Wykład 1 – 24.02.2010 r.
Potrzebne ustawy:
· O księgach wieczystych i hipotece
· O własności lokali
· Timesharing
· O zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
· O spółdzielniach mieszkaniowych
· O przekształcaniu użytkowania wieczystego w prawo własności
Przedmiot stosunku cywilnoprawnego (Z. Radwański Prawo cywilne, część ogólna str. 116).
- szerokie rozumienie: dozwolone, nakazane, zakazane zachowanie się człowieka polegające na działaniu bądź zaniechaniu.
lub obiekt:
Ø rzeczy: materialne i wyodrębnione części przyrody w stanie pierwotnym bądź przetworzonym bez względu na to czy mają wartość majątkową
Ø przedmioty inne niż rzeczy:
· przedmioty materialne niebędące rzeczami: ciecze, gazy, kopaliny niewydobyte, wody w jeziorach i rzekach, zwierzęta w stanie wolnym, a także te hodowlane i domowe
· przedmioty niematerialne: energia, dobra intelektualne i osobiste, pieniądze, papiery wartościowe
· przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne
Rzeczy art. 45 k.c.
Res corporales czyli tylko przedmioty materialne. Wg definicji prof. Wasilkowskiego rzeczami są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że w obrocie (stosunkach gospodarczych) mogą być traktowane jako dobra samoistne.
Rzeczą nie jest universitas rerum (zbiór rzeczy), ale może się on stać przedmiotem czynności cywilnoprawnej.
Rzeczy sui generis, których nie można traktować jak rzeczy np. tkanki i narządy czyli wyodrębnione części ciała ludzkiego (z wyjątkiem krwi i protez) są wyjęte z obrotu (extra commercium) pobrane ex mortum lub ex vivo, dotyczy ich ustawa transplantacyjna z 2005 r.
Pobranie ex mortum – obowiązuje zasada braku sprzeciwu (Centralny Rejestr Sprzeciwów), a nie zasada zgody. Wola rodziny nie ma tutaj znaczenia, chyba, że rodziców dzieci nieposiadających zdolności do czynności prawnych, chyba, że pacjent wyraził sprzeciw w ich obecności.
Pobranie ex vivo – dotyczy tylko wybranych organów i tkanek, dokonywane tylko w celach leczniczych, ze wskazaniem na czyją rzecz może to nastąpić i za wyraźną zgodą dawcy.
Klasyfikacja rzeczy:
1. Ruchome i nieruchome:
v nieruchomości:
ü gruntowe – zasadnicza postać części powierzchni ziemskiej stanowiąca wyodrębniony przedmiot własności – superficies solo cedit – wszystko co trwale z gruntem związane należy do gruntu. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki, które stanowią kolejne rodzaje nieruchomości:
ü budynkowe – budynki trwale z gruntem związane jeżeli na mocy odrębnych przepisów stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (przepisy art. 235, 272, 279 k.c. – przepisy „odrywające” nieruchomości budynkowe od gruntu).
ü lokalowe – czyli części budynków jeżeli na mocy przepisów szczególnych (ustawa o własności lokali) stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. W tym przypadku konstytutywny jest wpis do księgi wieczystej – bez niego nie ma nieruchomości lokalowej!
v rzeczy ruchome:
ü definicja prof. Wasilkowskiego tzw. definicja negatywna: każda rzecz, która nie jest nieruchomością jest rzeczą ruchomą.
2. Rzeczy oznaczone co do gatunku i co do tożsamości.
Dość płynny podział, zależy często od woli stron i treści umowy, chyba, że natura danej rzeczy stanowi o jej przynależności do konkretnej kategorii np. nieruchomość (rzecz oznaczona co do tożsamości). Rzeczy oznaczone co do gatunku określone są wg cech rodzajowych, natomiast oznaczenie rzeczy co do tożsamości odnosi się do indywidualnie wskazanego przedmiotu.
Część składowa rzeczy art. 47-50 k.c.
