GÓRALSKI DLA POCZĄTKUJĄCYCH
UWAGA! Ten słownicek nie jest obecnie poprawiany ani uzupełniany. Nowsom wersje słownicka góralsko-ceprowskiego mozno noleźć TUTOK:
abo - albo
ancykryst - łajdak, drań, łotr
ba - ale, tylko
baba - 1) żona; 2) kobieta (ale bez ironicznego podtekstu, jak to ma miejsce w języku ceprowskim)
bajuści - faktycznie
barz, barzo - bardzo
bejdok - głupek, byle kto
beskurcyja - nicpoń
bestercyja - zob.beskurcyja
bez - 1) bez; 2) przez
bocyć - pamiętać
borówki - czarne jagody*
bośkać - całować
brzyćki - brzydki
brzyzek - stok pagórka*
byrdać - mieszać*
bystry - stromy*
bździć - gadać głupoty*
bździna - bzdura
ceper - nie-góral (dawniej pogardliwie, teraz raczej potocznie)
ceśnia - dzika czereśnia*
chłop - 1) mąż; 2) mężczyzna
ciapara - ciamajda
cichopchoł - rodzaj kolczastego zielska*
ciosek - drewniany przyrząd na długim kiju służący do rozgarniania węgli przed włożeniem chleba do pieca*
cirnie - kolczaste pnącza np jeżyny*
ciura - fajtłapa
corny - czarny
cucha - rodzaj kurtki góralskiej
czupek - naczynie*
deduła - niedołęga
delikutaśny - delikatny*
diask - diabeł
dlo - dla
dlotego - dlatego
dochtór,* doktór - lekarz
doś nie - nawet nie*
doś tak - nienajgorzej*
drobione mlyko - popularne onegdaj śniadanie - mleko z pokruszonymi kawałkami chleba*
duć - wiać (o wietrze, nie o uciekaniu)
dutki - zob. dutki
dugaśny - długi*
dutki - pieniądze
dyć - przecież
dysc - deszcz
dziedzina - 1) posiadłość*, 2) wieś
dzisiok - dzisiaj
dziwka, dziywka - dziewczyna (jak najbardziej porządna, w odróżnieniu od tego, co znaczy to słowo po ceprowsku)
fcieć - chcieć
flaska - butelka
frajerka - kochanka, ukochana
fras - 1) zmartwienie*, 2) diabeł
fudament - hultaj, łobuziak
furt - ciągle
gizdok - obrzydliwiec*
gizdula - żeńska wersja gizdoka*
głuptok - głupiec
gonić - biegać*
gorcek - garnek*
gorzć - garść*
grapa - pagórek
grule - ziemniaki
grzych - grzech
gudzia - świnka*
hań - tam
haw - tu
hereśt - więzienie
het - gdzieś daleko
hipnąć - skoczyć
honielnik - chłopiec pomagający bacy i juhasom przy owcach
hruby - 1) gruby, 2) ważny, dostojny, np.: hruby baca*
hybać -1) skakać*, 2) biec
hyr - 1) sława, wieść, 2) honor
hyrny - sławny, dumny
inksy - inny
ino - tylko
jako - 1) jako; 2) jak
jakosi - 1) jakaś; 2) jakoś
janioł - anioł
jaz, jaze - aż
jegomość - ksiądz
juzyna - podwieczorek
ka - gdzie
kaciała -niedorajda*
kapke, kapecke - trochę
kasi, kasik - gdzieś
kazanica - ambona
kcieć - zob.: fcieć
kie - kiedy
kieby - gdyby
kiecka - sukienka*
kiejby - jakby*
kielo - ile
kielo godzin? - która godzina?
kiesi, kiesik - kiedyś
koliba - szałas
korzć -kość*
kosar - zagroda dla owiec
kotlik - kociołek
kruca!, krucafuks!, krucazeks! - góralskie przekleństwo (łagodne raczej)
krzesno, krzesny - 1) chrzestna, chrzestny; 2) zwrot grzecznościowy
krzypopa - rów ( w niektórych rejonach: przykopa)*
ku - do
kufa - gęba, twarz
kurniawa - zawierucha
kwila - chwila
kwolić - chwalić
kwoła - chwała
lass - las (iś do lassa - iść do lasu)*
letki - lekki
liska - lisica*
lizoń - lizus
łokręgły - okrągły*
łoter - łotr
markocić sie - martwić się
mędrol - mądry człowiek
miemiecki - niemiecki
mlyko - mleko*
młaka - podmokła łąka*
na mój dusiu! - (dosłownie: na moją duszę!) swoisty okrzyk albo przerywnik
namieniać - zmieniać się na, zanosić się, np.: namienio na dysc*
nazod - z powrotem
nieka, niekany - gdzieniegdzie
niekze ta - a niech tam, niech już tak będzie
niepilok - obcy
nika, nikany - nigdzie
nima, nimo - nie ma
nocynie - 1) zestaw narzędzi, np. murarskich*; 2) naczynie
nojwoleć - preferować*
noleźć - znaleźć
obleśniok - ktoś odrażający
obyrtać - kręcić, zawracać
okowita - wódka*
ostomiły - miły, drogi
pedzieć - powiedzieć
perć, pyrć - wąska ścieżka górska
piekny - zob. pikny
pikny, piykny - piękny
placek - ciasto np sernik czy makowiec*
plozderki - plasterki (np kiełbasy)*
po drobnemu - ze szczegółami*
podpłomyk - okrągły placek z ciasta chlebowego, z jabłkami albo cebulą, pieczony z piecu chlebowym, zwykle zanim ten dostatecznie się nagrzał, żeby upiec chleb*
podstawek - kilka snopków zboża ustawionych pionowo przykrytych czapą z rozłożonego snopka*
polowac - myśliwy
porwóz - powróz*
pośledni - ostatni*
pozirać - patrzeć
precki! - precz!
prociwiać sie - sprzeciwiać się
prowdziwek - grzyb, borowik prawdziwy*
przątanie - sprzątanie*
przetok - przetak, rodzaj sita*
przybocyć - przypomnieć
przynapity - pijany
psio mać - rodzaj przekleństwa
pukwa - ktoś antypatyczny
pytac - wysłannik państwa młodych, poruszający się konno od domu do domu i zapraszający gości na wesele (zaproszenie obowiązkowo musi być wyśpiewane)
pytać - 1) pytać; 2) prosić; 3) zapraszać*
redykołka - mały oscypek
rogol - drewniana konstrukcja do suszenia siana*
rogolka - narzędzie kuchenne służące do “rozbyrdywania” np ciasta na naleśniki, zazwyczaj produkowane po okresie bożonardzeniowym z choinek (mątewka)*
roki (liczba mnoga) - lata
roz - raz
ryktować - robić, szykować
rzyć - d...
sakramencko - niesamowicie, niezwykle
sarpacka - bijatyka
scekoj - szczaw koński ( trudny do wytępienia chwast)*
se - sobie
serdok, serdocek - kamizelka*
sietniok - 1) głupiec; 2) człowiek słabowity, biedaczysko
skuceć - jęczeć, piszczeć*
słuchanica - konfesjonał
smrek - świerk
smułać się - chodzić bez celu*
spyrka - słonina*
straśnie - strasznie
stryk - stryjek
sutka - pełnoziarnista kasza pszenna typu grysik, gotowana na mleku*
swok - mąż ciotki
syćka - wszyscy
syćko - wszystko
śleboda - wolność
ślicnopikny - przepiękny*
śmierzć - śmierć
śmolec - smalec*
śpas - dowcip, żart, kawał
śpasować - żartować
śtyry - cztery
śwarna - ładna
tabeletki - tabletki*
tamok - tam
telo - tyle
teroz - teraz
trza - trzeba
turbować sie - martwić się
tusty - gruby (patrz dawne powiedzenie: “pikno bo tusto” ;) )*
tutok - tu
tyz - też
tyźnie - tygodnie
ujek - wujek
ujna - żona wujka
ukwalować - radzić, uchwalać
upłaz - równy teren
wartko - szybko
watra - ognisko
wcora - wczoraj
wereda - paskuda, wstręciuch, cham
wiater - wiatr
wierch, wiyrch - szczyt
witacka - powitanie
wołek - wałek*
worce - warto
wse - zawsze
wsędy - wszędzie
wte - wtedy
wykidać - wyrzucić (z rozmachem)*
wyonacyć - oszukać, zmienić
wysuć - wysypać*
zabocyć - zapomnieć
zabyrdać - zamieszać*
ziebro - żebro
ziem - ziemia
zopaska - fartuch kuchenny*
zygor - zegar*
zyntyca - żętyca (serwatka z owczego mleka)
zywina - zwierzyna, zwierzęta
zywobycie - życie, żywot
żołnirz - żołnierz (jeden z nielicznych przypadków w gwarze góralskiej, gdzie “ż” nie zostało zamienione na “z”
Dobrze też wiedzieć, że górale często zamiast "a" wymawiają "o". Na ogół zamiast "cz" wymawiają "c", zamiast "sz" - "s" (czasem: "ś"), zamiast "ż" - "z". Natomiast zamiast "rz" wcale nie wymawiają "z" (ten błąd często popełniają ci, co próbują naśladować mowę góralską). Tak więc zamiast "żaba" góral powie: "zaba", zamiast "rożek" powie "rozek", zamiast "nóż" powie "nóz". Ale w słowach: "rzeka", "wierzba", "kurz" głoska "rz" pozostaje.I jeszcze jedna uwaga: prawdopodobnie żadne z wyzej wymienionych słów nie jest w użyciu wszystkich górali. Mowa góralska jest różna w róznych rejonach naszych gór. Czasem nawet w sąsiednich wsiach nietrudno zauważyć różnice w mowie.
andziawawa