Prawo cywilne zobowiązania- część ogólna
1.Wiadomości wstępne
Przepisy części ogólnej zobowiązań regulują stosunki majątkowe typu względnego, a więc prawa podmiotowe,( wierzytelności) skuteczne wobec określonych indywidualnie podmiotów. Ich funkcja to regulacja obrotu pieniędzmi, dobrami i usługami, oraz ochrona podmiotów przed uszczerbkami majątkowymi. Dominuje tutaj funkcja dynamiczna nad statyczną.
Kilka dat:
1933-powstanie kodeksu zobowiązań a rok później handlowego-obowiązywały z nielicznymi wyjątkami aż do 31.XII.1964-KC;2001-kodeks spółek handlowych.
A)Przedsiębiorca a konsument
Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Ochronny reżim konsumenta jest sprzężony z obowiązkami przedsiębiorcy, który występuje w roli drugiej strony stosunku cywilnoprawnego. Chodzi tu o zrekompensowanie mniejszej wiedzy konsumenta o przedmiocie zobowiązania i jego treści w porównaniu z profesjonalistą jakim jest zawsze przedsiębiorca oraz o zniwelowanie skutków zaskoczenia wywołanych nieoczekiwaną często przez konsumenta w danym miejscu i czasie propozycją przedsiębiorcy do zawarcia umowy.
B)Zobowiązanie
Zobowiązanie jest to rodzaj stosunku cywilnoprawnego o swoistych cechach wskazanych w odpowiednich normach prawa zobowiązań. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. Podmiot uprawniony-wierzyciel np. obdarowany ,potrącony przez samochód, pożyczkodawca; podmiot zobowiązany-dłużnik.
Świadczenie-przedmiot zobowiązania-wskazane treścią zobowiązania zachowanie się dłużnika na rzecz wierzyciela Osoby stosunku nie muszą być znane już w chwili powstania zobowiązania choć najczęściej tak jest. W zobowiązaniach wynikających z umów wzajemnych strony najczęściej występują w 2 rolach, jako wierzyciel i dłużnik zarazem np. sprzedaż. Wierzytelność- prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi, służy ono podmiotowi do zaspokojenia jego interesów, nie mogą być one sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Kieruje się ona bowiem przeciwko indywidualnie oznaczonej osobie jaką jest dłużnik i tylko przez niego może być naruszona .
Roszczenie-jeżeli podmiot zobowiązany, został już w momencie powstania zobowiązania zindywidualizowany a należne świadczenie jest już od samego początku dostatecznie ściśle oznaczone, wówczas wierzytelność przyjmuje postać roszczenia (uprawnienia podmiotowo i przedmiotowo skonkretyzowanego). Każda wierzytelność prowadzi do powstania roszczenia, najpóźniej w chwili świadczenia. Wierzyciel posiada uprawnienia kształtujące na mocy których ma on kompetencje do zniesienia lub zakończenia lub zmiany stosunku zobowiązaniowego przez jednostronną czynność prawną. Np.672,491,365.Obok nich wierzyciel posiada uprawnienia główne i uboczne. Uprawnienia główne służą realizacji podstawowego interesu wierzyciela i polegają na wykonaniu pierwotnego świadczenia lub na spełnieniu świadczenia odszkodowawczego, a uprawnienia uboczne przygotowują lub uzupełniają świadczenie główne i nie mogą istnieć bez uprawnienia głównego np. odsetki, prawo zatrzymania.
C)Dług
Korelatem wierzytelności jest dług rozumiany jako zespół obowiązków dłużnika. Zobowiązanie gaśnie gdy wierzyciel został zaspokojony nie tylko przez dłużnika ale przez osobę trzecią, albo gdy spośród kilku dłużników zobowiązanych z różnych lub tych samych tytułów prawnych, jeden wykonał świadczenie.
Rozszerzenie skuteczności wierzytelności poza ścisły stosunek względy łączący wierzyciela z dłużnikiem.
Ochrona interesów wierzyciela: 1. Skarga paulińska-ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika 527-534; 2.Instytucja art. 59; 3.Rozszerzona ochrona wierzyciela na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych Np. 415; 4.Zobowiązania realne i niektóre sprzężone z wierzytelnością prawa bezwzględne. Zobowiązania realne to tylko te które przewiduje ustawa, np. najem , dzierżawa, odkup, pierwokup, dożywocie, timesharing, roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości i inne roszczenia określone w ustawie.
E)Dług a odpowiedzialność
Dług polega na powinności spełnienia określonego świadczenia na rzecz wierzyciela. Odpowiedzialność to dopuszczalność stosowania przymusu, sankcji realizowanego przez organy państwowe na podstawie orzeczenia sądowego lub innego organu. Dłużnik ponosi odpowiedzialność w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania . Wierzyciel może żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. System prawny jak wiemy przewiduje rozmaite sposoby przymusowego zaspokojenia interesu wierzyciela. 1)Odpowiedzialność osobista-co do zasady dłużnik i tylko dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem jaki ma w chwili prowadzenia egzekucji.
F)2)Zobowiązania niezupełne-naturalne
Zobowiązania te polegają na tym że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za swój dług. Chodzi tu o zobowiązania w rozumieniu prawnym. Ich głównymi cechami są niezaskarżalność i brak obowiązku zwrotu świadczenia wykonanego. Brak co do nich przepisów ogólnych w polskim prawie. Należą do nich zobowiązania w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu 117.2 zd.1 i 411.pkt3 , a także wynikające z gier art.413. (Dopuszczalność potrącenia , uznania, odnowienia i żądania odszkodowania).
G)3)4)Ograniczona odpowiedzialność osobista
Odstępstwo od zasady pełnej odpowiedzialności majątkowej. Występuje ona w dwóch postaciach, pierwsza polega na tym że dłużnik odpowiada określoną częścią swojego majątku, wyodrębnioną według wskazanych w ustawie kryteriów. Ograniczenie odnosi się do kwestii cum virbus patrimonii (czym dłużnik odpowiada). Np.1030 lub 41.KRO. Drugi sposób polega na wskazaniu maksymalnej wartości jaka może być uzyskana z majątku osoby odpowiedzialnej tu w przeciwieństwie do pierwszego sposobu wartości tej można dochodzić z całego majątku dłużnika , płaszczyzna pro virbus patrimonii- za co dłużnik odpowiada. Wysokość długu może być inna niż wysokość odpowiedzialności. Art. 1031.2 i 54(4)
H)5)Odpowiedzialność rzeczowa
Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swojej wierzytelności z wartości, jaką stanowi indywidualnie oznaczona rzecz. Odpowiedzialność tę ponosi każdoczesny właściciel rzeczy którym nie musi być dłużnik. Np. .zastaw, hipoteka, dożywocie.
I)Powstanie stosunku zobowiązaniowego
Czynności prawne poprzez które może powstać stosunek zobowiązaniowy-Umowa, jednostronne czynności prawne (919-921 i 968)
2)Zdarzenie cywilnoprawne-Akt administracyjny o skutkach bezpośrednich, bez dokonania czynności prawnej powoduje powstanie , zmianę lub zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego, natomiast o skutkach pośrednich stanowią konieczną przesłankę dokonania czynności prawnej. Np. .pozwolenie na sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi-najpierw decyzja administracyjna, później sprzedaż.
3)Konstytutywne orzeczenia sądów art.64, 390.2 itd.
4)Inne zdarzenia-czyny niedozwolone 414-449 i bezpodstawne wzbogacenie 405-414. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia 752-757
2.Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika-Skarga Pauliańska
A)Roszczenia pauliańskie 527-534
Występują w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika przez doprowadzenie się do stanu niewypłacalności w następstwie czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie skargi paulińskiej prowadzi do orzeczenia względnej bezskuteczności czynności prawnej, dokonywanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, podobnie jak w przypadku art. 59 który reguluje m.in. przypadki gdy wierzytelność opiewa na realne wykonanie jakiegoś zindywidualizowanego świadczenia, w szczególności polegającego na wydaniu określonej rzeczy. Pokrzywdzony wierzyciel może w obydwu przypadkach żądać zaspokojenia bezpośrednio od osoby trzeciej.
Przesłanki ochrony pauliańskiej
-Wierzytelność musi być zaskarżalna, acz nie musi być już wymagalna, mówiąc krócej nie podlegają skardze pauliańskiej zobowiązania niezupełne.
-Ochronie podlegają tylko wierzytelności pieniężne w szerokim tego słowa znaczeniu, a także wierzytelności publicznoprawne.
Skarga pauliańska chroni wierzyciela wyłącznie przed skutkami czynności prawnej dłużnika, którą może być umowa oraz jednostronna czynność prawna np. zrzeczenie. Osobą dokonującą czynności prawnej powinien być dłużnik, jeden z dłużników solidarnych, lub poręczyciel. Czynność prawna dłużnika musi być dokonana z pokrzywdzeniem dla wierzyciela. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Niewypłacalność- wystarczy że egzekucja okazała się nieskuteczna do części majątku dłużnika (SN). Istotna jest także świadomość pokrzywdzenia wierzyciela. Jednak Art. 529. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Konieczna jest korzyść osoby trzeciej i w przypadku odpłatnej korzyści majątkowej jej wiedza lub co najmniej przy zachowaniu należytej staranności to iż mogła się dowiedzieć że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Chodzi tu o połączenie kategorii złej lub dobrej wiary z powinnym zachowaniem jakie oczekuje się od osoby działającej (SN). Domniemanie-domniemywa się że osoba będąca w bliskim stosunku z dłużnikiem (oraz przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych) wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
B)Zaskarżenie czynności i jego skutki
Jeżeli spełnione zostaną omówione wyżej przesłanki wierzyciel może żądać aby sąd uznał za bezskuteczną względem niego czynność dłużnika. Może zrobić to na dwa sposoby 1)wytoczenie stosownego powództwa 2)przez podniesienie zarzutu procesowego w toczącej się przeciwko niemu sprawie z powództwa osoby trzeciej. KPC. Art. 841. § 1. Osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Legitymowanym biernie tzn. osobą przeciwko której kieruje się powództwo wierzyciela jest osoba trzecia odnosząca korzyść z czynności zawartej z dłużnikiem. Przy dziedziczeniu legitymowanym biernie jest następca dłużnika pod tytułem ogólnym. Ponad to w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Wierzyciel może skorzystać z roszczeń pauliańskich w terminie 5 lat od daty dokonania czynności, jest to termin zawity.
C) Względna bezskuteczność
Względna bezskuteczność polega na tym że wierzyciel uzyskuje uprawnienia do zaspokojenia się z przedmiotów należących do osoby trzeciej, z którą nie łączył go żaden stosunek prawny. Wierzyciel może dochodzić w drodze egzekucji zaspokojenia tylko z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej które w skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Jeżeli przedmiotem są rzeczy zamienne lub pieniądze to egzekucja może odbyć się całego majątku osoby trzeciej. Uprawnienie wierzyciela względem osoby trzeciej jest w szczególny sposób uprzywilejowane ponieważ może być realizowane z pierwszeństwem przed innymi jej wierzycielami. Jeżeli jest kilku wierzycieli to pierwszeństwo przysługuje im w równym stopniu. Osoba trzecia może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika Orzeczenie pauliańskie ma charakter konstytutywny.
Instytucje podobne do skargi pauliańskiej to 916, 1024- modyfikacje 527 ; 59-nie ma na celu ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika lecz zmierza do zapewnienia mu realnego wykonania zobowiązania.
3.Świadczenie
A)Świadczenie
Świadczenie to zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania i czyniące zadość interesom wierzyciela.
Nie musi być połączone z wolą człowieka, nie musi być intencji. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu. W momencie powstania zobowiązania treść świadczenia albo powinna być już określona, albo co najmniej powinny być ustalone niezawodne sposoby pozwalające treść tą ustalić art. 56. Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Metody ustalania podstaw do określenia przyszłych świadczeń- obiektywna, zobiektywizowana, subiektywna. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna
Świadczenia w zobowiązaniach rezultatu- polegają na osiągnięciu z góry określonego efektu w świecie zjawisk zewnętrznych, świadczenia dania czegoś –sprzedaż, umowa o dzieło, zaniechania.
Świadczenia w zobowiązaniach starannego działania - znajdują wyraz w działalności odpowiednio tylko ukierunkowanej, przy czym dłużnik nie ma obowiązku osiągnąć wskazanego celu, Np. działania lekarza, adwokata, nauczyciela.
B)Rodzaje Świadczeń
1)Świadczenia w zobowiązaniu przemiennym.
W zobowiązaniach przemiennych-świadczenie nie jest ściśle określone w chwili powstania zobowiązania. Art. 365. ...
katybekier