poetyka2.pdf

Ogólna teoria dzieła literackiego

1. Jak rozumiesz poj ħ cie literacko Ļ ci tekstu?

Zespół wła Ļ ciwo Ļ ci swoistych dla literatury jako sztuki slowa, decyduj Ģ cych decyduj Ģ cych jej niredukowalnosci do

jakichkolwiek innych spoosbow posługiwania si ħ jezykiem w celach poznawczych, ekspresywnych czy

perswazyjnych. w rozumieniu rozpowszechnionym pozniej literacko Ļę to zbior warunkow jakie w ramach danej

Ļ wiadomo Ļ ci społeczno-literackiej spełni ę musi wypowiedz slowa, azeby by ę zaliczona do klasy dziel literatury

pieknej

2. Scharakteryzuj funkcje: poetycka, ekspresywna i impresywna wypowiedzi.

Funkcja ekspresywna wypowiedzi

- jedna z podstawowych funkcji wypowiedzi: nastawienie na nadawc ħ , polegaj Ģ ce na uzewn ħ trznieniu postawy "ja"

mówi Ģ cego wobec przedmiotu wypowiedzi, na wyra Ň aniu jego stanów psychicznych. F.e.w. realizowa ę si ħ mo Ň e w

ukształtowaniu wszelkich poziomów organizacji wypowiedzi: brzmieniowego (np. operowanie akcentem,

intonacj Ģ , iloczasem), morfologicznego (np. tryb Ň ycz Ģ cy), leksykalnego (u Ň ycie słów nacechowanych

emocjonalnie), składniowego (np. elipsa lub inwersja), a tak Ň e w wykorzystywaniu elementów brzmieniowych nie

nale ŇĢ cych do systemu j ħ zykowego – barwy głosu, tempa, siły wydechu. W najczystszej postaci f.e.w. manifestuje

si ħ np. w okrzykach przestrachu, podziwu, rado Ļ ci, gniewu itp. W Ļ ród zjawisk lit. odgrywa szczególn Ģ rol ħ w

liryce. Inna nazwa: funkcja emotywna wypowiedzi.

Funkcja impresywna wypowiedzi

– jedna z podstawowych funkcji wypowiedzi: nastawienie aktu mowy na odbiorc ħ , który w pewnych wypadkach

sta ę si ħ mo Ň e dominuj Ģ cym elementem sytuacji komunikacyjnej. Na usługach f.i. mog Ģ znajdowa ę si ħ ró Ň norodne

czynniki j ħ zykowe (np. intonacja, dobór słownictwa, Ļ rodki składniowe); najbardziej wyrazistym jej wykładnikiem

s Ģ formy gramatyczne wołacza i trybu rozkazuj Ģ cego. Opisem i klasyfikacj Ģ Ļ rodków stylistycznych ze wzgl ħ du na

f.i. zajmowała si ħ (-) retoryka. Inne nazwy: funkcja apelatywna wypowiedzi, funkcja konatywna wypowiedzi.

Funkcja estetyczna (poetycka) wypowiedzi

– nastawienie wypowiedzi na swoj Ģ własn Ģ organizacj ħ , na wewn ħ trzny układ elementów zarówno w planie

wyra Ň ania, jak i w planie tre Ļ ci. W przeciwie ı stwie do pozostałych funkcji wypowiedzi, które wi ĢŇĢ przekaz

słowny z sytuacj Ģ wobec niego zewn ħ trzn Ģ (z nadawc Ģ , odbiorc Ģ , komunikowanym stanem rzeczy), f.e.w.

wprowadza orientacj ħ do Ļ rodkow Ģ – uwyra Ņ nia autonomiczn Ģ konstrukcj ħ przekazu, skupiaj Ģ c na niej uwag ħ

odbiorcy. Jest wła Ļ ciwa – w ró Ň nym stopniu – wszelkim powiadomieniom werbalnym, jednak Ň e jako dominanta

wyst ħ puje w wypowiedziach realizuj Ģ cych zało Ň enia (-) j ħ zyka poetyckiego. Jej dominacja wnosi do wypowiedzi

uporz Ģ dkowanie "naddane" (tzn. niesprowadzalne do innych funkcji wypowiedzi) na wszystkich poziomach

