Drzewa - tekst.doc

ŚWIAT WOKÓŁ NAS

DRZEWA

Ilustrowała Jolanta Adamus

Niniejszy zbiór zawiera 20 plansz z dziesięcioma najpopularniejszymi drzewami spotykanymi
w Polsce. Są to dwa drzewa iglaste (sosna, świerk) i osiem liściastych (brzoza, dąb, jarzębina, kasztanowiec, klon, lipa, olsza, wierzba). Każde drzewo przedstawione jest na dwóch planszach: na jednej – jako dojrzałe drzewo, zazwyczaj w różnych porach roku (w pełni lata, z zaznaczeniem przebarwień na jesieni i w górnym lewym rogu bezlistny kontur zimą), na drugiej zaś – jego gałązki
z liśćmi, kwiatostanem i owocami. Pod nazwą jednego rodzaju drzewa (np. dąb) kryje się zazwyczaj kilkanaście, kilkadziesiąt lub nawet kilkaset gatunków (np. w przypadku dębu około 200 gatunków
w samej tylko strefie umiarkowanej, m.in. dąb szypułkowy, bezszypułkowy, omszony, czerwony, biały, błotny, szkarłatny, kaukaski, burgundzki, węgierski), dlatego konieczne było ograniczenie się do jednego gatunku, maksimum do dwóch dominujących w naszym kraju. Wybór padł na brzozę brodawkowatą (betula pendula), dąb szypułkowy (quercus robur), jarząb pospolity, potocznie zwany jarzębiną (sorbus aucuparia), kasztanowiec zwyczajny (aesculus hippocastanum), klon zwyczajny (acer platanoides), lipę drobnolistną (tilia cordata), olszę czarną (alnus glutinosa), sosnę pospolitą (pinus sylvestris), świerk pospolity (picea abies) oraz wierzbę białą (salix alba) ze wzmianką o wierzbie iwie (salix caprea). Są to najbardziej reprezentatywne gatunki spotykane w polskich lasach, domostwach
i parkach.

Celem plansz jest zapoznanie ucznia z wyglądem drzewa oraz wyglądem jego liści, kwiatów
i owoców w różnych porach roku. Dla starszych lub bardziej dociekliwych podajemy w książeczce podstawowe informacje o wyglądzie, wzroście, wieku i miejscu bądź środowisku występowania.
W ciekawostkach podajemy, do czego drzewo (a właściwie już drewno) jest wykorzystywane, jakie zwyczaje i wierzenia z nim się wiążą itp. Ostatnia część informacji („na końcu języka") to słownictwo
i powiedzenia (przysłowia) związane z danym drzewem. Można je wykorzystać do wzbogacenia języka ucznia.

Najmłodszych, a więc przedszkolaków i uczniów nauczania początkowego, raczej nie będziemy epatować powiązaniami lipy z Janem Kochanowskim, czy nazwami lasów. Dla nich przygotowaliśmy co innego, a mianowicie sylwetki drzew do pokolorowania, jest to bowiem najskuteczniejszy sposób na zapamiętanie kształtów i barw. Nauczyciel po rozdaniu uczniom skserowanych kart, może ich poprosić, by pokolorowali obrazki według tego, co widzą na kolorowych planszach. Kolejnym
(i oczywiście trudniejszym) etapem może być pokolorowanie drzewa wyłącznie barwami lata, kiedy dominuje soczysta zieleń, a następnie (najtrudniejsze zadanie) – barwami jesieni. Ostatnie zadanie ma na celu również rozwijanie zdolności uogólniania i ćwiczenia wyobraźni u dzieci, jako że na żadnej planszy nie ma pokazanego w całości drzewa jesienią.

BRZOZA

Cechy charakterystyczne drzewa

·      smukłe drzewo liściaste o pokroju płaczącym

·      zwisające gałęzie

·      biała lub srebrzyste biała kora

·      pień smukły, czasami skrzywiony

·      u starszych drzew pień przy ziemi bywa ciemny

Liście

·      owalne lub trójkątne

·      brzegi zakończone ząbkami, jak w piłce do cięcia drewna

·      młode liście są lepkie

·      zielone, na jesieni przebarwiają się na żółto

·      opadają na zimę

Kwiaty i owoce

·      kwiaty w postaci kotek, czyli zwisających bazi

·      początkowo zielonkawe, później jasnożółte bądź jasnobrunatne

·      kwitnie na wiosnę (od marca do maja)

Wzrost i wiek

·      do 20 metrów

·      szybko rośnie

·      osiąga wiek do 120 lat

Występowanie

·      drzewo dość pospolite, występuje w całej Polsce i Europie

·      lubi miejsca słoneczne

·      jako samosiejka często rośnie na skraju lasu lub samotnie w polu

Ciekawostki

·      z brzozy wyrabia się dość często meble (stoły, krzesła, szafy)

·      z gałązek brzozy połączonych drutem lub sznurkiem robi się miotły

·      sok brzozy ma właściwości lecznicze

·      brzoza ma pozytywną energię, dlatego wskazane jest dotykanie i przebywanie w jej sąsiedztwie

·      dawniej podczas świąt wielkanocnych chłopcy smagali gałązkami brzozy dziewczynki, co było odbierane jako forma zalotów

·      brzozą dekoruje się kościoły i ołtarze w czasie Bożego Ciała

Brzoza na końcu języka

·      Wysoki, jak brzoza, a głupi, jak koza – tak mówi się o kimś (zwłaszcza wyrośniętym), kto niemądrze się zachowuje

·      skupisko brzóz nazywa się brzeziną

DĄB

Cechy charakterystyczne drzewa

·     majestatyczne drzewo liściaste

·     masywna, dobrze ugałęziona korona w kształcie kopuły

·     grube konary

Liście

·     w kształcie wydłużonego jaja (na czubku zaokrąglone, u nasady wydłużone)

·     obrzeże liścia przypomina głęboko powcinaną falę

·     na jesieni brązowieją i opadają na zimę (choć na młodych dębach brązowe liście pozostają do wiosny)

Kwiaty i owoce

·     kwiaty w formie niepozornych kotek, czyli wydłużonych i zwisających bazi

·     owoce (zwane żołędziami) osadzone w chropowatych miseczkach

Wzrost i wiek

·     do 40 metrów

·     dąb jest drzewem długowiecznym, może żyć nieco ponad 1000 lat (dąb Bartek koło Zagnańska liczy około 650 lat, dęby Lech, Czech i Ruś w Rogalinie około 600 lat, a najstarszy dąb w Polsce Chrobry w Piotrowicach około 740 lat)

Występowanie

·     można go spotkać w całym kraju, zarówno w lasach, jak i w parkach czy przy drogach

·     rośnie na glebach zasobnych i wilgotnych

Ciekawostki

·     drewno dębowe jest bardzo twarde; wykonuje się z niego m.in. wartościowe meble i parkiety

·     kora dębowa przez wieki wykorzystywana była jako garbnik, czyli środek do wyprawiania skór

·     jest też lekiem bakteriobójczym i łagodzącym

·     liście dębowe i żołędzie jako ornamenty występują w sztuce i heraldyce (na herbach królewskich
i rycerskich)

·     starożytni uważali, że dąb jest siedliskiem najważniejszych bóstw (m.in. Zeusa, Jowisza)

Dąb na końcu języka

·     dąb uchodzi za symbol siły i zdrowia, stąd często się mówi, że ktoś jest silny, jak dąb, zdrowy jak dąb, rosły jak dąb

·     stanąć dęba mogą konie, ludzie bądź… włosy (o koniach mówimy, że stanęły dęba, gdy wzbiją się nagle w górę na tylnych nogach; o ludziach – gdy stawiają opór, a o włosach – gdy się najeżą)

·     las, w którym rosną głównie dęby, nazywamy dąbrową, a drewno dębowe – dębiną

JARZĘBINA,

inaczej JARZĄB POSPOLITY

Cechy charakterystyczne drzewa

·      niezbyt wysokie drzewo liściaste

·      korona zaokrąglona lub jajowata, podobna do korony drzew owocowych

·      pień cienki, dobrze widoczny

·      gładka, jasnoszara kora, pękająca podłużnie na starszych pniach

·      gałęzie skierowane ukośnie w górę lub odstające

Liście

·      każdy liść składa się z kilku par mniejszych listków, tylko ostatni na czubku nie ma pary

·      jesienią przebarwiają się na złocistoczerwono lub ciemnoczerwone i opadają

Kwiaty i owoce

·      kwiaty białokremowe o nieprzyjemnym zapachu

·      czerwone lub pomarańczowe owoce przypominają korale

·      owoce długo utrzymują się na drzewie (nawet po opadnięciu liści)

Wzrost i wiek

·      różne wysokości: od 5 do 15 metrów (rzadziej 20 metrów)

·      szybko rośnie; dożywa wieku 120 lat

Występowanie

·      szeroko rozprzestrzeniona: w lasach, zaroślach, górach, na bagnach i miedzach, a także przy drogach i w parkach

·      lubi dużo słońca

...