi z języka greckiego i oznacza „wilczy głód”. Użył jej Galen, wielki starożytny lekarz, opisując schorzenie, które objawiało się nienasyconym głodem, a spowodowane było niewłaściwymi sygnałami wysyłanymi do mózgu przez kwas żołądkowy. Od przeszło dwóch wieków choroba ta była opisywana pod różnymi nazwami, dołączano do niej różne objawy, w tym i wymioty. Objawy bulimii opisywano też jako towarzyszące anoreksji, cukrzycy i malarii. G. Russell (1979) użył już określenia bulimia nervosa, zaliczając ją do odmiany jadłowstrętu psychicznego. Dopiero Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne przedstawiło bulimię psychiczną jako samodzielną jednostkę chorobową.
W literaturze istnieją również kontrowersje na temat rozpowszechniania zaburzeń odżywiania się. Nie ma pewności, czy w ostatnich czasach mamy do czynienia z „epidemią” zachorowań na anoreksją i bulimię. Jednak odnotowuje się, że problem narasta. Do tej pory istniał pogląd, że jadłowstręt i bulimia są charakterystyczne dla warstw średnich i wyższych, jednak obecnie odnotowuje się rozszerzenie tej choroby na warstwy pozostałe. Obie jednostki dotyczą w większości dziewcząt i kobiet białych. Sporadycznie występują u rasy czarnej, a także w krajach Ameryki Południowej i Dalekiego Wschodu. Zanotowano jednak zachorowania na bulimię wśród azjatyckich dziewcząt. Z pewnością zwiększeniu zachorowań na bulimię sprzyja emigracja, z którą wiążą się trudności z asymilacją i przyjęciem nowych wzorców kulturowych.
Nie ma pewnych danych epidemiologicznych na temat anoreksji u dzieci do 13. roku życia, ale liczba ich rośnie, choć jest ona znacząco niższa, niż liczba chorych nastolatek. Bulimia u dzieci do 13. roku życia jest zjawiskiem niezwykle rzadkim. Wiek dojrzewania to okres największej zachorowalności na zaburzenia odżywiania się. Ocenia się, że u 0,5 do 1% populacji młodzieży występuje jadłowstręt psychiczny, a bulimia zaś występuje u ok. 2% populacji młodzieży. Dziewczęta przeważają wśród chorych. Wzrost zachorowalności na obie choroby w okresie dorastania jest związany z licznymi przemianami biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi, które powodują wiele kryzysów u młodych dziewcząt. Niska zachorowalność u chłopców związana jest z mniejszym stresem, jaki odczuwają oni w związku z dojrzewaniem biologicznym. U osób dorosłych zachorowania na anoreksję wynoszą 0,2 do 0,8% populacji, a na bulimię w granicach 0,7 do 1,3 % populacji. Mogą one być związane z ciążą i porodem.
Anorexia nervosa (jadłowstręt psychiczny)
Jak w każdej chorobie należy zacząć od diagnozy. Kiedy kobieta zgłasza się do lekarza utrata jej wagi jest już znaczna i pacjentka waży mniej niż 45 kg. Pierwsze kontrowersje mogą dotyczyć diagnozy, gdyż wiele innych chorób może spowodować taką utratę wagi np: zaburzenia psychotyczne, depresja, późne stadia nowotworu lub gruźlicy. Należy więc najpierw wykluczyć te choroby, aby zdiagnozować anoreksję. Już na początku napotyka się na problemy, gdyż istnieją cztery poziomy diagnozy:
- etiologiczny, który dzieli choroby ze wzglądu na ich przyczyny,
- patofizjologiczny, który rozróżnia mechanizmy powstawania zmian chorobowych,
- patomorfologiczny, który opisuje specyficzne zmiany struktury tkanek i narządów,
- objawowy, opracowany na podstawie szeregowania objawów.
Tak więc istnieją rozbieżności w opisach kryteriów tej choroby. Niżej przedstawiona została klasyfikacja według objawów: opiera się ona na czterech kryteriach diagnostycznych opracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w 1994 r.
„1. Utrata wagi lub odmowa utrzymywania wagi na stałym poziomie, z tendencją do jej obniżania-spadek ciężaru ciała do 15% poniżej średniej i brak oczekiwanego zwiększania wagi ciała w okresie wzrostu.
2. Intensywny lęk przed przyrostem wagi lub otyłością pomimo niedowagi oraz obsesyjne zainteresowanie sprawami jedzenia i wymiarami własnego ciała.
3. Zaburzenia percepcji własnego ciała, jego wymiarów i proporcji a także uzależnienie samooceny od posiadanego „wizerunku ciała” (czemu towarzyszy werbalne negowanie znaczenia aktualnej niskiej wagi ciała).
4. Brak trzech kolejnych cykli miesiączkowych.”
Rozpoznano dwa typy anoreksji. W pierwszym przypadku kobieta przyjmuje bardzo małe ilości pokarmu i nieregularnie przejada się lub zażywa środki przeczyszczające. W drugim przypadku, oprócz przyjmowania małych ilości pokarmu miewa regularne okresy przejadania się, a także okresy powodowania wymiotów, czy nadużywania środków przeczyszczających i moczopędnych. W drugim przypadku chore przypominają zachorowania na żarłoczność psychiczną (bulimię). W anoreksji można wyodrębnić stadia, które są związane z wpływem głodzenia na zmiany biochemiczne w organizmie, a które dalej wpływają na psychikę chorego, na jego uczucia, zachowania i myśli.
1. Wczesnemu stadium choroby towarzyszy nastrój euforii. Chora ekscytuje się, że wreszcie ma poczucie władzy i kontroli nad sobą. Zaczyna coraz bardziej zmniejszać ilości spożywanego pokarmu i wykonuje coraz trudniejsze ćwiczenia fizyczne. Niektóre cieszą się z zatrzymania miesiączki, co daje im poczucie siły i panowania nad rzeczywistością. Wierzą też, że zatrzymanie miesiączki odsunie ich od konieczności stania się dorosłymi kobietami.
2. W następnym stadium euforia zamienia się poczucie „wyższości moralnej”. Anorektyczki potrafią przygotowywać posiłki dla całej rodziny i czują się bardzo dumne, że potrafią nie ulegać pokusie. Czują się moralnie lepsze od tych, którzy nie zapanowali nad apetytem.
3. W kolejnym stadium pojawia się lęk. Choć nastąpił duży spadek wagi ciała, chora bardzo boi się, czy nadal nie je za dużo. W tym stadium zaawansowania choroby pojawia się wsparcie fizjologiczne i psychologiczne. Następują napady głodu, które chora przerywa „wielkimi ucztami”, po których czuje, że znowu przytyła, więc zaczyna stosować środki przeczyszczające, wywołuje wymioty.
Zwykle anoreksja rozpoczyna się od odchudzania, którego przyczyną może być krytyczna uwaga kogoś z otoczenia na temat nadwagi, identyfikacja ze sławną aktorką lub modelką, która stosuje dietę, presja środowiska (szkoły baletowe), a także przekonanie, że diety mają wpływ na zdrowie człowieka. Początkiem choroby może też być post o charakterze religijnym. Początek choroby jest najczęściej skryty. Otoczenie spadek wagi chorej osoby przyjmuje wtedy jako efekt prowadzonej diety odchudzającej. Jednak dalszy spadek masy ciała powoduje niepokój wśród najbliższych. Jeszcze większe jego nasilenie powodują nakłaniania chorej do zjadania większej ilości pokarmu, które nie odnoszą rezultatu.
Rozwojowi choroby towarzyszą takie objawy, jak: zanik odczuwania smaku, problemy z koncentracją uwagi, obniżona ciepłota ciała (hipotermia) owłosienie pochodzące z okresu życia płodowego (lanugo), rysy twarzy przypominające „twarz wiewiórki”, zanik owłosienia, zaburzenia miesiączkowania. To tylko niektóre objawy, ale najbardziej charakterystyczne. Dokładniejsze informacje o objawach choroby i ich wpływie na życie kobiety autorka przedstawi w rozdziale trzecim.
Zaburzenia w sferze jedzenia dotyczą głównie kobiet. Za Amerykańskim Towarzystwem Psychiatrycznym podaje się, że około 95% chorych stanowią młode dziewczęta i kobiety w wieku od 12 do 18 lat. Spośród tych kobiet 10% umiera, jedna trzecia wraca do zdrowia, a reszta do końca życia ma zaburzenia gastryczne.
Jakie są osoby, które zapadają na anoreksję? „Badanie osobowości głodzących się kobiet ujawniło, że są one wrażliwe, inteligentne, przesadnie ambitne, uparte, niezadowolone z osiągnięć, tyranizujące otoczenie, rywalizujące z matkami, narcystyczne, często depresyjne”. Mówi się, że anorektyczki mają zniekształcony obraz własnego ciała, ale i w tej sprawie są sprzeczne poglądy, gdyż wiele kobiet nie jest zadowolonych ze swojej sylwetki.
Bulimia nervosa (żarłoczność psychiczna)
Bulimia początkowo była uważana za złowieszczą odmianę anoreksji. Badania nad chorobami związanymi z odżywianiem się wykazały, że choć wśród chorych na anoreksję spora część ma okresy żarłoczności, to jednak przejadają się także osoby, które nie są anorektykami. Stało się więc jasne, że to inna jednostka chorobowa, początkowo nazwano ją bulimią (żarłoczność), a potem określono jako żarłoczność psychiczną (bulimia nervosa). Choroba ta występuje cztery do sześciu razy częściej niż anoreksja.
Początkowo myślano, że istotą bulimii są wymioty, które prowokowane są w celu nie dopuszczenia do przyrostu wagi. Jednak teraz uważa się, że ważny jest także element psychiczny. Dla jednych kobiet to jest kryzys w życiu rodzinnym np. rozwód, dla innych stres np. przed egzaminem, inne twierdzą, że obżarstwo jest wynikiem samotności, znudzenia.
Kontrowersje wokół diagnozowania anoreksji dotyczą również diagnozowania bulimii. Poniżej przedstawione zostaną kryteria bulimii według diagnozy objawowej, którą przedstawiło Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne:
1. powtarzające się epizody gwałtownego objadania się (jedzenie w krótkim czasie takiej ilości jedzenia, która dla większości ludzi byłaby nie do zjedzenia oraz poczucie braku kontroli nad takim jedzeniem),
2. stosowanie nawracających niewłaściwych zachowań, które służą zapobieganiu przyrostowi wagi (wymioty, stosowanie środków przeczyszczających, poszczenie, intensywne ćwiczenia fizyczne),
3. występowanie epizodów objadania i w/w zachowań przeciętnie co najmniej dwa razy na tydzień przez trzy miesiące,
4. samoocena jest wyznaczona przede wszystkim przez kształt i wagę ciała,
5. zaburzenie to nie występuje w przebiegu anoreksji....
spodpowieki