znaków j ħ zykowych: fonemicznym, morfemicznym, leksykalnym, składniowo-intonacyjnym, wprowadzaj Ģ c tak Ň e

wyraziste rygory w stosunkach mi ħ dzy jednostkami ró Ň nych poziomów. Przejawia si ħ zwłaszcza poprzez

wszelkiego typu odpowiednio Ļ ci symetryczne, paralelizmy, ekwiwalencje jednostek (rytm, instrumentacja), przede

wszystkim w mowie wierszowanej (wiersz); na płaszczy Ņ nie semantycznej realizuje si ħ zwłaszcza przez tak zwane

figury retoryczne. Inna nazwa: funkcja autoteliczna wypowiedzi, funkcja poetycka wypowiedzi.

3. Jak rozumiesz poj ħ cie fikcji literackiej a jak dokumentu?

4. Wymie ı i omow wewnatrztekstowe i zewnatrzetekstowe instancje odbiorcze.

9. Scharakteryzuj fabuł ħ dzieła literackiego, jej jednostki i funkcj ħ .

Fabuła (< łac. fabula = bajka, opowie Ļę ; ang. plot, story)

– układ zdarze ı w Ļ wiecie przedstawionym utworu epickiego, dramatycznego i filmowego, składaj Ģ cych si ħ na

koleje Ň yciowe ukazanych postaci. Ka Ň de ze zdarze ı tworz Ģ cych f. dzieła pozostaje w okre Ļ lonych zwi Ģ zkach z

innymi zdarzeniami oraz z nadrz ħ dn Ģ cało Ļ ci Ģ , która je wszystkie ogarnia. Schemat relacji mi ħ dzy elementami f.

obejmuje zale Ň no Ļ ci trojakiego rodzaju: a) zwi Ģ zki nast ħ pstwa w czasie (czas fabuły), b) zwi Ģ zki przyczynowo-

www.fajnologia-polska.blo.pl

skutkowe, c) zwi Ģ zki teleologiczne (celowo Ļ ciowe), przy czym ró Ň ne typy fabuł zakładaj Ģ rozmaite hierarchie tych

zwi Ģ zków. Najmniej skomplikowanym rodzajem jest f. epizodyczna (epizod), w której poszczególne zdarzenia s Ģ

w znacznej mierze usamodzielnione i nie tworz Ģ spoistych szeregów wy Ň szego rz ħ du. Bardziej zło Ň one przypadki

reprezentuj Ģ fabuły, w których zdarzenia układaj Ģ si ħ w pewne w Ģ tki. Ich liczba i powi Ģ zanie zale ŇĢ od liczby

wyst ħ puj Ģ cych postaci i ł Ģ cz Ģ cych je stosunków. Spójn Ģ f. jednow Ģ tkow Ģ maj Ģ np. z reguły nowela czy tragedia; f.

wielow Ģ tkowa w najbardziej urozmaiconych formach wyst ħ puje w powie Ļ ci. W Ģ tki w obr ħ bie f. układaj Ģ si ħ

najcz ħĻ ciej hierarchicznie (w. główny i podporz Ģ dkowane mu w. uboczne), ale mog Ģ te Ň narasta ę równolegle i

równorz ħ dnie. W rozwini ħ tych układach fabularnych, np. w powie Ļ ci czy w eposie, obok zdarze ı uszeregowanych

w w Ģ tki wyst ħ puj Ģ liczne epizody charakteryzuj Ģ ce tło (społeczne, obyczajowe, historyczne etc.), na którym

rozgrywaj Ģ si ħ wypadki, a obok zdarze ı rozgrywaj Ģ cych si ħ w czasie bezpo Ļ rednio przedstawionym – zdarzenia

reprezentuj Ģ ce przedfabularn Ģ przeszło Ļę bohaterów (przedakcja) lub ich pofabularn Ģ przyszło Ļę (poakcja).

Fabuła utworu jest tworem zindywidualizowanym i nierozdzielnie zro Ļ ni ħ tym z danym sposobem narracyjnej

manifestacji (narracja): zmiana sposobu opowiedzenia zmienia j Ģ sam Ģ w mniejszym lub wi ħ kszym stopniu.

Zawsze jednak da si ħ wyodr ħ bni ę taki poziom organizacji f., który pozostaje niezale Ň ny od rodzaju narracyjnego

wysłowienia: mo Ň e by ę zachowany w ka Ň dym sposobie jej opowiedzenia – we wszelkich parafrazach, przeróbkach

czy streszczeniach utworu, a nawet w jego przekładach na niej ħ zykowe metody opowiadania (np. w wypadku

adaptacji filmowej). Ten poziom organizacji fabuły bywa okre Ļ lany jako schemat fabularny utworu. Ustanawia on

podstawowe uporz Ģ dkowania zdarze ı (zwłaszcza czasowe i przyczynowe) oraz sie ę relacji mi ħ dzy postaciami w

nich uczestnicz Ģ cymi. Schemat taki wł Ģ cza dan Ģ f. do pewnej klasy fabuł, które w innych utworach opieraj Ģ si ħ na

podobnych mu schematach. Rozwijane w obr ħ bie tzw. (-) narratologii badania nad zjawiskami fabularno Ļ ci dotycz Ģ

w przewa Ň aj Ģ cej mierze schematów fabularnych dzieł, zwłaszcza za Ļ modelu ich wytwarzania, czyli uniwersalnej (-

) gramatyki narracyjnej, zawieraj Ģ cej elementarne jednostki wszelkiego porz Ģ dku fabularnego ((-) funkcje

fabularne, (-) aktanty itp.) oraz reguły ich przekształcania i kombinowania.

Zob. te Ň funkcje fabularne, gramatyka narracyjna, narratologia.

10. Jak rozumiesz pojecie ‘kompozycja dziela literackiego’ scharakteryzuj kompozycje ‘otwarta’ i ‘zamknieta’

Kompozycja (łac. compositio = poł Ģ czenie, uło Ň enie)

– budowa Ļ wiata przedstawionego dzieła, układ i powi Ģ zanie jego elementów, sie ę wzajemnych relacji mi ħ dzy

motywami oraz stosunków ł Ģ cz Ģ cych poszczególne motywy z cało Ļ ciowym schematem konstrukcyjnym. K. spełnia

wobec materiału tematycznego znajduj Ģ cego si ħ w polu widzenia twórcy rol ħ analogiczn Ģ do stylu wobec materiału

j ħ zykowego: wytr Ģ ca go z bezwładu i poddaje celowej obróbce i organizacji. ĺ wiat przedstawiony dzieła rodzi si ħ z

napi ħ cia mi ħ dzy predyspozycjami danego materiału tematycznego a zastosowanymi uj ħ ciami kompozycyjnymi. K.

przekształca elementy materiału tematycznego w jednostki konstrukcyjne dzieła, interpretuje je w okre Ļ lony

sposób, umieszcza w jakim Ļ porz Ģ dku wa Ň no Ļ ci i nadaje im znaczenie. Ustala hierarchi ħ jednostek

konstrukcyjnych: motywów elementarnych, zespołów motywów (np. w Ģ tków, postaci) i cało Ļ ci wy Ň szego rz ħ du

(np. fabuły), w szczególno Ļ ci za Ļ przyporz Ģ dkowuje je wszystkie składnikowi podstawowemu, jakim jest temat

dzieła. K. b ħ d Ģ c układem zindywidualizowanym i jednorazowym, stanowi zarazem w mniejszym lub wi ħ kszym

stopniu realizacj ħ pewnych ponadindywidualnych schematów i standardów kompozycyjnych wła Ļ ciwych całym

klasom dzieł danego typu; jest podporz Ģ dkowana okre Ļ lonemu zespołowi norm kompozycyjnych utrwalonych w

tradycji poszczególnych rodzajów i gatunków literackich. Normy takie maj Ģ przede wszystkim decyduj Ģ cy wpływ

na to, jaki rodzaj elementów Ļ wiata przedstawionego spełnia ę mo Ň e, przy danym zamierzeniu autorskim, rol ħ

dominanty kompozycyjnej. Np. akcja musi by ę dominant Ģ k. w komedii sytuacji czy w powie Ļ ci sensacyjnej,

podobnie jak posta ę musi by ę dominant Ģ k. w komedii charakterów czy w powie Ļ ci psychologicznej, podmiot

liryczny w utworach liryki bezpo Ļ redniej, a organizacja przedstawionej przestrzeni w poemacie opisowym. W

pewnych przypadkach charakterystyczne jest napi ħ cie mi ħ dzy ró Ň nymi rodzajami dominant kompozycyjnych, np.

w poemacie dygresyjnym mi ħ dzy fabuł Ģ a ostentacyjnie wyrazist Ģ sytuacj Ģ narracyjn Ģ . K. ustala nie tylko

hierarchi ħ elementów Ļ wiata przedstawionego, ale tak Ň e hierarchi ħ zwi Ģ zków mi ħ dzy elementami. W gr ħ zwłaszcza

wchodz Ģ : a) zwi Ģ zki czasowe mi ħ dzy motywami (czas w dziele literackim); b) zwi Ģ zki przestrzenne; c) zwi Ģ zki

przyczynowo-skutkowe; d) zwi Ģ zki teleologiczne (celowo Ļ ciowe) oraz e) zwi Ģ zki funkcjonalne. Charakter

dominanty kompozycyjnej decyduje o tym, który z typów zwi Ģ zków wysuwa si ħ w Ļ wiecie przedstawionym dzieła

na plan pierwszy; fabuła np. implikuje przewag ħ wi Ģ za ı typów (a) i (c), akcja preferuje relacje typu (d), posta ę

literacka jako pewna konfiguracja cech psychologicznych zwi Ģ zki typu (e), krajobraz zwi Ģ zki typu (b).

www.fajnologia-polska.blo.pl

Podstawowym zadaniem k. jest uczyni ę ze Ļ wiata przedstawionego cało Ļę wewn ħ trznie rozplanowan Ģ , spójn Ģ i

samowystarczaln Ģ , która mo Ň e by ę uchwycona przez czytelnika w sposób zapewniaj Ģ cy adekwatne jej rozumienie.

W pewnych gatunkach lub ich historycznych odmianach wzgl Ģ d na przejrzysto Ļę k. powoduje stosowanie bardzo

wyrazistych uporz Ģ dkowa ı motywów i ich zespołów (postaci, w Ģ tków) wszelkiego typu układów symetrycznych,

paralelnych, kontrastowych, odwróce ı sytuacji itp.; przykładów dostarcza tragedia klasycystyczna, nowela,

powie Ļę kryminalna czy sonet. W innych gatunkach rygory kompozycyjne traktowane s Ģ bardziej elastycznie;

dopuszcza si ħ lu Ņ ne powi Ģ zania mi ħ dzy motywami, obecno Ļę motywów usamodzielnionych (np. epizodów), mał Ģ

wyrazisto Ļę ekspozycji, brak zobowi Ģ zuj Ģ cego zamkni ħ cia fabuły, zakłócenia chronologii zdarze ı itp. Pod tym

wzgl ħ dem znamienne s Ģ zwłaszcza du Ň e formy epickie: epos i powie Ļę . K., która dobitnie sygnalizuje

uporz Ģ dkowanie Ļ wiata przedstawionego, podkre Ļ la jego zwarto Ļę i sko ı czono Ļę , okre Ļ la si ħ cz ħ sto jako

k. zamkni ħ t Ģ ; natomiast k., w której ulegaj Ģ zatarciu zwi Ģ zki mi ħ dzy poszczególnymi składnikami, pozbawion Ģ

wyrazistych konturów, proporcji, sugeruj Ģ c Ģ fragmentaryczno Ļę i wieloznaczno Ļę Ļ wiata przedstawionego, okre Ļ la

si ħ zwykle mianem k. otwartej . Opozycja tych dwóch typów k. ma charakter historyczny: standardy

"zamkni ħ to Ļ ci" i "otwarto Ļ ci" s Ģ relatywne i ka Ň dorazowo okre Ļ laj Ģ si ħ nawzajem; zało Ň enia k. otwartej z reguły

kształtuj Ģ si ħ w polemicznym nawi Ģ zaniu do okre Ļ lonych dyrektyw k. zamkni ħ tej; tak na przykład k. sternowska

zrodziła si ħ jako odpowied Ņ na konwencje wczesnej fazy gatunku powie Ļ ciowego, a dramat romantyczny czy

poemat dygresyjny, programowo operuj Ģ ce chwytami k. otwartej, stanowiły replik ħ na dyscyplin ħ kompozycyjn Ģ

gatunków klasycystycznych.

Stylistyka

1. Podaj odmiany stylistycznych Ļ rodków artystycznych i omów dokładnie dwa z nich.

- epitet (okre Ļ lenie) – wyraz (przymiotnik, imiesłów, rzeczownik) okre Ļ laj Ģ cy rzeczownik, uwydatniaj Ģ cy

charakterystyczne, nieprzygodne cechy osób lub przedmiotów, uznawane za autora tekstu za szczególnie wa Ň ne ze

wzgl ħ dów tre Ļ ciowych lub uczuciowych. Mog Ģ mie ę charakter przeno Ļ ny lub dosłowny

www.fajnologia-polska.blo.pl

np.: niebieskie oczy, ta ı cz Ģ cy jastrz Ģ b, ziemia-matka

- oksymoron (epitet sprzeczny) – najprostsza forma paradoksu, b ħ d Ģ ca zespoleniem dwóch wyrazów o znaczeniach

przeciwstawnych i wzajemnie si ħ wykluczaj Ģ cych, którym zostaje nadane znaczenie przeno Ļ ne (np. „ Ļ piesz si ħ

powoli”, „blask ciemnieje”, „ Ļ miertelny król nad wiekami”)

- antyteza – zestawienie dwóch przeciwstawnych znaczeniowo elementów w celu uzyskania silniejszego efektu,

np.:

„Bóg si ħ rodzi – moc truchleje...”

„Ma granice – niesko ı czony...”

- kontrast – przedstawienie zjawiska, zdarzenia, postaci za pomoc Ģ drugiego, zupełnie innego, przeciwstawnego,

np. przy omawianiu brzydoty ukazuje si ħ pi ħ kno, z Ň ółwiem zestawiamy np. zaj Ģ ca. Dzi ħ ki zastosowaniu kontrastu

prezentowany element Ļ wiata przedstawionego jest bardziej wyra Ņ ny, uwydatniaj Ģ si ħ jego cechy charakterystyczne

- peryfraza (omówienie, opisanie) – zast Ģ pienie nazwy przedmiotu, czynno Ļ ci, osoby lub cechy bardziej

rozbudowanym opisem: charakterystyk Ģ , metafor Ģ (np.: „wiatronogów ra ŇĢ ce mnóstwo” – stado koni, „gwiazda

ognista”- sło ı ce). Peryfraza jest Ļ rodkiem stylistycznym wykorzystywanym zarówno w utworach uroczystych jak i

Ň artobliwych

- porównanie – zestawienie dwóch przedmiotów lub zjawisk ze wzgl ħ du na jak ĢĻ wspóln Ģ im cech ħ , która stanowi

podstaw ħ porównania. Odznacza si ħ charakterystyczn Ģ budow Ģ - zespoleniem członów za pomoc Ģ ł Ģ czników: jak,

jako, jakby, jak gdyby, niby, ni to, na kształt, podobnie itp. Wyró Ň nia si ħ porównania zwykłe, b ħ d Ģ ce utartymi

zwi Ģ zkami frazeologicznymi (np. czerwony jak burak, pracowity jak mrówka, podobni jak dwie krople wody, dr Ň e ę

jak li Ļę ), oraz porównania poetyckie, maj Ģ ce charakter oryginalny, zaskakuj Ģ ce odkryciem niezwykłych

podobie ı stw mi ħ dzy odległymi przedmiotami lub zjawiskami, np.

Ach, te dni jak zwierz ħ ta mrucz Ģ c,

Jak ro Ļ liny s Ģ – coraz młodsza.

(K. K. Baczy ı ski „Pioseneczka”)

Oprócz porówna ı prostych, zawieraj Ģ cych dwa lub trzy wyrazy, spotyka si ħ konstrukcje bardziej rozbudowane,

tzw. porównania homeryckie (s Ģ one cz ħ ste w „Iliadzie” i „Odysei”). Ich drugi człon stanowi rozwini ħ ty opis lub

obraz poetycki.

- apostrofa – bezpo Ļ redni zwrot do adresata utrzymany w uroczystym, podniosłym tonie (zazwyczaj w formie

wykrzyknienia), np.:

„O długo modłom naszym b ħ d Ģ cy na celu,

Znowu Ň do nas koronny znidziesz Lelewelu”.

- anafora – powtórzenie tego samego wyrazu lub poł Ģ czenia wyrazowego na pocz Ģ tku nast ħ puj Ģ cych po sobie zda ı

lub ich cz ħĻ ci, wersów, strof; przeciwie ı stwo epifory; np.:

Nie ma my Ļ li – s Ģ tylko instynkta,

Nie ma pragnie ı – s Ģ tylko apetyty,

Nie ma Ň ycia – tylko troch ħ u Ň ycia

(H. Sienkiewicz „Mieszaniny literacko artystyczne”)

Anafora pełni trzy podstawowe funkcje:

· poetyck Ģ - koncentruje uwag ħ na tek Ļ cie

· homologiczn Ģ – przynosi ka Ň dorazowo ten sam materiał d Ņ wi ħ kowy

· retardacyjn Ģ – opó Ņ niaj Ģ ca pojawienie si ħ nowych tre Ļ ci, wyprzedzanych przez powtórzenia anaforyczne

- epifora – powtórzenie tego samego wyrazu lub zwrotu na ko ı cu kilku nast ħ puj Ģ cych po sobie wersów, zda ı ,

członów zdania rozwini ħ tego; przeciwie ı stwo anafory, np.:

Dzwoni mi w duszy dzwoni,

ĺ ciga mnie wsz ħ dzie, goni –

Jedno, jedyne słowo...

www.fajnologia-polska.blo.pl

Wymówi ę go si ħ boj ħ ,

Zagłusz ħ – wraca na nowo –

Jedno, jedyne słowo –

- To imi ħ Twoje...

(Z. D ħ bicki „Jedno, jedyne słowo...”)

- metafora (przeno Ļ nia ) – celowe zestawienie wyrazów, które uzyskuj Ģ przez to inne znaczenie ni Ň ka Ň dy z

osobna, np. fale zbó Ň , gromobicie ciszy.

Wyst ħ puje wiele rodzajów metafory:

· eufemizm – wyraz lub zwi Ģ zek frazeologiczny zast ħ puj Ģ cy inny wyraz lub zwi Ģ zek uznawany ze wzgl ħ dów

estetycznych, obyczajowych lub politycznych za zbyt dosadny, drastyczny, ordynarny, nieprzyzwoity (np.

„przenie Ļę si ħ do wieczno Ļ ci” zamiast „umrze ę ”, „niem Ģ dry” zamiast „głupi”). Eufemizmy pozwalaj Ģ na

złagodzenie tre Ļ ci wypowiedzi oraz na unikanie wulgaryzmów

· animizacja (o Ň ywienie) – nadanie przedmiotom martwym cech istot Ň ywych (w odró Ň nieniu od personifikacji,

która nadaje wszystkiemu, co nie jest człowiekiem, jego cechy)

np.: chmury id Ģ , krzesło frunie

· antropomorfizacja – przypisywanie przedmiotom martwym, zjawiskom przyrody, ro Ļ linom, zwierz ħ tom,

poj ħ ciom abstrakcyjnym cech wła Ļ ciwych człowiekowi (np. wiatr płacze, los si ħ u Ļ miecha, chytry lis). Wyst ħ puje

nie tylko jako podstawa metafor potocznych lub poetyckich, lecz tak Ň e jako element kompozycyjny utworów

artystycznych, zwłaszcza lirycznych

· personifikacja (uosobienie) – przedstawienie poj ħę abstrakcyjnych, a tak Ň e zjawisk przyrody, zwierz Ģ t, ro Ļ lin,

przedmiotów jako działaj Ģ cych postaci ludzkich. Wi ĢŇ e si ħ z alegoria i apostrof Ģ . Jako podstawa metafory tworzy

zwykle rozwini ħ ty obraz poetycki.

· synekdocha (ogarnienie) – u Ň ycie wyrazu oznaczaj Ģ cego cz ħĻę przedmiotu, który ma si ħ na my Ļ li, zamiast cało Ļ ci

(np. wejd Ņ pod mój dach = wejd Ņ do mojego domu) lub odwrotnie (np. wygrała Polska = wygrała dru Ň yna polska)

· hiperbola (przesadnia) – metafora, w której wyst ħ puj Ģ elementy zamierzonej przesady. Polega na

wyolbrzymieniu i uintensywnieniu składników obrazu zawartego w przeno Ļ ni w sposób przekraczaj Ģ cy granice

prawdopodobie ı stwa. Hiperbola wyst ħ puje w metaforach potocznych (np. tacza ę si ħ ze Ļ miechu, umiera ę ze

zm ħ czenia, nieziemska pi ħ kno Ļę ), przede wszystkim jednak w artystycznych, poetyckich (np. „Ton Ģ cy w morzu

t ħ sknoty przywierał oczyma do tego widziadła i wszystk Ģ sił Ģ wyobra Ņ ni pozywał je ku sobie” S. ņ eromski

„Charitas”).

- instrumentacja głoskowa – ukształtowanie formy d Ņ wi ħ kowej wypowiedzi przez dobór i układ wyrazów, i Ň by

jedne głoski lub ich zespoły powtarzały si ħ , w pewnych odcinkach tekstu wyst ħ powały cz ħĻ ciej, inne pojawiały si ħ

rzadziej lub zostały całkowicie pomini ħ te (lipogram). Instrumentacja głoskowa słu Ň y wywołaniu okre Ļ lonego

nastroju, na Ļ ladowaniu głosów przyrody (onomatopeja), nadawaniu wypowiedzi przyjemnego brzmienia (eufonia).

Pełni tak Ň e funkcj ħ wierszotwórcz Ģ (aliteracja, rym).

· aliteracja – forma instrumentacji głoskowej polegaj Ģ ca na powtórzeniu jednakowych głosek lub ich zespołów na

pocz Ģ tku kilku kolejnych wyrazów w tek Ļ cie, przewa Ň nie w obr ħ bie jednego wersu lub zdania (np. dudnił deszcz o

deseczki i deszczułki). Je Ļ li zostanie powi Ģ zana w sposób stały z konstrukcj Ģ wersu, pełni funkcj ħ wierszotwórcz Ģ .

W literaturze polskiej jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim; najch ħ tniej posługiwali si ħ ni Ģ polscy futury Ļ ci.

Niekiedy terminu „aliteracja” u Ň ywa si ħ w szerszym znaczeniu, jako synonimu instrumentacji głoskowej

· onomatopeja (d Ņ wi ħ kona Ļ ladownictwo) – rodzaj instrumentacji głoskowej polegaj Ģ cy na na Ļ ladowaniu za

pomoc Ģ d Ņ wi ħ ków ró Ň nych pozaj ħ zykowych zjawisk akustycznych, np. głosów wyst ħ puj Ģ cych w przyrodzie.

Najprostsz Ģ forma onomatopei s Ģ wyrazy d Ņ wi ħ kona Ļ ladownicze, których brzmienie przypomina nazwane za ich

pomoc Ģ d Ņ wi ħ ki naturalne, np. kuka ę , miaucze ę , Ļ wist, zgrzyt. Posługiwanie si ħ takimi wyrazami pozwala autorom

tekstów artystycznych osi Ģ gn Ģę wi ħ ksz Ģ wyrazisto Ļę opisu (np. ryk ludzkich głosów, trzask włóczni, szcz ħ kanie

kos, przera Ņ liwy j ħ k)

· eufonia – forma instrumentacji głoskowej polegaj Ģ ca na takim doborze i układzie wyrazów w tek Ļ cie, aby był on

harmonijne brzmi Ģ c Ģ cało Ļ ci Ģ d Ņ wi ħ kow Ģ ze wzgl ħ du na wyst ħ puj Ģ ce w nim głoski, rozkład akcentów i intonacji.

Eufoni ħ osi Ģ ga si ħ przez unikanie przypadkowych powtórze ı tych samych głosek czy ich zespołów w bliskim

s Ģ siedztwie (np. znaj Ģ j Ģ wszyscy, na zako ı czenie leczenia) lub przez celowe dobieranie wyrazów z

powtarzaj Ģ cymi si ħ głoskami o przyjemnym brzmieniu, np.:

Na lila list opadła łza

I w sercu co Ļ zamiera.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: