patriarchat_moskiewski.pdf

PATRIARCHAT MOSKIEWSKI

Chrzest Rusi w 988 r. nie był początkiem jej chrystianizacji, lecz zakończeniem dość długiego procesu

przenikania chrześcijaństwa na tereny naddnieprzańskie. Według tradycji kościelnej pierwszym

głosicielem wiary Chrystusowej na terenach późniejszej Rusi był św. Apostoł Andrzej. Miał on

ustawić krzyż na kijowskich wzgórzach i przepowiedzieć, że nadejdą dni kiedy rozbłysną tu kopuły

licznych domów bożych. Oczywiście nie posiadamy żadnych archeologicznych zabytków

chrześcijaństwa z tego wczesnego okresu (wiemy co prawda, że na Krym w okresie prześladowań

zsyłano wielu chrześcijan, np. trzeciego bp. Rzymu św. Klemensa). Nie mniej jednak, północne

wybrzeża Morza Czarnego zawsze znajdowały się w orbicie zainteresowań Imperium Bizantyjskiego.

Do państwa Chazarów, które rozciągało się od Karpat po Ural, około 855 roku, wysyłało ono misję

chrześcijańską pod kierownictwem świętego Konstantyna (Cyryla). Na szczególną uwagę zasługuje

również chrzest Rusinów dokonany w latach 60-tych IX wieku za rządów książąt Askolda i Dira.

Prawdopodobnie jednak ograniczył się on jedynie do książęcej drużyny. Za panowania książąt Olega i

Igora (pierwsza połowa X w.) chrześcijaństwo zaczyna coraz mocniej przenikać nad Dniepr. Po

śmierci Igora w 945 roku rządy na Rusi objęła chrześcijanka księżna Olga (ochrzciła się w

Konstantynopolu, lecz już wcześniej miała swego osobistego kapelana). Za rządów jej wnuka

Włodzimierza w roku 988 Ruś ostatecznie przyjęła chrześcijaństwo. W najważniejszych miastach

ustanowiono biskupstwa i prowadzono misję wewnętrzną. W przeciągu niespełna stu lat,

schrystianizowano najdalsze zakątki kraju.

Ważnym, chociaż bardzo trudnym, okresem w historii Kościoła ruskiego była niewola Mongołów. Po

trzech wyniszczających wyprawach (1237-1241) zdobyli oni całą Ruś, za wyjątkiem najbardziej

północnych księstw. Kijów i inne większe miasta zostały doszczętnie spalone. Tysiące ludzi

wymordowano lub uprowadzono w niewolę. Ocalały jedynie Nowogród i Psków. Mongołowie po

zakończeniu podbojów okazywali względną tolerancję wobec Prawosławia. Zwalniali metropolitów

kijowskich z konieczności wnoszenia danin i pozwalali im swobodnie jeździć po całym kraju. W tym

czasie na katedry metropolitalne powoływano zarówno Rusinów jak i Greków. Jeden z nich, imieniem

Teognost (1325-1352) w roku 1328 postanowił na stale przenieść siedzibę metropolii ze zniszczonego

Kijowa do Moskwy, co zapoczątkowało formowanie się metropolii moskiewskiej. Od połowy XIV

wieku stała się ona głównym ośrodkiem odrodzenia religijnego i narodowego.

Za panowania księcia Dymitra Moskiewskiego (1359-1389), w bitwie na Kulikowym Polu (1380),

wojska tataro-mongolskie poniosły klęskę. Zwycięstwo to jednak nie zakończyło tatarskiej niewoli.

Mongołowie wciąż byli silni i narzucili Rusi swoje zwierzchnictwo. Zwycięstwo na Kulikowym Polu

odegrało ważną rolę w dziejach Rusi, ponieważ obaliło ono przekonanie o niemożliwości pokonania

najeźdźcy.

Wiek XV stał się dla Rusi czasem duchowego odrodzenia. W tym okresie rozpoczęto budowę wielu

świątyń, restytuowano życie zakonne. Rozwijała się nauka, a malarstwo ikonograficzne przeżyło swój

złoty wiek. Klasztory Rusi utrzymywały stałe kontakty z Konstantynopolem i klasztorami św. Góry

Athos.

W roku 1448 metropolia moskiewska otrzymała status Kościoła autokefalicznego. Za rządów księcia

Iwana III (1462-1505), w roku 1480, Moskwa ostatecznie wyzwoliła się z niewoli tatarskiej. Od tego

momentu Państwo Moskiewskie rosło w potęgę. Sprzyjało to również rozwojowi Kościoła

prawosławnego. Zakładano nowe klasztory, przy których powstawały warsztaty ikonograficzne,

skryptorie, przytułki, szpitale i warsztaty rzemieślnicze.

W roku 1589 decyzją wschodnich patriarchów erygowano Patriarchat moskiewski. W jego skład

weszły 4 metropolie, 6 arcybiskupstw i 8 biskupstw. W uroczystościach ogłoszenia patriarchatu udział

wziął patriarcha Konstantynopola Jeremiasz II. Pierwszym patriarchą został metropolita moskiewski

Hiob.

Przełom wieków XVI i XVII, mimo religijnych sukcesów, nie był okresem korzystnym w historii

Patriarchatu. W latach 1598-1613 Ruś moskiewska przeżyła wielki wstrząs polityczny (smutnoje

wriemia). Koniec rządów dynastii Ruryka i śmierć cara Teodora doprowadziły do wojny domowej i

anarchii. Sytuację pogorszyły ponadto polskie i szwedzkie najazdy. Ponownie Ruś przetrwała jedynie

dzięki staraniom św. patriarchy Hermogena (1606-1612) i mnichów z monasteru św. Sergiusza.

Zgromadzenie narodowe (ziemski sobór) w roku 1613 wybrało carem szesnastoletniego Michała

Romanowa, co przyczyniło się do powolnego ustabilizowania się sytuacji w kraju.

W roku 1652 patriarchą moskiewskim został Nikon (1652-1681), który w celu ujednolicenia ksiąg

liturgicznych z greckimi oryginałami polecił przetłumaczyć je na nowo i nakazał stosować się do

obrzędów greckich wszędzie tam, gdzie różniły się one od miejscowych. Część duchowieństwa, z

protopopem Awwakumem na czele, odmówiło posłuszeństwa patriarsze. Przeciwnicy Nikona

utworzyli własną społeczność starowierów (staroobrzędowców). Na zwołanym w latach 1666-1667,

wielkim soborze moskiewskim, na którym byli obecni patriarchowie Aleksandrii Paisjusz i Antiochii

Makary potępiono staroobrzędowców i osądzono również patriarchę Nikona.

Ważnym wydarzeniem omawianego okresu było wcielenie do cesarstwa moskiewskiego ziem

zachodniej Ukrainy, znajdujących się dotychczas w granicach Rzeczypospolitej. Na mocy unii w

Krewie, Wielkie Księstwo Litewskie połączyło się z Polską, a w 1569 roku w Lublinie utworzono z

nich jedno państwo - Rzeczpospolitą. W roku 1596 doszło do zawarcia unii brzeskiej

podporządkowującej papieżowi Kościół prawosławny w Polsce. Stało się to jednym z powodów

wybuchu kozackiego powstania na Ukrainie pod przywództwem Bohdana Chmielnickiego w 1648 r.

Szukając pomocy cara Aleksego, w roku 1654 w Perjasławiu, zgromadzenie Kozaków uznało

zwierzchność moskiewskiego władcy. Zapoczątkowana w wyniku tego porozumienia wojna

moskiewsko-polska trwała do roku 1667. Żadna ze stron nie zdołała osiągnąć przewagi na miarę

zwycięstwa. W wyniku zawartego tzw. „wieczystego pokoju” (1686), Ukraina została podzielona -

lewobrzeżna Ukraina z Kijowem weszła w skład Państwa Moskiewskiego, a prawobrzeżna pozostała

przy Polsce. W wyniku takich rozstrzygnięć, od roku 1685 metropolia kijowska została

podporządkowana Patriarchatowi moskiewskiemu (patriarcha Konstantynopola Dionizy IV wyraził na

to zgodę w 1686 r.).

Panowanie cara Piotra Wielkiego (1682-1725) miało niekorzystny wpływ na sytuację Kościoła

prawosławnego. Za jego rządów przeprowadzono reformę wewnątrzkościelną, która miała na celu

podporządkowanie Kościoła władzy państwowej. W roku 1700 zmarł patriarcha Hadrian. Patriarszy

tron objął wówczas Stefan Jaworski. Nie podniesiono go jednak do godności patriarchy. Przez

następne dwadzieścia lat, Piotr obsadzał stolice biskupie ludźmi wybieranymi przez siebie. Pod

nadzorem cara, bp Teofan Prokopowicz opracował ,,Duchowy regulamin" ogłoszony w 1721 roku,

który zmieniał sytuację prawną Kościoła. Najważniejszym postanowieniem nowego prawa było

zniesienie patriarchatu i zastąpienie go stale urzędującą radą złożoną z duchownych, nazwaną

Świętobliwym Synodem. Synod składał się z przewodniczącego, dwóch jego zastępców i ośmiu

innych członków mianowanych spośród biskupów, mnichów i kapłanów. Synod nie był organem

wybieralnym, każdego z jego członków mianował car i on też mógł go zwolnić. Było to rzeczywiste

podporządkowanie Kościoła władzy świeckiej oraz ograniczenie jego działalności. Wobec

despotyzmu władcy, wszelkie sprzeciwy kończyły się śmiercią bądź uwięzieniem niezadowolonych.

Ograniczenie wpływu i swobody Kościoła osiągnęło swój szczyt za panowania carycy Katarzyny II

(1762-1796). W tym to okresie odebrano Kościołowi ziemie i zamknięto wiele klasztorów. Takie

działania wywołały sprzeciw wielu biskupów. Najbardziej znanym był Arseniusz Matsiewicz,

metropolita Rostowa, którego w roku 1772 caryca kazała zamorzyć głodem za to, że krytykował jej

politykę. Innych biskupów więziono lub pozbawiono prawa noszenia szat duchownych. W tym czasie,

mimo ciężkiej sytuacji, pojawiają się w życiu Kościoła oznaki duchowego odrodzenia. Związane ono

było z działalnością tak znakomitych osób jak św. Tychon Zadoński (1724-1783) i św. Paisjusz

Wieliczkowski (1722-1794). Po nich przyszedł szereg wybitnych ojców dziewiętnastego wieku.

Najwięksi z nich to święci: Serafin z Sarowa, metropolita Filaret (Drozdow), biskup Teofan Pustelnik

(Zatwornik), biskup Ignacy Branczaninow oraz starcy pustyni Optino ze św. Ambrożym na czele.

Na początku XX wieku w Kościele rosyjskim pojawiły się coraz silniejsze dążenia do odnowienia

Patriarchatu. W dniu 15 sierpnia 1917 roku został otwarty Lokalny Sobór Kościoła Rosyjskiego,

którego najważniejszą decyzją było restytuowanie patriarchatu. Na patriarchę Moskiewskiego i całej

Rusi wybrano metropolitę moskiewskiego Tichona (Bielajewa).

Niestety były to już przedrewolucyjne czasy. Już w październiku 1917 roku, po rewolucji

bolszewickiej, władzę w kraju przejmuje Rząd Tymczasowy, a Kościół zostaje pozbawiony

osobowości prawnej. Skonfiskowano wówczas cały jego majątek i rozpoczęły się prześladowania

duchowieństwa. Do 1939 roku zamordowano 130 biskupów, tysiące kapłanów i zakonników, setki

tysięcy wiernych. Jeszcze większą liczbę skazano na zesłania i przymusowe roboty. Represje nie

zdołały jednak zniszczyć Kościoła.

