Od niepamiętnych czasów ludzie doroli przygotowujš młode pokolenie do dorosłego życia, do orientowania się w wiecie otaczajšcym, do umiejętnoci samodzielnego radzenie sobie w każdej sytuacji. Owo przygotowanie polega na odpowiednim kształtowaniu poznania wiata, wartociowania, dokonywania wyborów, postępowania względem innych ludzi a także samego siebie. Wszystko to składa się na bycie osobowociš i zajmowaniu okrelonego miejsca w społeczeństwie oraz w jego życiu. Taka sama sytuacja ma miejsce również na niższym, zwierzęcym szczeblu gdzie osobniki dorosłe, głównie rodzicielskie, przygotowujš swoje potomstwo do życia. Im wyższy szczebel ewolucyjny dany gatunek zajmuje tym większy zakres tego instynktownego przygotowania.
W okresie prehistorycznym i wczesnohistorycznym doroli kształtujšcy osobowoć młodego pokolenia nie rozróżniali dwóch odrębnych działań, nauczania i wychowania. Dopiero na etapie organizowania szkół zaczęto dostrzegać tę różnicę. W coraz szerszym zakresie przekazywano słownie wiedzę o wiecie o ludziach, nauczano języka ojczystego, matematyki, geografii, fizyki, historii, biologii etc. Tutaj tez mówiono jaki człowiek powinien być, co wolno, czego nie wolno, czynišc to treciš wychowania.
Wtedy i póniej sšdzono, ze nauczanie i wychowanie cechuje jaka odrębnoć realizacyjna porównujšc i szukajš w pierwszym podobieństw do rzemiosła , w drugim do sztuki. Jeżeli chodzi o nauczanie ,skłaniano się ku przekonaniu, że podlega ono pewnym regułš, lepszym lub gorszym, niemniej jednak zawsze pomocnym w uzyskiwaniu wyników. Z czasem nadano im statut zasad. Z drugiej strony wychowanie pojmowane było jako szczególny sposób postępowania charakteryzujšcy się dużym stopniem spontanicznoci zależnym od intuicyjnego wyczucia pedagoga jednak nie dajšcym się ujšć w jakie okrelone reguły.
Stawanie się osobowociš, zdobywanie wiedzy o wiecie i o sobie, opanowywanie sposobów działania polega na uczeniu się. Ponieważ ono podlega okrelonym prawom to zarówno nauczanie jak i wychowanie musi się liczyć z tymi prawami. Można nawet powiedzieć że skutecznoć obu zależy od stopnia zgodnoci tymi prawami. Jeżeli potraktować wychowanie jako szeroko rozumiane kształtowanie osobowoci, wówczas zarówno zdobywanie wiedzy, jak i opanowywanie sposobów postępowania podlega tym samym prawom, o których możemy mówić zasady wychowania.
Zasada motywacji. Każda aktywnoć, każde działanie człowieka ma swojš przyczynę lub więcej przyczyn. Zmiany zachodzšce w otoczeniu i w samej jednostce naruszajš jej stan równowagi i zmuszajš do aktywnoci. To potrzeba jako odchylenie od optimum życiowego staje się ródłem aktywnoci. Potrzeby uwiadomione stajš się motywami działania. Aby jednostka wykonywała jakie działanie, by wykonywała je efektywnie, musi ono co najmniej porednio a najlepiej bezporednio zaspokajać jej okrelonš potrzebę. Jeżeli uczšcy się ma efektywnie pracować musi dokładnie wiedzieć jakie ma przed sobš zadania, dlaczego takie włanie, jaki jest ich sens i co daj mu ich realizacja. Kształtowanie osobowoci wychowanka, opanowanie przez niego wiedzy o wiecie oraz sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze im wszechstronniejsza głębsza i silniejsza jest aktywizujšca go motywacja. Gdyby przedmioty szkolne nie były przeładowane do nudnoci zbędnš faktografiš encyklopedycznš a w ciekawy sposób pozwalały wniknšć w wiat przyrody i wiat tworzony przez człowieka to prawdopodobnie młodzi ludzie nieporównanie chętniej uczyliby się a może nawet poszerzali wiedzę dodatkowo z własnej inicjatywy.
Zasada aktywnoci. Kształtowanie osobowoci wychowanka, opanowywanie prze niego wiedzy o wiecie i sposobów postępowanie staje się tym skuteczniejsze, im większa jest jego własna aktywnoć w tym opanowywaniu, im różnorodniejsze sš jej formy, w im większym stopniu treć tej aktywnoci wišże się każdorazowo z zasadniczym celem działania. Widziane rzeczywicie jest tylko to, co aktywnie oglšdamy, słyszane tylko to, co aktywnie słuchamy to główne założenia zasady aktywnoci. Zasadniczym warunkiem poznania, a także zapamiętania materiału treciowego jest aktywne ustosunkowanie się jednostki do danego materiału. Jeżeli stawiamy sobie za cel wykształcenie u wychowanka samodzielnoci mylenia czy okrelonej postawy konieczne jest stawianie przed nim okrelonych zadań, których realizacja bez nakazów czy zakazów, w sposób przeżyciowo-autentyczny pozwoli na osišgnięcie celu.
Zasad praktycznoci. Zarówno dziecko, uczeń jak i student pragnš na swój sposób zrozumieć dlaczego uczš się takiego czy innego przedmiotu. Oczekuje wyjanienia praktycznego tego czym się zajmuje. Całemu nauczaniu powinna przywiecać idea, by wychowankowie w zagadnieniach, zadaniach podejmowanych dostrzegali w toku parania się nimi swoje własne problemy aktualne, minione oraz perspektywiczne.
Zasada bezporednioci. Chodzi o bezporedni kontakt poznajšcego z poznawanš rzeczywistociš. Nauczyciel kieruje obserwacjš uczniów poznajšcych okrelony materiał przedmiotowo bez podawania gotowych wiadomoci, które pojawiajš się w ich umysłach pobudzane jego słowem. Nauczyciel przekazuje niepełnš informacje poznawczš, a bezporedni kontakt z przedmiotami potwierdza jš lub uzupełnia. Jest tez taka możliwoć, że nauczyciel stymuluje wieloraki kontakt uczniów z poznawanym materiałem, a potem bšd swoim słowem porzšdkuje zebrane dane bšd zachęca do samodzielnego porzšdkowania ich przez uczniów. Istotnym założeniem tej zasady jest to aby wychowanek nie tylko widział poznawany materiał przedmiotowy ale aby odzwierciedlał go takš ilociš zmysłów, jaka jest w danych warunkach możliwa
Zasada receptywnoci. Pojęcie recepcji obejmuje całokształt zmian psychicznych, głownie poznawczo-emocjonalnych, jakie zachodzš w człowieku, gdy aktywnie ustosunkowuje się do wytworów ludzkich, z nastawieniem na ich przyjęcie, poznanie czy opanowanie. W zależnoci od sytuacji recepcja może być wielopłaszczyznowa lub tez ukierunkowana. Jeżeli spojrzeć w aspekcie recepcji na stosunek odbiorcy do opanowanego materiału to jego możliwoci będš różne, zakres ich będzie rozmaity w zależnoci od jego indywidualnego przygotowania, od zasobów dowiadczenia w dziedzinie, do której dany materiał należy. Dlatego ten sam materiał może być dla różnych jednostek w różnym stopniu receptywny. Przedmiot cokolwiek by nim było jest przez kogo rozumiany, jeżeli potrafi nim operować w płaszczynie manualnej lub wyobrażeniowo-pojęciowej zgodnie z jego właciwociami, bšd potrafi opisać jego właciwoci strukturalne i funkcjonalne niezależnie od warunków operowania nim czy też opisywania go.
Zasada systemowoci. Całe nasze poznanie wiata otaczajšcego, jak tez działanie w tym wiecie, opiera się na tworzeniu i rozbudowie różnego rodzaju systemów. Przez system należy rozumieć uporzšdkowany na jakie zasadzie zbiór składników, powišzanych wewnętrznie tak, ze każdy z nich spełnia w tym zbiorze okrelonš funkcję. Podstawš systemotwórczych procesów jest głównie uprzednie dowiadczenie. Im wyższy stopień
rozwoju umysłowego, tym większš rolę w zapamiętywaniu czyli uczeniu się odgrywa mylenie. Do najważniejszych z procesów systemowych należš :
· Wyodrębnianie istotnych składników treciowych materiału i tworzeni z nich dominant orientacyjnych
· Utrzymywanie składników w wiadomoci umożliwiajšce ich przeglšd
· Wišzanie wyodrębnionych składników w grupy treciowe na podstawie ich obiektywnych zależnoci
Jeżeli proces nauczania realizuje te postulaty to w umyle wychowanka rozbudowuje się rzeczywicie uporzšdkowane poznanie umożliwiajšce operatywne posługiwanie się zdobytš wiedzš. Drugi aspekt systemowoci to czasowoć polegajšca na rozkładzie okrelonych zadań w czasie.
Zasada trwałoci. Każdy z własnego dowiadczenia wie, że skala zapamiętywania jest ogromna, niektóre zdarzenia pamiętamy doskonale i potrafimy sobie je przypomnieć po wielu latach inne zapominamy po bardzo krótkim czasie. Należy zwrócić uwagę, że w miarę zdobywania nowego dowiadczenia znaczna częć minionego dowiadczenia zostaje utracona. Wystarczy przytoczyć badania przeprowadzone wród 76 studentów, które wykazały, że spadek poziomu opanowania przedmiotów po egzaminach wynosiła w granicach od 22%-87% .
Istotne znaczenie należy przywišzywać do tego co jest ważne w treci procesu wychowania bo tylko wtedy może się włšczyć zasada trwałoci.
Uczeń łatwiej się uczy i znaczniej lepiej pamięta wiadomoci zwišzane z jego ukierunkowanš zainteresowaniami działalnociš. Na trwałoć procesu uczenia ogromny wpływ ma również jakoć sposobów powtarzania. Wyróżniamy pięć różnych sposobów :
· Powtarzanie orientacyjnie (ma na celu rozbudowanie rozeznania jakie nastšpiło po pierwszym przeczytaniu tekstu)
· Powtarzanie gruntujšce ( ma za zadanie kontrolę czy to co recypowane było jako najważniejsze w rzeczywistoci takim jest)
· Powtarzanie uzupełniajšce (rozbudowuje grupy treciowe, włšcza w nie elementy szczegółowe, rozwija skrótowe ujęcia
· Powtarzanie porzšdkujšce (dopracowuje pełnš strukturę treciowš )
· Powtarzanie utrwalajšce (ma na celu wzmocnić wypracowanš strukturę przez aktywny przeglšd jedno czy wielokrotny danego materiału
Zasada zespołowoci. wiat społeczny jest niezbędny do normalnego funkcjonowania osobowoci człowieka jest on równie niezbędny jak powietrze dla normalnego funkcjonowania organizmu gdyż człowiek jest istotš społecznš, która rodzi się w rodowisku ludzkim w nim się rozwija i dzięki temu staje się włanie człowiekiem. Bycie członkiem grupy, niezależnie czy to klasa szkolna, grupa seminaryjna czy ćwiczeniowa, daje niezmiernie bogate formy zdobywania, rozbudowywanie, gruntowania dowiadczenia poznawczego. Zespół umożliwia dyskutowanie zagadnień w płaszczynie podobnych jednostkowych dowiadczeń. Zespół umożliwia wzajemnš, a czasem jednokierunkowš pomoc. Zespół stwarza warunki do współzawodniczenia. Nowe aspekty pojawiajš się jeli do zespołu klasowego dołšczymy nauczyciela. Klasa i nauczyciel nie tworzš zespołu automatycznie stajš się nim dopiero gdy zostajš spełnione okrelone warunki z których najważniejszym jest wzajemna akceptacja opierajšca się na szeregu wzajemnych relacji wychowawcy i wychowanków. Fundamentalnš jest tutaj relacja zaufania. Tam, gdzie jest zaufanie, tam jest i wzajemny szacunek dlatego też każdy wychowanek powinien wykazywać szacunek dla autorytetu swego wychowawcy, ale i każdy wychowawca powinien mieć szacunek dla swoich wychowanków.
Zasada indywidualizacji jest ostatniš w kolejnoci z wymienionych zasad przez Szewczuka. Jak wiemy zróżnicowanie indywidualne jest ogromne, zwłaszcza u ludzi dorosłych .Jednoczenie wiemy z codziennych obserwacji , że przy całej tej indywidualnoci , ludzie sš do siebie podobni . Już obserwujšc dzieci w przedszkolu możemy stwierdzić że Ja jest lękliwy, Zosia mieszka a Franek rezolutny . To włanie życie domowe uformowało rówieników w rozmaity sposób. Dziecko zanim zasišdzie w szkolnej ławce reprezentuje indywidualnš osobowoć .Takimi włanie różnymi zastajš nas nauczyciele. Ze względu na różne podejcie wychowawcze rodziców ,opiekunów nauczycieli posiada w swojej klasie grupę zróżnicowanych indywidualnoci. Dlatego też, dobry wychowawca powinien indywidualnie podejć do każdego wychowanka .Prowadzšc zajęcia należy je dostosować do poziomu uczniów. Właciwy jest tutaj poziom redni, zbyt wysoki poziom utrudnia przyswajanie wiedzy, zbyt niski nie wpływa pozytywnie na lepszych uczniów.
Właciwa indywidualizacja to już praca z pojedynczym uczniem, oczywicie jest to realne w szkołach podstawowych , rednich gdy zespoły klasowe liczš do 20 uczniów. Na uczelniach wyższych gdy grupy liczš ponad 100 osób praca indywidualna jest nie realna, ale indywidualizację można realizować w grupach seminaryjnych. Praca z pojedynczym uczniem rozpoczyna się w momencie stwierdzenia przez nauczyciela jakiego odbiegania od normy , od redniej .Każde zaobserwowane przez nauczyciela odbieganie od norm w obu kierunkach , powinno zostać przemylane i nauczyciel wycišga do wychowanka przyjacielskš pomocniczš dłoń , która pomaga uczniom w podcišgnięciu w nauce , a lepszym w dalszym doskonaleniu wiedzy.
Podsumowujšc można powiedzieć że każda z tych zasad ma ogromne znaczenie. Każda jest bardzo istotna w kształtowaniu osobowoci młodego wychowanka. Jej skutecznoć zależy od indywidualnego podejcia pedagogów, rodziców, opiekunów jak również od właciwych postaw uczniów w szkole.
Opracowała: mgr Joanna Figurniak
michuczy