Część składowa rzeczy nie jest rzeczą, jest składnikiem rzeczy ruchomej bądź nieruchomej.
è definicja w art. 47 § 2 k.c. np. torf, piasek, glina (to nie kopaliny!), silnik samochodu. Przepis ten wskazuje na silną więź fizykalno-przestrzenną i funkcjonalną między przedmiotami materialnymi a art. 47 § 3 k.c. wymaga by owo połączenie miało trwały charakter.
Nie ma jednak zakazu odłączania części składowych rzeczy, które w ten sposób ulegają przekształceniu w rzecz samoistną.
Art. 47 § 1 k.c. ma charakter ius cogens – część składowa rzeczy nie może być odrębnym, osobnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (art. 244 k.c.) np. najem pokoju, powierzchni ściany pod reklamę – są to prawa obligacyjne a nie rzeczowe.
Wykład 2 – 03.03.2010 r.
art. 47 § 1 c.d.
Nietypowy status urządzeń przesyłowych art. 49 k.c.
Modyfikuje pojęcie części składowej. Art. 49 zawęża pojęcie części składowej nieruchomości.
Tzw. urządzenia przesyłowe mimo, że są trwale z gruntem związane, nie stanowią części składowych tego gruntu jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa.
Co oznacza „wchodzą” w skład przedsiębiorstwa? Ma znaczenie to czy są przyłączone czy nie. Od tego momentu (przyłączenia) rury itd. nie stanowią części składowej gruntu.
Wchodzą w skład to nie to samo co stanowią własność (art. 49 § 2). Jeżeli ktoś wykonał, zainstalował urządzenia przesyłowe na własny koszt i jest ich właścicielem np. właściciel gruntu to może żądać aby przedsiębiorstwo nabyło własność tych urządzeń. Przedsiębiorstwo musi na żądanie tej osoby nabyć ich własność za wynagrodzeniem. Takie nabycie własności może także wymusić przedsiębiorca, oczywiście również za wynagrodzeniem.
Ustanowienie służebności gruntowej tzw. służebności przesyłu. Po uiszczeniu wynagrodzenia, grunt nadal należy do właściciela. Ten może żądać ustanowienia służebności na drodze sądowej bądź umownie.
Przynależność art. 51 k.c.
Tzw. przynależność zawsze jest rzeczą ruchomą sensu stricto. Jej cechą naczelną jest wyodrębnienie. Nazywamy ją przynależnością bo ma charakter pomocniczy wobec korzystania z rzeczy głównej. Rzecz główna może być zarówno nieruchomością jak i rzeczą ruchomą. Przynależnościami nieruchomości mogą być inwentarz, maszyny rolnicze. Rzecz ruchoma ma status przynależności tylko wtedy gdy rzecz główna i przynależność należą do tej samej osoby.
Nadto przynależność powinna pozostawać w faktycznym związku (przestrzennym) z rzeczą główną. Przemijające pozbawienie tego związku nie powoduje utraty statusu przynależności np. oddanie maszyny do naprawy. Przynależność co do zasady dzieli los rzeczy głównej.
Skutek prawny stosunku przynależności art. 52 k.c. (charakter dyspozytywny)
Jeśli nic w czynności prawnej nie ma to skutek czynności prawnej tyczy się nie tylko rzeczy głównej ale i przynależności (np. spór o własność maszyn rolniczych). Trzeba zadbać o odpowiednie uregulowanie umowne mimo to.
Inny przykład 929 k.p.c. – egzekucja skierowana do nieruchomości obejmuje także jej przynależność.
Art. 84 ustawy o księgach wieczystych i hipotece – zakres obciążenia hipoteką. Przy realizacji prawa z hipoteki można objąć w trakcie zaspakajania się nie tylko nieruchomość ale i przynależności jeżeli pozostają w jej fizycznych, przestrzennych granicach.
Pożytki art. 53 k.c.
Pożytki mogą być pożytkami rzeczy lub pożytkami prawa. W pożytkach rzeczy wyróżnia się naturalne i cywilne.
Pożytki rzeczy:
v naturalne – płody i odłączone inne części składowe rzeczy, jeżeli wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią naturalny dochód z rzeczy. Np. drzewa powalone przez wichurę są innymi przychodami z rzeczy bo nie jest to normalna gospodarka. Ma to znaczenie w przypadku umowy użytkowania bądź dzierżawy – prawo tylko do pożytków, inne przychody z rzeczy przypadną tylko właścicielowi.
v cywilne – dochody jakie rzecz przynosi z tytułu stosunku prawnego. Np. czynsz.
Pożytki prawa – dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swoim społeczno-gospodarczym przeznaczeniem np. wierzytelność pieniężna z tytułu pożyczki – odsetki z tytułu korzystania z kapitału (tylko wówczas gdy wyraźnie zastrzeżono w umowie). Kolejny przykład to dywidendy, pożytki prawa z tytułu posiadania akcji.
Należne pożytki - art. 55 k.c. – Komu przypadają pożytki w razie zmiany podmiotu uprawnionego do ich pobierania?
§ 1 stanowi, że pożytki naturalne przypadają temu, który był uprawniony w momencie odłączenia od rzeczy. Np. właściciel obciążył swoją rzecz użytkowaniem (pole uprawne ziemniaków) Użytkownik uprawiał ziemniaki, ale nie zdążył ich wykopać przed upływem okresu użytkowania – ziemniaki dostanie właściciel.
§ 2 – może żądać zwrotu za poniesione nakłady.
Pożytki cywilne należą się w stosunku do trwania czasu uprawnienia. Np. czynsz mimo, że był wymagalny po wygaśnięciu prawa np. użytkowania, użytkownikowi przypadnie odpowiednia część do zapłaty.
Przedsiębiorstwo w sensie przedmiotowym.
Zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Pojęciem objęto więc tylko aktywa, nie ma tu długów. Odpowiedzialność z tytułu pasywów jest uregulowana odrębnie. Wyliczenie w art. 551 jest tylko egzemplifikacją (przykładowe – zwrot „w szczególności”). Znajdziemy tam również koncesje, licencje i zezwolenia – pojęcia z prawa administracyjnego. Również tajemnice przedsiębiorstwa, może tutaj chodzić o technologiczne lub czysto organizacyjne informacje mające wartość gospodarczą. Za składnik przedsiębiorstwa należy uznać również lokalizację, stałą klientelę mimo, że nie znajdują się w przepisie.
Zbycie przedsiębiorstwa, czyli całego zespołu składników, może nastąpić jedną czynnością prawną. Nie nabywamy jednak długów. Przepis prawny - art. 751 – forma pisemna, poświadczona notarialnie ad solemnitatem.
Art. 554 – Przepis ten odpowiada na pytanie co dzieje się z pasywami.
Mamy do czynienia z tzw. solidarną odpowiedzialnością nabywcy i zbywcy, z wyjątkiem sytuacji gdy nabywca nie wiedział i nie mógł się dowiedzieć o długach przy dochowaniu należytej staranności. Wierzyciel ma zatem swobodę w dochodzeniu roszczeń („jak Trzej muszkieterowie, dłużnicy odpowiadają w myśl zasady jeden za wszystkich wszyscy za jednego” – prof. Stecki).
zd. drugie – odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa (pro viribus patrimoni).
Mienie a majątek.
Art. 44 – własność i inne prawa majątkowe. Oznacza tym samym aktywa. Słowo „majątek” – czy to to samo co mienie, czy też pasywa? Problem polega na tym, że nie wiadomo. Prawo spadkowe – majątek w szerszym znaczeniu – zarówno aktywa jak i pasywa (prawa i obowiązki w sukcesji uniwersalnej). W prawie rodzinnym zaś pojęcie majątku zostało użyte jak pojęcie mienia czyli tylko aktywa (32 i 33 k.r.o.).
Wniosek – czytać przepisy! J
Surogacja - polega na tym, że jeżeli jakiś składnik masy majątkowej zostaje zastąpiony innym to wchodzi do tej samej masy majątkowej. Surogacja działa tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi, nie ma surogacji uniwersalnej (np. w prawie rodzinnym art. 33 ust. 10). Surogacja pojawia się również przy bezpodstawnym wzbogaceniu czy niemożliwości świadczenia.
PRAWO RZECZOWE
W sensie przedmiotowym i podmiotowym.
Rzeczowe prawo podmiotowe – dotyczy rzeczy w sensie technicznym (słowo węższe niż obiekt czy przedmiot) i kumulatywnie – jest skuteczne erga omnes. Przejawia się tym, że wszyscy inni mają obowiązek powstrzymania się od ingerencji w sferę naszego prawa podmiotowego. W przypadku ingerencji służą nam roszczenia, które mają już charakter względny.
Mamy zamknięta listę praw rzeczowych (numerus clausus). Nie można tworzyć hybryd dwóch instytucji czy tworzyć nowych praw rzeczowych. Katalog:
- własność
- użytkowanie wieczyste
- art. 244 k.c. - ograniczone prawa rzeczowe
Prawo własności art. 140.
Pozytywna (a) i negatywna (b) strona prawa własności:
a) uprawnienia do:
- korzystania – posiadanie (władztwo faktyczne zazwyczaj towarzyszące własności), używanie (niekoniecznie zgodnie z jej przeznaczeniem, właściciel może np. zniszczyć rzecz), pobieranie pożytków i innych przychodów – to najważniejsze z uprawnień związanych z korzystaniem.
- rozporządzania rzeczą – jeżeli mówimy, że doszło do rozporządzenia tzn. że właściciel może się wyzbyć prawa własności poprzez przeniesienie tego prawa, zrzeczenie się go przy czym trzeba zaznaczyć, że jednostronne zrzeczenie się nie jest możliwe gdy chodzi o własność nieruchomości (konieczne wtedy umowne przekazanie nieruchomości). Aktem rozporządzenia jest też obciążenie rzeczy. Można tego dokonać poprzez ustanowienie na nim ograniczonego prawa rzeczowego takiego jak zastaw, hipoteka, służebność itd. Czyli rozporządzenie to zbycie, wyzbycie się lub obciążenie rzeczy.
b) obowiązek nieingerowania przez inne osoby w nasze prawo własności – non facere. Ograniczenia znajdujemy w prawie sąsiedzkim i stanie wyższej konieczności, zasadach współżycia społecznego i klauzuli społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.
Wykład 3 – 10.03.2010 r.
Przestrzenne granice nieruchomości gruntowej 143 k.c.
Nieruchomość gruntowa obejmuje przestrzeń zarówno nad jak i pod jej powierzchnią, obowiązują jednak stosowne granice. Obecnie nakreślono „wyraźne granice” czyli społeczno gospodarcze przeznaczenie gruntu. W każdym razie jest to bryła przestrzenna (3D), a nie twór dwuwymiarowy. Jej zasięg w pionie wyznacza zatem jej społeczno gospodarcze przeznaczenie i w prawo własności w poziomie.
Prawo wodne z 2002 r. Określa status wód śródlądowych.
Własność wód płynących, wgłębnych i podziemnych należy do państwa. Woda płynąca nie ma cechy wyodrębnienia czyli cechy konstytutywnej każdej rzeczy. Inaczej traktujemy wody stojące np. jeziora czy wody w rowach, stawy i sadzawki (pozbawione cieków) stanowią część składową gruntu i należą do jego właściciela, a nie do państwa. Podobnie traktuje się wody w studniach – te też należą do właściciela gruntu.
Prawo geologiczne i górnicze 1994 r.
Ustawa trzyma się kryterium z k.c. i stanowi, że to co poniżej społeczno gospodarczego przeznaczenia gruntu, stanowi własność państwa (kopaliny nie są rzeczą jednak mogą być przedmiotem wydobycia). Państwo może ustanowić tzw. użytkowanie górnicze na rzecz osoby fizycznej, jest na to potrzebna koncesja (element administracyjno-prawny). Podmiot wskazany, z wyłączeniem innych osób może wydobywać stosowne kopaliny, należące do państwa.
Prawo lotnicze z 2002 r.
Prawo to nie pozwala na loty zbyt niskie.
Przepisy ustawy tworzące granice prawa własności tzw. prawo sąsiedzkie.
Sąsiedztwo – nieruchomości będące w zasięgu wzajemnego oddziaływania (ma to znaczenie dla tzw. immisji). Przepisy prawa sąsiedzkiego stosuje się również do użytkowania wieczystego.
Art. 144 i n. to przepisy względnie obowiązujące – sąsiedzi mogą inaczej ułożyć relacje między sobą.
Kwestia dopuszczalności immisji – oddziaływanie na nieruchomość sąsiednią, ale dokonywane poprzez korzystanie z własnej nieruchomości. Immisje dzielą się na bezpośrednie i pośrednie:
· bezpośrednie – takie, które są bardzo zbliżone do fizycznego wtargnięcia na cudzą nieruchomość np. skierowanie wody opadowej na grunt sąsiada.
· pośrednie – mogą być dopuszczalne jeżeli nie przekraczają tzw. przeciętnej miary wynikającej ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia i stosunków miejscowych (zwyczajów). Przykłady: wytwarzanie hałasu, pary, gazów, zakłócanie odbioru TV, zasłanianie dostępu do światła przez wnoszenie budynku ponad dopuszczalną wysokość, zakłócenie poczucia bezpieczeństwa i estetyki, hodowla pszczół itp. Jeżeli immisja pośrednia przekracza miarę to mamy do czynienia z naruszeniem prawa własności i przysługuje w takiej sytuacji roszczenie negatoryjne. Czasem może to być nawet roszczenie odszkodowawcze.
Służebności w stosunkach sąsiedzkich.
Służebność drogi koniecznej – art. 145 k.c. Pojawią się tam roszczenie materialno-prawne o ustanowienie służebności wówczas gdy właściciel nieruchomości nie ma odpowiedniego dostępu do własnej nieruchomości. Nie musi to być kompletny brak dostępu, ale dostęp nieodpowiedni czyli dokuczliwy, problematyczny, niedogodny. W takich sytuacjach sąd może ustanowić służebność przechodu bądź przejazdu. Podobna potrzeba obciążenia nieruchomości sąsiedniej pojawia się w przypadku instalacji elektrycznych czy wodociągowych (luka – niepotrzebne zawężenie przepisu do drogi koniecznej). Stosujemy w tym przypadku analogię umożliwiającą narzucenie przeprowadzenia kabli bądź rur przez grunt sąsiedzki (nie mylić, że służebnością przesyłu w przypadku przedsiębiorstwa!).
Służebność budynkowa – art. 151 k.c. Sytuacja, w której nastąpiło przekroczenie granicy gruntu sąsiedzkiego w wyniku wzniesienia budynku czy innego urządzenia. Budynek częściowo znajduje się na gruncie sąsiednim.
Mamy 3 możliwości:
Ø jeżeli nastąpiło to z winy umyślnej to mamy możliwość dochodzenia przywrócenia stanu poprzedniego (zburzenie budynku bądź instalacji). Również gdy grozi niewspółmiernie wielka szkoda oraz wystąpił tzw. szybki sprzeciw.
Ø jeżeli nie można żądać przywrócenia stanu poprzedniego – można żądać za wynagrodzeniem ustanowienia odpowiedniej służebności gruntowej lub wykupu tej zajętej części gruntu, która straciła znaczenie gospodarcze (pati – znoszenie). ...
katybekier