Prześladowania zostały częściowo przerwane wybuchem II Wojny Światowej. Stalin szukając pełnego

społecznego poparcia zmienia politykę religijną kraju. Doszło wówczas do czasowego tolerowania

Kościoła. Władze zobowiązały się zaprzestać propagandy antyreligijnej. Dopuszczono do wyboru

patriarchy, którym został metropolita Sergiusz (Starogorodskij). Kościołowi zwrócono 20 tysięcy

świątyń, pozwolono restytuować 70 klasztorów i otworzyć seminaria duchowne. Z więzień zwolniono

wielu duchownych.

Po śmierci patriarchy Sergiusza w 1944 roku, patriarchą zostaje wybrany Aleksy I (1944-1970), który

dążył do wszechstronnego odrodzenia życia kościelnego. Jednak, gdy władzę w ZSRR przejął Nikita

Chruszczow, na Kościół ponownie spadają straszne prześladowania. Dziesiątki biskupów, tysiące

duchownych i dziesiątki tysięcy prostych wiernych zasila obozy pracy przymusowej, łagry i więzienia.

Niszczenie świątyń urasta do niespotykanych dotychczas rozmiarów. Życie zakonne jest całkowicie

zakazanym. Działalność wydawnicza i edukacyjna poddane są najsurowszej kontroli.

Do poważnych zmian doszło dopiero za czasów Michaiła Gorbaczowa. Rosja wychodząc na spotkanie

Europy, musiała zrewidować swój stosunek do religii. Pozwolono wówczas otwierać zamknięte

świątynie i klasztory. Do roku 1990 zwrócono Kościołowi 60 klasztorów, 4 tysiące świątyń,

otworzono ponad 2000 nowych parafii. Potrzeby były jednak znacznie większe. Dotkliwie odczuwano

brak duchowieństwa, świątyń i literatury religijnej. Co gorsza wykorzystując sytuację „duchowego

głodu” niektóre wyznania religijne i sekty rozpoczęły tu wzmożoną agitację i prozelityzm.

Doprowadziło to do zachwiania dotychczas aktywnego udziału Patriarchatu moskiewskiego w ruchu

ekumenicznym i oziębienia stosunków np. z Kościołem rzymskokatolickim – szczególnie ostro

odebrano jego poparcie dla odradzającego się grekokatolicyzmu).

Obecnie Patriarchat Moskiewski posiada 12 metropolii i 115 biskupstw, około 500 klasztorów, 20

tysięcy parafii. W skład kleru wchodzi 151 biskupów, 17500 tysiąca kapłanów i 2275 diakonów.

Wiernych jest około 70 milionów. W skład Patriarchatu moskiewskiego wchodzi ponadto Ukraińska

Prawosławna Cerkiew (5 metropolii, 32 biskupstwa), Białoruska Prawosławna Cerkiew (1 metropolia,

9 biskupstw), Japońska Autonomiczna Cerkiew i kilka diecezji w Europie i Ameryce Północnej.

Zwierzchnikiem Kościoła jest, Patriarcha Moskwy i całej Rusi Aleksy II , który jest piętnastym

patriarchą od powstania patriarchatu. Obecny patriarcha urodził się 23 lutego 1929 roku w Tallinie. W

dniu 3 września 1961 roku odbyła się jego biskupia chirotonia. Dnia 7 lipca 1990 roku Sobór Lokalny

rosyjskiego Kościoła prawosławnego wybrał metropolitę Aleksego na patriarchę. Intronizacja na tron

patriarszy odbyła się 10 lipca 1990 r.

Patriarsze moskiewskiemu przysługuje oficjalny tytuł „ Jego Świątobliwość, Patriarcha moskiewski i

całej Rusi ”. Rezydencja patriarchy i sobór katedralny pw. Theofanii (Богоявленский собор) znajdują

się w Moskwie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: