O przygotowaniach do Soboru Wszechprawosławnego.pdf

Ks. Jerzy Tofiluk

O przygotowaniach do Soboru Wszechprawosławnego

Soborowość jest jedną z najistotniejszych zasad, którymi kieruje się Kościół

prawosławny. Ta zasada realizuje się poprzez sobory. Dowodzi tego zarówno dziedzictwo

soborów powszechnych, soborów lokalnych z I i II tysiąclecia, jak i świadomość oraz

praktyka współczesna lokalnych Kościołów prawosławnych.

Konieczność zwołania Soboru wszechprawosławnego dla większości prawosławnych jest

uważana za pewną oczywistość. Próby zwołania takiego soboru pojawiły się na początku

naszego stulecia i nieprzerwanie były przedmiotem starań wielu hierarchów

prawosławnych w sposób zaś szczególny Patriarchatu Konstantynopola.

Pierwsze próby zwołania Soboru Wszechprawosławnego 1 .

Encyklikę Patriarchy Ekumenicznego Joachima III z 1902r., skierowaną do

wszystkich siostrzanych Kościołów prawosławnych, można uznać niewątpliwie za

początek drogi do zwołania soboru wszechprawosławnego. Dokument ten wskazuje na

konieczność ściślejszej i bardziej dynamicznej wewnętrznej wspólnoty, soborowości i

współdziałania, aby dać świadectwo jedności. 2 Po tym wezwaniu do jedności i wysiłku w

poszukiwaniu tej jedności zarówno w Prawosławiu jak i z całym światem chrześcijańskim

zaczęła stopniowo urzeczywistniać idea zwołania Wszechprawosławnego soboru.

1.06.1923 roku w Konstantynopolu pod przewodnictwem patr. Melecjusza odbyła

się Wszechprawosławna Konferencja, która przyjęła z radością propozycję metropolity

Transynwanii aby 1600 lecie I Soboru powszechnego świętować wspólnie przez

wszystkich prawosławnych. Dlatego też ta Konferencja poprosiła patriarchę

Konstantynopola o przejęcie inicjatywy i podjęcie działań mających doprowadzić do

zwołania soboru panprawosławnego. który byłby nie tylko świętowaniem rocznicy

Niceum, ale również powinien się zająć współczesnymi problemami. Podczas tej

1 Historię przygotowań do Wszechprawosławnego Soboru w latach 30-tych XX w. przedstawiłem w oparciu

o artykuł obecnego Patriarchy Ekumenicznego Bartholomeusza, Bartholomaios Arhontonis, Prospatheiai

Sygkrotiseos Oikoumenikis Sinodon pro Pentikontaeitias, w: Timitikon Agieroma eis ton Mitropolitin

Kitrous Barnabas, Athini 1980, ss. 85-92.

2 Por. Krzysztof Leśniewski dr, Zaangażowanie prawosławia w ruch ekumeniczny, w: Arche 3-4/1998, s. 9

Konferencji wyrażono życzenie, aby na taki sobór zaprosić przedstawicieli wszystkich

Kościołów przyjmujących nicejski symbol wiary.

26 marca 1924 roku patriarchowie Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy wspólnie

zwracają się do pozostałych Kościołów Prawosławnych z propozycją zwołania Wielkiego

Lokalnego lub Ekumenicznego Synodu Wszechprawosławnego w Jerozolimie. Uzyskano

nawet zgodę rządu Palestyny, aby taki synod mógł się odbyć w Jerozolimie. Z inicjatywy

patriarchy Aleksandryjskiego zwrócono się wówczas do patriarchy Konstantynopola

Grzegorza VII, aby jako posiadający honorowy prymat pierwszeństwa, zwołał taki Synod.

Trzej patriarchowie w swoim liście proponują również tematy, którymi miałby się zająć

synod. Są to między innymi: sprawa kalendarza, zagadnienie paschalii (możliwość

wspólnego świętowania z innymi chrześcijanami), problem zjednoczenia z innymi

Kościołami: przedchalcedońskimi, anglikańskim i starokoatolickim, problem schizmy

bułgarskiej, przeanalizowanie kanonów prawa kościelnego, zaakceptowanie ksiąg

symbolicznych. Inicjatywa trzech patriarchów wschodnich nie została zaakceptowana

przez Patriarchat Ekumeniczny, który podtrzymał swoją poprzednią propozycję z 1923r.

Dał temu wyraz w encyklice z 27 maja 1924r., którą to też powołał komisję do

opracowania szczegółowej tematyki wstępnych dokumentów przyszłego Soboru. Podobne

komisje powstały również w innych Kościołach prawosławnych. Np. w Atenach powstała

bez wiedzy Św. Synodu komisja składająca się z duchownych i osób świeckich, której

prace nie były obojętne dla dalszego wkładu Kościoła Grecji w prace przygotowawcze,

mimo potępienia tej Komisji przez Synod Kościoła Grecji.

Mimo dużego zaangażowania wielu osobistości ówczesnego świata

prawosławnego w roku 1925 w 1600 rocznicę Soboru w Nicei nie doszło do zwołania

wszechprawosławnego soboru, jednak nie zaniechano myśli o zwołaniu takiego forum.

W tym miejscu warto wspomnieć o zachowanych w archiwum Patriarchatu

Konstantynopola liście Świętego Synodu Kościoła Rosyjskiego z dn. 11 grudnia 1924r. z

propozycją aby Sobór Wszechprawosławny zwołać w Rosji z dwóch powodów:

1. niemożliwym byłoby przybycie rosyjskich hierarchów do Jerozolimy, gdzie

planowano sobór;

2. przybycie wschodnich patriarchów do Rosji służyłoby poprawie sytuacji

zewnętrznej

3. i wewnętrznej Kościoła rosyjskiego (problem „żywoj cerkwi” oraz problem

święceń „lipkowców” .

10 grudnia 1925r. Patriarchat Ekumeniczny w swoim liście do Kościołów

prawosławnych powraca do myśli zwołania Soboru wszechprawosławnego, tym razem na

Athosie w 1926r. w dzień Pięćdziesiątnicy. Wraz z listem tym przesłana jest propozycja

tematyki przyszłego soboru i prośba o przekazywanie swoich uwag do propozycji

Patriarchatu Ekumenicznego. Odpowiedzi Kościołów prawosławnych wyrażają radość z

ponownego podjęcia próby zwołania Soboru, jednak w większości wyrażają również

niezadowolenie ze sposobu realizacji tak ważnych zamierzeń. Kościoły Cypru i Rumunii

proponują najpierw zwołanie „konferencji przygotowawczej” która przygotowałaby

zarówno tematykę jak i materiały dla przyszłego Soboru. Patriarchat Rumuński w swojej

odpowiedzi uznaje, że problem kalendarza należy rozwiązać szybko, ale ostrzega również,

że „pozostałe tematy wymagają akademickiej dyskusji gdyż Kościoły prawosławne nie są

przygotowane do reform, które mogą odnieść złe skutki”.

Patriarcha Konstantynopola na podstawie otrzymanych odpowiedzi uznał, że

istnieje wspólne pragnienie zwołania Soboru, który jest konieczny i będzie miał duże

znaczenie i przychylił się do propozycji zwołania Komisji Przygotowawczej o czym

powiadomił wszystkie Kościoły swoim pismem z dn. 1 maja 1926r. Panprawosławna

Komisja Przygotowawcza zebrała się po raz pierwszy w 1930r. na Athosie w Klasztorze

Watopedi. Jednak mimo rozpoczętych, bardzo konkretnych prac przygotowawczych w

latach trzydziestych do zwołania Soboru nie doszło ze względu na wybuch drugiej wojny

światowej. 3

II.

Współczesne przygotowania do Soboru

W okresie powojennym prace przygotowawcze do soboru rozpoczęły się na

początku lat 60-tych. Na I Wszechprawosławnej Konferencji zwołanej przez patriarchę

Athenagorasa, która odbyła się w 1961r. na wyspie Rodos, podjęto decyzję o konieczności

podjęcia prac przygotowawczych do zwołania Wszechprawosławnego Soboru. Na tej

3 Obok kilku prób i inicjatyw zwołania Soboru Prawosławnego przez Patriarchat Ekumeniczny należy

jeszcze wspomnieć o działalności Patriarchatu Aleksandryjskiego kierowanego przez patriarchę Melecjusza

Metaksaksis’a. Patriarcha Melecjusz w latach 1918-1921 był arcybiskupem Aten, w latach 1921-1923

patriarchą Konstantynopola, a w latach 1926-1935 patriarchą aleksandryjskim. On to 10.VII.1927r. w listach

skierowanych do wszystkich Kościołów zaproponował u siebie w Aleksandrii zgromadzenie przedstawicieli

wszystkich Kościołów prawosławnych (ale przede wszystkim tych najbliższych tzn. tradycji greckiej) w

sprawie reformy kalendarza i innych ważnych zagadnieniach. Jednak większość Kościołów prawosławnych,

w tym również Kościół Polski – z powodu trudności wewnętrznych – odmówiła uczestniczenia w takim

zgromadzeniu.

konferencji opracowano również wstępny katalog tematów i problemów, którymi

powinien się zająć przyszły sobór. 4

Duże znaczenie w pracach przygotowawczych miała IV Wszechprawosławna

Konferencja, która odbyła się w 1968r. w Chambesy koło Genewy. 5 Na tej Konferencji

ustalono podstawowe tematy, którymi powinien zająć się sobór i poproszono Kościoły

lokalne o opracowanie stosownych opracowań. Tematy podzielono na cztery działy:

1. „Wiara i dogmat” z tematem: ”Objawienie Boże i sposoby jego wyrażania”

2. „Liturgika” (święty kult) z tematem: „Uczestnictwo i aktywność laików w życiu

liturgicznym jako wyraz życia Kościoła”

3. „Administracja i dyscyplina kościelna” z tematami:

- „Adaptacja przepisów kanonicznych dotyczacych postu w kontekście naszej

epoki”

- „Przeszkody w małżeństwie”

- „Problem kalendarza”

4. „Kwestie teologiczne” z tematem: „Ekonomia” i „akribia” w Kościele

prawosławnym”. 6

Ponadto na tej konferencji ustalono tryb prac przygotowawczych. Powołano

Międzyprawosławną Komisję Przygotowawczą składającą się z teologów, która na

podstawie przesłanych przez Kościoły lokalne materiałów wypracuje wspólne

ogólnoprawosławne stanowisko odnośnie zaproponowanych tematów. Ustalono również,

że to co będzie opracowane przez Komisję przygotowawczą, powinno być przyjęte przez

Wszechprawosławną Konferencję Przedsoborową reprezentującą episkopat wszystkich

Kościołów lokalnych, która to dopiero będzie miała prawo przesyłać dokumenty do

rozpatrzenia na przyszłym Soborze. W takim określeniu trybu prac przygotowawczych

chodziło przede wszystkim o to, aby z dokumentami zapoznały się wszystkie Kościoły i

aby nie tylko teologowie, ale przede wszystkim biskupi jako władza ustawodawcza w

Kościele decydowała o tematyce i losach przyszłego Soboru. Ponadto na tej konferencji

powołano do życia Sekretariat ds. przygotowania Świętego i Wielkiego Soboru Kościoła

4 Katalog tematów przyszłego soboru opracowany na Rodos jest zamieszczony między innymi w: Ks. dr

Aleksy Znosko, Prawosławne prawo Kościelne, cz.II, ChAT, Warszawa 1975, ss. 138-144.

5 Zob. Ks.J. Klinger, Konferencja Przedstawicieli Kościołów Prawosławnych w Chambesy koło Genewy, w:

Cer.W. 8/1968 ss. 12-14

6 Damaskinos Papandreou Metropolite de Tranoupolis, Le saint et grand Concile de l’Eglise orthodoxe. Etat

de sa preparation, w: Les Etudes Theologiques de Chambesy, t. 1, Eglise locale et Eglise universelle,

prawosławnego z siedzibą w Chambesy, na którego czele stanął pełniący tę funkcję do

dzisiaj J. E. Damaskinos Papandreou wówczas metropolita Tranoupolis, a obecnie

metropolita Szwajcarii.

Międzyprawosławna Komisja przygotowawcza zebrała się na pierwszym posiedzeniu

w dniach 15-28 lipca 1971 w Chambesy. Wówczas to Komisja przestudiowała przesłane

przez Kościoły Konstantynopola, Rosyjski, Serbski, Rumuński, Bułgarski i Grecki

materiały i wypracowała wspólny dokument reprezentujący prawosławny punkt widzenia

w kwestiach przyjętych do opracowania przez IV Wszechprawosławną Konferencję w

1968r. Międzyprawosławna Komisja przygotowawcza zwróciła się z prośbą do Patriarchy

Ekumenicznego, aby po konsultacjach ze zwierzchnikami Kościołów lokalnych zechciał

zwołać I Wszechprawosławną Konferencję Przedsoborową w pierwszej połowie lipca

1972r. 7 Równocześnie Komisja jednomyślnie zażądała, aby I Konferencja

przygotowawcza przejrzała i zrewidowała listę tematów Soboru opracowaną na Rodos w

1961r. Niewątpliwie jedną z przyczyn tego żądania było darowanie 10 kwietnia 1970r.

przez Rosyjski Kościół Prawosławny autokefalii „Rosyjskiemu Grecko-Katolickiemu

Kościołowi Prawosławnemu w Ameryce” który od tego momentu nazywany jest

”Kościołem Prawosławnym w Ameryce”. Decyzja Patriarchatu Moskiewskiego wywołała

poważne dyskusje kanonistów co do kanoniczności tego aktu oraz zapowiadała przyszłe

trudności w wypracowaniu wspólnego stanowiska. 8

To żądanie Komisji uniemożliwiło zwołanie Konferencji przedsoborowej w 1972r.

Patriarchat Ekumeniczny rozpoczął konsultacje w sprawie tematów, które powinny być

podjete na przyszłym Soborze. Delegacje Patriarchatu Ekumenicznego, którym

przewodniczyli Metropolita Chalcedonu Meliton lub Metropolita Tranoupolis Damaskinos

odwiedziły parokrotnie wszystkie Kościoły lokalne omawiając szereg problemów

związanych zarówno z tematyką jak i samym zwołaniem Soboru. W październiku 1973r.

w Akademii Teologicznej na Krecie odbyły się konsultacje teologów prawosławnych pod

przewodnictwem metropolity Damaskinosa. Zaproponowano wówczas, aby przyszły

Sobór zajął się przede wszystkim zagadnieniami wynikającymi z działalności Kościoła we

współczesnym świecie, rozpatrzeniem kompleksu zagadnień życia eucharystycznego i

Chambesy-Geneve 1981, s. 220, por. Dokumenty Komisji Przygotowawczej do Wielkiego Soboru Kościoła

Prawosławnego, opracowane przez ks. prot. mgr M. Lenczewskiego, w: WPAKP 1/1972, ss. 22-31.

7 Damaskinos Papandreou, art. cyt., s. 221

8 Na ten temat zob. Ks. A. Znosko, Prawosławne prawo kościelne, cz. II, dz.cyt., ss. 89-133.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: