John Shaw - Fotografia Krajobrazu.pdf - Foto_Grafika - onelly

I. NAŚWIETLANIE

Podstawy teorii naświetlania

K luczem do robienia dobrych zdjęć krajobrazu jest prawidłowe naświetlenie filmu.

Jednak dla wielu fotografujących prawidłowe naświetlanie oznacza bezkrytyczne

stosowanie parametrów ustawionych przez aparat fotograficzny. Jestem zdania, i

mocno to podkreślam, że jeśli chcesz robić dobre fotografie pejzażu, punktem

wyjścia jest wnikliwe zrozumienie teorii naświetlania filmu. Jeżeli twoje zdjęcia są dla

ciebie ważne i jeśli chcesz osiągnąć sukces w fotografii, sam musisz kontrolować

proces naświetlania. Nie musi to oznaczać ręcznego nastawiania parametrów

ekspozycji dla każdego z twoich zdjęć. Możesz równie dobrze korzystać z

parametrów automatycznie ustawianych przez aparat o ile rozumiesz na jakiej

zasadzie aparat dobiera te parametry, umiesz ocenić czy są takie jakich chcesz użyć

i wiesz jak je korygować w razie konieczności. To ty powinieneś kontrolować co robi

aparat a nie odwrotnie.

Wyjaśnię teraz kilka często mylonych pojęć:

Po pierwsze, prawidłowa ekspozycja oznacza otrzymywanie zdjęć naświetlonych tak

jak chciałeś, aby zostały naświetlone. Jeśli chciałeś, aby niebo na twoim zdjęciu

miało kolor jasno niebieski i rzeczywiście tak wygląda na zdjęciu to osiągnąłeś

prawidłową ekspozycję. Wykonałeś zdjęcie dokładnie tak jak zamierzałeś. Gdy to, co

uważasz za najważniejszy obszar zdjęcia wygląda na slajdzie dokładnie tak jak tego

chciałeś - naświetliłeś poprawnie.

Jeśli jednak obszar ten jest na zdjęciu jaśniejszy niż byś chciał, oznacza to, że

zrobiłeś błąd - prześwietliłeś zdjęcie. Na przykład jeśli chciałeś otrzymać jasno

niebieskie niebo, lecz zamiast tego ma ono odcień blado niebieski, prawie biały i o

wiele jaśniejszy niż to sobie wyobrażałeś. Jeżeli odcienie kolorów są na twoich

zdjęciach jaśniejsze niż tego chciałeś, naświetlanie było nieprawidłowe.

Odmienny problem występuje, gdy dany obszar zdjęcia wygląda na ciemniejszy niż

tego oczekiwałeś; przykładowo jeśli twoje jasno niebieskie niebo ma na slajdzie

nasycony średnio niebieski lub nawet granatowy odcień. W takim przypadku nie

doświetliłeś filmu. Jeśli jednak ciemny odcień obiektu, który chciałeś aby wyszedł

ciemny na slajdzie, rzeczywiście jest taki - film został naświetlony prawidłowo.

Być może zauważyłeś, że do tej pory nie wspomniałem jeszcze o światłomierzu

aparatu fotograficznego. Osiąganie prawidłowego naświetlenia nie zależy wyłącznie

od odczytu światłomierza i parametrów naświetlania dobranych automatycznie przez

aparat. Jeżeli będziesz polegał tylko na automatyce aparatu ryzykujesz, że fotografia

nie zostanie naświetlona tak jak zamierzałeś. Czemu oddawać to w ręce przypadku?

Jeżeli twój aparat będzie podejmował za Ciebie wszystkie decyzje wtedy komuś,

komu podobają się twoje fotografie mógłbyś odpowiedzieć: "Tak mój aparat robi

świetne zdjęcia, ale ja jestem tylko osobą, która go nosi. Mam nadzieję, że nie

wyrosną mu nogi i nie ucieknie razem z moją pracą fotografa".

Tak naprawdę, to co czyni człowieka dobrym fotografem, to nie jakieś drogie,

wyszukane obiektywy, specjalne filmy czy filtry. To dobre opanowanie techniki

robienia zdjęć i umiejętność sprawowania kontroli nad ekspozycją. Twoim celem jest

osiągnięcie prawidłowego naświetlenia niezależnie od warunków świetlnych czy

trudności występujących w plenerze. Musisz być w stanie stworzyć technicznie

poprawną fotografię kiedykolwiek zechcesz, nigdy nie pozostawiając tego w ręce

przypadku.

Kontrola nad ekspozycją, czyli naświetlanie filmu zawsze według twojego

zamierzenia, jest moim zdaniem najważniejszą umiejętnością w fotografii. Możesz

posiadać najlepszy dostępny sprzęt, podróżować do najbardziej egzotycznych

krajów, być w odpowiednim miejscu o odpowiednim czasie i mieć doskonałe warunki

świetlne, ale jeżeli zrobisz błąd przy naświetlaniu filmu wtedy twoje fotografie

nadawać się będą tylko do kosza. Zakładając, że sukces fotograficzny jednego może

być porażką bardziej zaawansowanego fotografa musisz kontrolować ekspozycję na

każdym poziome zaawansowania. Twoje umiejętności będą się podnosić w miarę jak

będziesz starał się osiągnąć coraz większą precyzję.

Nie sugeruję, że każdy powinien być technokratą, rygorystycznie przestrzegającym

zasad. Myślę jednak, że wnikliwe zrozumienie podstaw naświetlania jest niezmiernie

ważne jeżeli chcesz rozwijać swoje umiejętności fotograficzne. Zanim przejdę do

zasad korzystania ze światłomierza i dobierania właściwych parametrów ekspozycji,

chciałbym krótko przedstawić elementy teorii naświetlania filmu tak abyśmy później

posługiwali się tym samym słownictwem.

Wszystkie aspekty procesu fotograficznego związane z naświetlaniem mierzone są w

jednostkach zwanych działkami EV (ang. Exposure Value - "wartość ekspozycji”). Im

sprawniej potrafisz operować w myśli działkami EV, tym łatwiejsza stanie się kontrola

nad ekspozycją. Najprościej rzecz biorąc, działka jest zawsze wielkością względną,

określaną jako podwojenie lub zmniejszenie o połowę pewnej wartości - otrzymujesz

dwa razy tyle lub połowę danej wartości.

Na ekspozycję mają wpływ trzy rzeczy: szybkość migawki nastawiona w korpusie

aparatu, wielkość otworu przesłony w obiektywie, i rodzaj użytego filmu. Szybkość

migawki określa czas w ciągu którego migawka aparatu pozostaje otwarta

pozwalając, aby światło z obiektywu padało na film. Szybkość migawki określa czas

trwania ekspozycji. Wielkość przesłony jest to w uproszczeniu wielkość otworu, przez

który przechodzi światło wewnątrz obiektywu. Przesłona mierzona jest w działkach

przesłony (ang. f-stop) i kontroluje intensywność światła podczas ekspozycji. Czułość

filmu, wyrażona w jednostkach ISO, mówi nam jak dany film chemicznie reaguje na

światło o określonym natężeniu. Zmiany wszystkich tych trzech zmiennych określić

można w jednakowych jednostkach - działkach przesłony.

Czas naświetlania mierzony jest w sekundach i ułamkach sekundy. Różne aparaty

fotograficzne dysponują różną rozpiętością czasów, obecnie producenci lustrzanek

wydają się konkurować ze sobą, który z nich potrafi skonstruować szybszą migawkę,

jednak we wszystkich lustrzankach małoobrazkowych występują te czasy

naświetlania: 1, 1/2, 1/4, 1/8, 1/15, 1/30, 1/60, 1/125, i 1/500 sekundy. Większość

aparatów zamiast całych ułamków wyświetla sam mianownik pokazując na przykład

"1/60" jako "60," lub oznaczając ułamki i pełne sekundy innym kolorem.

Każda kolejna pozycja w standardowej skali czasów naświetlania jest o połowę

mniejsza lub dwukrotnie większa od poprzedniej. Na przykład czas 1/60 s. stanowi

połowę 1/30 s. i jest dwukrotnie dłuższy od 1/125 s. Wszystkie te wartości różnią się

o jedną działkę. Jak wyjaśniono wcześniej działka jest określana jako podwojenie lub

zmniejszenie o połowę danej wartości. Różnica między 1/30 s. a 1/60 s. wynosi jedną

działkę (zmniejszenie o połowę), między 1/60 s. a 1/125 s. kolejną działkę (następne

zmniejszenie o połowę) itd. Tak więc zmiana czasu naświetlania z 1/60 s. do 1/1000

s. to skrócenie o 4 działki, zaś z 1/60 s. do 1/4 s. to również zmiana o 4 działki, lecz

w inną stronę - wydłużenie czasu naświetlania.

Zmiana czasu naświetlania zawsze oddziałuje na sposób w jaki na filmie

rejestrowany jest ruch. Im krótszy zastosujemy czas naświetlania np. 1/500, 1/1000

czy 1/2000 tym bardziej zamrożony będzie wydawał się obraz. I odwrotnie -

wydłużanie czasu z 1/15 do 1/8 i 1/4 spowoduje, że ruch na filmie zostanie

zarejestrowany jako rozmazanie ruchomych obiektów. Im dłuższy czas naświetlania,

tym obraz stanie się bardziej rozmazany.

W wielu automatycznych aparatach fotograficznych zastosowano tzw. bezstopniową

regulację czasu naświetlania. Oznacza to, że czas naświetlania może zostać

elektronicznie ustawiony także pomiędzy zaznaczonymi wartościami. Niektóre

aparaty mogą również wyświetlać te pośrednie wartości; 1/45 s. leży w połowie

pomiędzy 1/30 a 1/60 s., 1/90 - pomiędzy 1/60 a 1/125 s.

Wartości oznaczone na pierścieniu przesłon na obiektywie również stanowią skalę, w

której każda kolejna wartość jest dwukrotnie większa bądź o połowę mniejsza od

poprzedniej, pomimo iż użyte w tym przypadku liczby nie podwajają się z każdym

kolejnym krokiem. Standardowa sekwencja wartości przesłony obejmuje następujące

liczby f/1, f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22 oraz f/32. Tak jak w przypadku

czasów naświetlania, nie każdy obiektyw ma zaznaczone wszystkie wyżej

wymienione wartości. Niektóre z nich, szczególnie obiektywy przeznaczone dla

formatów większych niż 35mm mają dodatkowe wartości. Każda z tych wartości

oznacza wielkość otworu przesłony, przez który przechodzi światło. W wymienionej

skali przesłon odstęp pomiędzy poszczególnymi pozycjami to 1 działka. Każde

przymknięcie przesłony o jedną działkę oznacza, że przez obiektyw zostanie

przepuszczone o połowę światła mniej niż przy wcześniejszym ustawieniu i

jednocześnie dwa razy tyle, co przy kolejnym. Na przykład przesłona f/11

przepuszcza o połowę światła mniej niż f/8 (jedna działka różnicy) i dwa razy tyle, co

f/16 (również jedna działka różnicy, lecz w przeciwnym kierunku).

Zauważ, że wartości przesłony są w rzeczywistości ułamkami, mimo iż na ogół nie są

zapisywane jako ułamki. Oznacza to, że im wyższa liczba tym mniejszy otwór

przesłony, dlatego f/2 to duży otwór, przez który przechodzi duża ilość światła,

podczas gdy f/32 odpowiada małemu otworowi przepuszczającemu tylko znikomą

jego ilość. Mając na uwadze, iż są to ułamki wszystko się zgadza - 1/2 to dużo więcej

niż 1/32.

Jeżeli obiektyw ma pierścień przesłon, który może być ręcznie obracany, możesz go

ustawić w dowolnej pozycji. "Kliknięcia" podczas obracania obiektywem mają jedynie

znaczenie pomocnicze. W niektórych obiektywach kliknięcia pierścienia przesłon

następują, co pełną działkę przesłony, w innych co pół działki. Zmiana o jedną

działkę jest zawsze zmianą o jedną działkę, niezależnie od punktu wyjścia. Od f/8 do

f/11 czy od wartości znajdującej się w połowie między f/8 a f/11 (f/9,5) do f/13 leżącej

w połowie pomiędzy f/11 a f/16 - zawsze jest to odległość równa dokładnie jednej

działce przesłony. Do zmiany wartości przesłony potocznie używa się dwóch

terminów: otwieranie oznacza zmniejszanie przesłony czyli zwiększanie otworu który

przepuszcza większą ilość światła przez obiektyw. Przymykanie jest

przeciwieństwem i oznacza zwiększanie przesłony co w konsekwencji redukuje ilość

przechodzącego światła.

Ponieważ czas naświetlania i przesłona jednocześnie wpływają na ilość światła

padającego na film, muszą być traktowane jako para. Oba te parametry mierzone są

w działkach i zachodzi między nimi relacja którą można nazwać wzajemnością. Jeżeli

ustalimy już ilość światła niezbędną dla prawidłowego naświetlenia filmu wtedy

zarówno czas naświetlania jak i przesłona mogą być zmienione jeżeli tylko druga

wartość w parze zostanie odpowiednio dopasowana. Można to przedstawić tak, że

podwojenie czasu naświetlania i zmniejszenie o połowę intensywności światła

przepuszczanego przez przesłonę to to samo co skrócenie o połowę czasu i

podwojenie intensywności. Żeby to lepiej zilustrować wyobraź sobie, że musisz

zarobić dwadzieścia złotych. Możesz pracować przez cztery godziny za pięć złotych

za godzinę lub pięć godzin za cztery złote. W każdym przypadku zarobisz

dwadzieścia złotych i liczy się tylko ten ostateczny rezultat.

Ponieważ pomiędzy czasem naświetlania i przesłoną zachodzi relacja wzajemności,

możesz równie dobrze użyć długiego czasu i dużej przesłony lub krótkiego czasu i

małej przesłony. W każdym przypadku ilość światła jaka padnie na film będzie

identyczna. Jednak zależnie od twojego wyboru efekty jakie uzyskasz na filmie będą

się różniły pod względem głębi ostrości i sposobu odwzorowania ruchu co zostanie

wyjaśnione dalej.

W praktyce z relacji zachodzącej między czasem naświetlania a wielkością przesłony

wynika, że po ustaleniu ilości światła potrzebnej do prawidłowego naświetlenia maż

możliwość swobodnego wyboru jednej z wielu kombinacji czasu i przesłony.

Przyjmijmy, że dla prawidłowa ekspozycja wymaga czasu 1/8 s. i przesłony f/11.

Jeżeli teraz wydłużysz czas do 1/4 s. (o jedną działkę - podwojenie czasu) i

zwiększysz przesłonę do f/16 (o jedną działkę - połowa światła) otrzymasz dokładnie

tą samą ilość światła która padnie na film. Tak więc 1/8 s. przy f/11 i 1/4 s. przy f/16

stanowią ekwiwalentne ekspozycje. Tak samo jak 1/2 s. przy f/22, 1/15 s. przy f/8, 1

s. przy f/32 i 1/30 s. przy f/5.6. Wszystkie te kombinacje przepuszczą tą samą ilość

światła i dadzą w efekcie prawidłowe naświetlenie filmu.

Możesz zobaczyć jak łatwe to jest biorąc do ręki aparat. Odliczasz o ile działek

zmieniasz czas naświetlania lub przesłonę a następnie zmieniasz pozostałe

ustawienie o tyle samo lecz w przeciwnym kierunku co w efekcie daje ekwiwalent

początkowej ekspozycji. Przykładowo załóżmy, że prawidłowa ekspozycja to 1/250 s.

przy przesłonie f/4. Zmiana o pięć działek do 1/8 s. (wydłużenie czasu naświetlania)

aby utrzymać prawidłowe naświetlenie filmu wymaga zmiany przesłony (zmniejszenia

otworu przesłony) również o pięć działek - do wartości f/22.

BROWN BEAR IN A STREAM ,

Alaska. Nikon F4, obiektyw Nikon

300mm, Fujichrome 100.

Obie fotografie zostały zrobione przy

ekwiwalentnych parametrach naświetlania,

czego dowodzi taki sam odcień

niedźwiedzia. Jednakże różna szybkość

migawki - pierwsza została zrobiona przy

1/8 s. a druga przy 1/250 s. - oddała w

odmienny sposób ruch wody w strumieniu,

zamrażając go w pierwszym przypadku i

rozmazując w drugim. Spowodowało to, że

oba zdjęcia mają różny wyraz. Oba są

naświetlone prawidłowo. Czy jedna wersja

jest lepsza niż druga? To zależy od twojego

własnego gustu.

Przy okazji, "zamrożone" zdjęcie zostało

zrobione przy parametrach 1/250 s. i f/4.

Jakie były parametry naświetlania

pierwszego zdjęcia?

Jaką kombinacje czasu naświetlania i przesłony wybierzesz, będzie to w dużej

mierze zależało od filmu którego użyjesz. Uczulenie filmu na promienie światła

określa czułość filmu czyli jego liczba ISO. Filmy o niskiej liczbie ISO zwane są

filmami o niskiej czułości gdyż potrzebują dużej ilości światła do zapisania obrazu

podczas gdy filmy o wysokiej liczbie ISO są filmami wysokoczułymi gdyż potrzebują

dużo mniej światła. Przykładem filmu niskoczułego może być Kodachrome 25 (ISO

25) lub Fuji Velvia (ISO 50) podczas gdy do typowo wysokoczułych filmów zaliczamy

filmy o czułości ISO 400 Ektachrome i Fujichrome. Zarówno Kodak jak i Fuji oferują

także bardzo czułe filmy o liczbie ISO 1600.

Czułość filmu również wyskalowana jest w działkach, podobnie jak liczba przesłony

czy czas naświetlania. Każde podwojenie liczby ISO to zmiana o jedną działkę tak że

zwiększenie czułości z ISO 25 do ISO 50 to różnica o dokładnie jedną działkę.

Dalsze zwiększenie czułości do ISO 100 to następna działka i do ISO 200 - kolejna.

Na przykład, ile działek dzieli ISO 25 od ISO 1600? Zaczynając od 25 mamy 50, 100,

200, 400, 800 i 1600 - ogółem sześć działek.

Jeżeli znasz parametry prawidłowej ekspozycji dla danego filmu, możesz je łatwo

ustalić dla każdego dowolnego filmu o ile znasz czułość ISO obu z nich. Wychodząc

od znanych parametrów ekspozycji musisz jedynie skorygować je o tyle działek ile

wynosi różnica w czułości filmów. Dla przykładu: jeżeli dla film Fujichrome 50 o

czułości ISO 50 zostanie prawidłowo naświetlony przez 1/8 s. przy przesłonie f/8 to

jak prawidłowo naświetlić film Fujichrome 400 w identycznych warunkach świetlnych?

Różnica w czułości obu filmów wynosi trzy działki więc zmieniamy parametry

ekspozycji dla filmu Fuji 50 o trzy działki do 1/60 s. f/8 (lub ekwiwalentnych - 1/30 s.

przy f/11, 1/15 s. przy f/16, 1/8 przy f/22 i tak dalej.)

John Shaw - Fotografia Krajobrazu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: