wykłady KPK Jeż- Ludwichowska.doc

POSTĘPOWANIE KARNE

7.10.2009

Procesowe prawo karne- ogół norm regulujących postępowanie karne w sprawach o przestępstwa i wykroczenia (posiłkowo w sprawach dyscyplinarnych).

Dzięki niemu zostaje wcielone w życie prawo karne materialne. Współczesny proces karny posiada instytucje na kształt prawa materialnego (np. skazanie bez rozprawy).

Postępowanie karne w sprawach o czyny zabronione ustawą karną, a np. obrona konieczna uchyla bezprawność.

Proces służy rozstrzygnięciu o odpowiedzialności, o zastosowaniu środków zabezpieczających, probacyjnych. Jednak toczy się w sprawie, która NIE JEST przestępstwem (jest to pewne uproszczenie), ale zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa.

FUNKCJE PROCESOWEGO PRAWA KARNEGO:

1. Funkcja porządkująca-  normy regulują, porządkują przebieg postępowania

• koordynator czynności procesowych (ściśle określa kolejność)
• prawo procesowe stwarza prawną podstawę działania organów ścigania i sądzenia, określa sposób działania, formę podejmowanych czynności
• sprzyja-> instrument do walki z przestępczością

2. Funkcja regulacyjna- reguluje wzajemne stosunki pomiędzy uczestnikami procesu, uregulowane uprawnienia,  obowiązki i ciężary nakładane na podmioty procesowe.

3. Funkcja gwarancyjna

• pozwala na daleką ingerencję państwa w sferę własności (np. przepadek), wolności
• ta funkcja polega na stworzeniu gwarancji obywatelom, że organy będą działały w granicach wyznaczonych przez prawo (np. granice korzystania z tymczasowego aresztowania- środek o charakterze wyjątkowym)
• fundament różnych gwarancji, splata się z prawem konstytucyjnym
• stwarza zarówno granice, jak i kompetencje!!
• uprawnienia crime control – zrezygnowane na rzecz fair process
• proces fair

4. Realizacja założeń ustrojowych państwa- ustrój ma wpływ na wygląd procesu.

5. Funkcja wychowawcza- prowadzenie procesu w taki sposób, aby również wychował oskarżonego, jak i społeczeństwo (obecnie spadek prestiżu)

6. Likwidowanie wzajemnych konfliktów.

• aby pokrzywdzony!! (nie poszkodowany z prawa cywilnego) zrealizował swoje uprawnienia (występuje szczególnie z oskarżenia prywatnego, mediacji)

• rzetelny proces karny (proceduralnie)
• sprawiedliwość
• pokrzywdzony uzna, że jego interesy zostały ochronione, subiektywne poczucie sprawiedliwości

14.10. 2009

ŹRÓDŁA PRAWA PROCESOWEGO

1. Akt woli organu państwowego zawierający normę prawną, czyli źródło w znaczeniu ścisłym- ujęcie tzw. normodawcze. Wpływa też na nie hierarchia, orzecznictwo, zwyczaj.

2.Źródła prawa w znaczeniu materialnym- układ stosunków społecznych, gospodarczych, kulturalnych, które determinują powstanie norm prawa.

Kryteria oceny ważności normy prawnej:

              - ustanowienie jej zgodnie z normami obowiązującego systemu prawnego (norma legalna)

              - konsekwencja co do norm ogólnych

              - niesprzeczność normy z innymi normami systemu prawa

              - norma nie może być derogowana (brak formalnej derogowacji normy)

System źródeł prawa procesowego- wewnętrzny porządek prawny oznacza istnienie hierarchii źródeł prawa (nie takie jasne do 1.05.2004)

System multicentryczny-2 lub więcej podsystemów pochodzących z różnych centrów (prawo krajowe                                              i wspólnotowe).  od 1.05.2004 RP wiążą normy prawa wspólnotowego.

                                          2 formy prawa wspólnotowego:

                                          - wspólnotowe prawo pierwotne, traktatowe (art. 91 ust. 2 K.)

                                          - wspólnotowe prawo pochodne, stworzone przez organy UE 

1.Poszanowanie zasady pierwszeństwa prawa wspólnotowego, ale nie wobec Konstytucji.

2.W razie kolizji- zasada przyjaznej wykładni prawa krajowego na rzecz prawa wspólnotowego (także w razie kolizji zKonstytucją)

Art. 87 ust. 1 K: hierarchia norm prawa RP: K, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,                                           rozporządzenia wykonawcze (na obszarze działania organów akty prawa                                           miejscowego).

Art. 8 K ma szczególne znaczenie dla procesu.

Art. 8.

1.       Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej.

2.       Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej.

Przepis samo wykonalny= bezpośrednio stosowany.

• Stanowi prawa i obowiązki
• musi być szczegółowy na tyle, by móc się stać podstawą orzeczenia- taki przepis konstytucyjny, który spełnia te wymogi, może zastąpić ustawę.

Sądy nie tworzą prawa, tylko stosują, dlatego orzeczenia nie są źródłem prawa.

Pogląd przeciwny, że sądy mogą tworzyć prawo: np. te orzeczenia, w których SN wypełnia lukę w przepisach, tworzy nowe rozstrzygnięcia prawne., którego nie można uznać wyłącznie za interpretację prawa.

Przeciw prawotwórczemu działaniu sądów:

• naraziłoby to na złamanie przez sąd zasady lex retro non agit, jej naruszenie w prawie procesowym może być groźne w sprawach dotyczących praw obywatelskich
• grozi naruszeniem hierarchii norm prawa (wchodzi  przed ustawę)

[tylko orzeczenia TK, w myśl Konstytucji są źródłami prawa, powszechnie obowiązujące, stwarzają podstawę prawną.]

Źródła procesu karnego:

- K

- kk- art. 115 (definicje) ma zastosowanie w kpk

- ustawa o świadku koronnym 25.06.1997

- kpk, przepisy wprowadzające kpk,

- kkw (IV stadium procesu karnego),

- kks (dział II procedura)

- Konwencja o Ochronie Praw Człowieka

- Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

- ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (niedługo nie będzie; tylko postępowanie poprawcze)

- akty normatywne regulujące ustrój organów procesowych, np. o sądzie powszechnym, ustawa o prokuraturze, regulacje dotyczące stron, opłat, organów ścigania

- kpc, roszczenia cywilne za szkodę wynikającą z przestępstwa- adhezyjne

OBOWIĄZKI TEMPORALNE I TERYTORIALNE

Obowiązki trwałe lub czasowe,

- kpk- sposób trwały

- ustawa o świadku koronnym – były tymczasowe

Prawo procesowe podlega zasadzie lex retro non agit, która dotyczy winy, ale stosowana jest też w procesie, bo inaczej „uwsteczniałby się” też normy materialne. Mówi się, że z natury rzeczy proces działa wstecz.

Zmiana prawa w trakcie procesu:

1. wrócić i wszystko od nowa wg ustawy nowej

2. kontynuacja procedury wg ustawy starej

3. stadium wg nowej ustawy, a reszta wg starej

Sama ustawa to określa.

Art. 8.- przepisy wprowadzające kpk, toczy się dalej „w danej instancji”

 Sprawy, w których przed dniem wejścia w życie Kodeksu postępowania karnego rozpoczęto rozprawę główną, toczą się do końca postępowania w danej instancji według przepisów dotychczasowych; w razie jednak zawieszenia postępowania, konieczności odroczenia rozprawy lub ponownego rozpoznania sprawy albo po zapadnięciu prawomocnego orzeczenia, postępowanie toczy się według przepisów Kodeksu postępowania karnego.

Przepisy o terytorium:

- terytorium RP w kpk

- art. 5 kk Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium               Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że               umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

- ustawa o ochronie granicy ‘90r., umowy z poszczególnymi państwami

- terytorium obszar powietrzny 90 km od powierzchni ziemi

- obszary zrównane z terytorium RP na mocy przepisów

Wyjątki:

1. art. 588 § 4 kpk  Do czynności procesowych, dokonywanych na wniosek sądu lub prokuratora                                           państwa obcego, stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość                                           życzeniu tych organów, aby przy dokonaniu czynności zastosowano                                                         szczególny tryb              postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to                                                         sprzeczne z zasadami porządku               prawnego Rzeczypospolitej Polskiej

.

2. wiąże się z instytucją odczytywania protokołów wcześniej spisanych, art. 587 kpk

              Sporządzone na wniosek polskiego sądu lub prokuratora protokoły oględzin, przesłuchań osób               w charakterze oskarżonych, świadków, biegłych lub protokoły innych czynności dowodowych,               dokonanych przez sądy lub prokuratorów państw obcych albo organy działające pod ich               nadzorem, mogą być odczytywane na rozprawie na zasadach określonych w art. 389, 391 i               393, jeżeli sposób przeprowadzenia czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku               prawnego w Rzeczypospolitej Polskiej.

SN 2002: art. 391 uzasadnia odczytanie protokołów zagranicznych nawet bez wniosku prokuratora (stworzył nową regułę, nową normę prawną).

              § 1.  Jeżeli świadek bezpodstawnie odmawia zeznań, zeznaje odmiennie niż poprzednio albo               oświadczy, że pewnych okoliczności nie pamięta, albo przebywa za granicą lub nie można mu               było doręczyć wezwania, albo nie stawił się z powodu niedających się usunąć przeszkód lub               prezes sądu zaniechał wezwania świadka na podstawie art. 333 § 2, a także wtedy, gdy               świadek zmarł, wolno odczytywać w odpowiednim zakresie protokoły złożonych poprzednio               przez niego zeznań w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem w tej lub innej               sprawie albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.

3. polskie prawo procesowe poza granicami- stosują je polscy konsulowie (ustawa o funkcjach konsulów)

POJĘCIE PROCESU

Funkcje procesowe- nie myl z funkcjami procesu karnego!!

                                          Jest to oznaczenie roli w jakiej dany podmiot występuje w procesie (np. rola                                           protokolanta).

Podstawowe funkcje procesu:

• funkcja oskarżenia
• obrony
• sądzenia

Są to funkcje rozdzielone.

Historycznie 3 grupy poglądów:

1. Proces jako stosunek prawny:

Oskar Bulow, prawo procesowe określa prawa i obowiązki jakie przysługują, a proces jest całością praw i obowiązków. Ta całość  jest stosunkiem prawnym.

Hellwig- proces to stosunek dwustronny pomiędzy stronami a sądem.

Kőhler- stosunek stron do siebie, walka.

Stefko- stosunek między państwem, które jest stroną a stronami.

Binding, Kries ?

Proces stosunkiem prawnym dającym się przedstawić w postaci trójkąta, wierzchołki obrazują relacje

oskarżyciel

sąd

oskarżony

2. Proces jako sytuacja prawna.

Goldschmit- koniec XIX, początek XX wieku.

Proces to sytuacja prawna- oczekiwanie na wyrok, tylko, gdy sąd jest związany środkami dowodowymi, bo prawo przesądza wtedy jakim dowodem się kierować (legalna ocena dowodów).

W procesie nie można mówić o prawach strony, mają one jedynie nadzieję, na procesową korzyść, pomyślne rozstrzygnięcie.

Procesowe widełki- ekspektatywy, możliwości, ciężary.

3. Poglądy współczesne na prawo procesowe.

Proces to ogół czynności podejmowanych przez organy procesowe (kiedyś), obecnie jeszcze inne strony.

Leon Schaff- rozwój postępowania władzy państwowej w stadiach, ale nie ujmował innych                                    uczestników.

Strogonow- ogół stosunków karnoprocesowych zachodzących pomiędzy uczestnikami procesu.

Proces to ogół działań organów śledczych, a także ogół stosunków między tymi organami a obywatelami.

Prof. Kalinowski- stosunek procesowy(nawiązują się na skutek czynności)

                                                                      +

                                                        czynności procesowe

punkt widzenia uczestników= czynności dokonywane przez nich

punkt widzenia stosunków między osobami= ogół stosunków między organami a osobami w                                                                                              określonych rolach procesowych.

Rozumienie w sensie abstrakcyjnym

21.10.2009

PRZEDMIOT PROCESU

• przedmiot procesy wg dr Śliwińskiego- roszczenie prawne, przeniesienie koncepcji z prawa cywilnego; -roszczenie przysługujące państwu w stosunku d...