Turgieniew I., Szlacheckie gniazdo.pdf

Iwan Turgieniew

SZLACHECKIE GNIAZDO

Słoneczny wiosenny dzień miał się ku wieczorowi; niewielkie różowe chmurki stały wysoko na

jasnym niebie i jak gdyby nie przepływały dalej, lecz powoli uchodziły w głąb lazuru.

Przed otwartym oknem ładnego domu, przy jednej z ulic położonych niemal na samym kraju

gubernialnego miasta O*** (było to w 1842 roku), siedziały dwie kobiety: jedna lat około

pięćdziesięciu, druga — staruszka siedemdziesięcioletni a.

Pierwsza z nich nazywała się Maria Dmitriewna Kalitin. Jej mąż, eks-prokurator gubernialny,

człowiek głośny w swoim czasie z przedsiębiorczości — obrotny i energiczny, ale zgryźliwy i

uparty — umarł przed dziesięcioma laty. Odebrał dość staranne wychowanie, studiował na

uniwersytecie, ale pochodząc z biednej rodziny wcześnie pojął konieczność utorowania sobie drogi

w życiu i zdobycia fortuny. Maria Dmitriewna wyszła za niego z miłości: był niebrzydki, rozsądny

i kiedy chciał, potrafił być bardzo ujmujący. Maria Dmitriewna, z domu Piestow, będąc jeszcze

dzieckiem straciła rodziców, kilka lat spędziła w Moskwie, w instytucie, i wróciwszy stamtąd

zamieszkała z ciotką i starszym bratem w swojej rodowej wsi Pokrowskie, w odległości

pięćdziesięciu wiorst od O***. Brat ów niedługo potem przeniósł się do Petersburga na służbę

państwową; ze swoją siostrą i ciotką źle się obchodził, póki nagła śmierć nie położyła kresu jego

postępowaniu. Maria Dmitriewna odziedziczyła Pokrowskie, ale krótko tam przebywała; już w rok

po ślubie z Kalitinem, który w ciągu paru dni potrafił zdobyć jej serce, Pokrowskie zamieniono na

inny majątek, o wiele bardziej dochodowy, ale nieładny i bez dworu — a w tym samym czasie

Kalitin nabył dom w O***, gdzie też osiadł z żoną na stałe. Koło domu znajdował się duży ogród,

z jednej strony wychodzący wprost na pole, za miasto. „W tych warunkach — zdecydował Kalitin,

niezbyt wielki amator ciszy wiejskiej — nie ma po co jeździć na wieś." Maria Dmitriewna nieraz w

duchu żałowała swojej dawnej ślicznej posiadłości z wesołą rzeczką, rozległymi łąkami i zielonymi

zagajnikami, ale się w niczym nie sprzeciwiała mężowi, szczerze podziwiając i poważając jego

rozum oraz znajomość życia. Kiedy zaś po piętnastu latach małżeństwa Kalitin umarł zostawiając

syna i dwie córki, Maria Dmitriewna tak się już przyzwyczaiła do swojego domu i do miasta, że

sama nie zechciała wyjechać z O***.

Maria Dmitriewna cieszyła się za młodu opinią milutkiej blondynki; teraz, gdy miała lat

pięćdziesiąt, rysy jej twarzy również nie były pozbawione uroku, aczkolwiek trochę się

zniekształciły i zgrubiały. Należała do kobiet raczej wrażliwych niż dobrych i do późnego wieku

zachowała pensjonarskie nawyki; była rozpieszczona, łatwo ulegała rozdrażnieniu, a nawet płakała,

kiedy jej coś zakłóciło ulubiony porządek rzeczy; stawała się natomiast zawsze bardzo dobrotliwa i

uprzejma, gdy jej życzenia spełniano szybko i bez sprzeciwu. Dom jej zaliczał się do

najprzyjemniejszych w mieście. Byt miała doskonale zabezpieczony nie tyle dzięki otrzymanemu

spadkowi, ile dzięki zapobiegliwości męża. Obie córki mieszkały razem z nią; syn kształcił się w

jednym z najlepszych gimnazjów państwowych w Petersburgu.

Staruszka, siedząca obok niej przy oknie, była tą samą ciotką, siostrą jej ojca, z którą Maria

Dmitriewna spędziła ongiś kilka samotnych lat w Pokrowskiem. Staruszka nazywała się Marfa

Timofiejewna Piestow. Słynęła jako dziwaczka, charakter miała niezależny, mówiła wszystkim

prawdą w oczy i dysponując nader ograniczonymi środkami pieniężnymi zachowywała się tak,

jakby mogła wydawać tysiące. Zmarłego Kalitina po prostu nie cierpiała i gdy tylko bratanica

wyszła za niego za mąż, wyjechała do swojej wioski, gdzie spędziła całe dziesięć lat, mieszkając u

chłopa w kurnej chacie. Maria Dmitriewna trochę się jej bała. Czarnowłosa i bystrooka nawet w

starości, malutka, o spiczastym nosie, Marfa Timofiejewna chodziła żwawo, trzymała się prosto i

mówiła szybko a wyraźnie, cienkim i dźwięcznym głosikiem. Stale nosiła biały czepiec i biały

kaftan.

— O czym się tak zamyśliłaś, kochaneczko? — spytała nagle Marii Dmitriewny. — Czemu tak

wzdychasz?

— Tak sobie! — odrzekła tamta. — Jakie cudowne obłoki!

— Tak ci żal tych obłoków?

Maria Dmitriewna nic nie odpowiedziała.

— Cóż to ma znaczyć, że Gedeonowski jeszcze nie przyszedł? — odezwała się znowu Marfa

Timofiejewna zręcznie poruszając drutami. Robiła duży wełniany szal. — Powzdychałby sobie

razem z tobą alboby ci naopowiadał różnych niestworzonych rzeczy.

— Jak się jednak ciocia zawsze surowo o nim wyraża! Sergiusz Pietrowicz jest człowiekiem

godnym szacunku.

— Godnym szacunku! — powtórzyła z przekąsem staruszka.

— A jaki był oddany mojemu mężowi nieboszczykowi! — rzekła Maria Dmitriewna. —

Dotychczas nie potrafi o nim wspomnieć bez wzruszenia.

— Jeszcze by też! Przecie go tamten wyciągnął za uszy z błota — mruknęła Marfa Timofiejewna i

druty zaczęły jeszcze szybciej migać w jej rękach.

— Wygląda na takie niewiniątko — podjęła znów ten sam temat — głowę ma całą siwą, a co

otworzy usta, to skłamie albo naplotkuje. A w dodatku radca stanu! No cóż, dość powiedzieć:

popowicz.

— Nie ma ludzi bez wad, ciotuniu. Sergiusz Pietrowicz grzeszy nadmiernym gadulstwem,

przyznaję. Nie wychowano go jak należy, nie umie mówić po francusku, ale to bardzo

sympatyczny człowiek, proszę cioci.

— Tak, ciągle ci rączki liże. Nie mówi po francusku — wielkie nieszczęście! Sama nie jestem

mocna we francuskim dialechcie. A on by lepiej zrobił, żeby po nijakiemu nie mówił i nie kłamał

jak najęty. Proszę: o wilku mowa, a wilk tuż — dodała Marfa Timofiejewna spojrzawszy na ulicę.

— Idzie, idzie ten twój sympatyczny człowiek. Jaki długi, całkiem jak bocian.

Maria Dmitriewna poprawiła sobie loki. Marfa Timofiejewna popatrzyła na nią z uśmiechem.

— Czy mi się zdaje, czy też naprawdę ci się pokazują siwe włosy, kochaneczko? Powinnaś dobrze

zburczeć swoją Pałaszkę. Dlaczego nie uważa?

— Ciocia zawsze coś wymyśli... — mruknęła niezadowolona Maria Dmitriewna i zaczęła bębnić

palcami po oparciu fotela.

— Sergiusz Pietrowicz Gedeonowski! — zaanonsował piskliwym głosem ogorzały kozaczek, który

nagle wyskoczył zza drzwi.

Wszedł mężczyzna wysokiego wzrostu, w schludnym surducie, kusych pantalonach, szarych

zamszowych rękawiczkach i dwóch halsztukach — jednym czarnym z wierzchu i drugim białym

od spodu. Wszystko w nim tchnęło namaszczeniem i godnością, poczynając od ujmującej twarzy i

gładko zaczesanych włosów na skroniach, kończąc na nie skrzypiących butach bez obcasów.

Ukłonił się najpierw pani domu, potem Marfie Timofiejewnie i ściągnąwszy powoli rękawiczki

podszedł do Marii Dmitriewny. Ucałował jej rękę z szacunkiem, dwukrotnie, po czym powoli siadł

w fotelu i pocierając koniuszki palców rzekł z uśmiechem:

— Lizawieta Michajłowna zdrowa?

— Tak — odpowiedziała Maria Dmitriewna — jest w ogrodzie.

— A Helena Michajłowna?

— Lena też jest w ogrodzie. Nie ma żadnych nowin?

— Jak to nie ma, jak to nie ma? — odparł gość mrugając powoli oczami i wydymając wargi. —

Hm!... Jest chociażby taka nowina, w najwyższym stopniu zdumiewająca: przyjechał Fiodor

Iwanycz Ławrecki.

— Fiedia! — wykrzyknęła Marfa Timofiejewna. — Czyś ty jednak sam nie zmyślił tej nowiny,

kochaneczku?

— Anibym się ważył na coś podobnego. Widziałem go na własne oczy.

— To jeszcze nie dowód.

— O wiele zdrowiej wygląda — ciągnął dalej Gedeonowski udając, że nie słyszał uwagi Marfy

Timofiejewny — rozrósł się w ramionach i rumieńce ma na całych policzkach.

— Zdrowiej wygląda — powtórzyła powoli Maria Dmitriewna — a zdawałoby się, że powinien

raczej podupaść na zdrowiu.

— Tak, proszę pani — podchwycił Gedeonowski — inny na jego miejscu nawet by nie miał

śmiałości pokazać się ludziom na oczy.

— A to dlaczego? — przerwała Marfa Timofiejewna. — Cóż pan za głupstwa wygaduje? Człowiek

wrócił do swoich stron rodzinnych, bo gdzież się ma podziać? A zresztą niczym nie zawinił!

— Mąż jest zawsze winien, proszę szanownej pani, ośmielam się twierdzić, kiedy żona źle się

prowadzi.

— Tak mówisz, kochaneczku, boś sam nigdy nie był żonaty.

Gedeonowski uśmiechnął się z przymusem.

— Pozwoli pani, że zaspokoję swą ciekawość — zapytał po krótkiej chwili milczenia — dla kogo

jest przeznaczony ten milutki szal?

Marfa Timofiejewna szybko spojrzała na niego.

— Przeznaczony jest dla człowieka — odparła — który nigdy nie plotkuje, nie robi intryg i nie

kłamie, jeśli tylko znajdzie się taki na świecie. Fiedię znam bardzo dobrze; tylko tym zawinił, że

zbyt pobłażał żonie. Ano, ożenił się z miłości, a z takich małżeństw nigdy nic dobrego nie

wychodzi — dodała staruszka i wstając spojrzała przelotnie na Marię Dmitriewnę. — Możesz sobie

teraz, kochaneczku, ostrzyć ząbki na kim chcesz, nawet na mnie; wychodzę i nie będę ci

przeszkadzała. — I Marfa Timofiejewna wyszła.

— Widzi pan, ona zawsze tak — powiedziała Maria Dmitriewna odprowadziwszy ciotkę oczyma

— zawsze!

— Jest już dość leciwa! Trudno, proszę łaskawej pani! — zauważył Gedeonowski. — Lubi, na

przykład, mówić: „kto nie robi intryg". A czy są dziś tacy? Takie już czasy. Jeden z moich

przyjaciół, człowiek przezacny, i pozwolę sobie zaznaczyć, nie byle jaka osobistość, twierdził, że w

dzisiejszych czasach nawet kura do ziarna zbliża się bardzo przebiegle: zawsze się stara podejść

jakby z boku. A gdy się popatrzę na panią, moja królowo, to widzę, jakie pani ma anielskie

usposobienie. Proszę mi pozwolić ucałować tę śnieżnobiałą rączkę.

Maria Dmitriewna uśmiechnęła się blado i wyciągnęła do Gedeonowskiego pulchną rękę z

odstającym małym paluszkiem. Gedeonowski przylgnął do tej ręki ustami, a Maria Dmitriewna

przysunęła do niego swój fotel i z lekka się nachyliwszy spytała półgłosem:

— Więc pan go widział? Czy rzeczywiście dobrze się trzyma, jest zdrowy, wesoły?

— Wesoły, proszę łaskawej pani, dobrze się trzyma — odparł Gedeonowski szeptem.

— Nie słyszał pan, gdzie obecnie przebywa jego żona?

— Ostatnio bawiła w Paryżu, proszę łaskawej pani. Teraz podobno przeniosła się do Włoch.

— Sytuacja Fiedi jest naprawdę okropna; nie wiem, jak on to wszystko znosi. Niewątpliwie,

każdemu może się przytrafić nieszczęście, ale on został osławiony, że tak powiem, na całą Europę.

Gedeonowski westchnął.

— Tak, tak, proszę pani. Przecie ona podobno miała szerokie znajomości i z artystami, i z

pianistami, i jak ich tam nazywają, z lwami i z innymi bestiami. Straciła resztki wstydu...

— Wielka, wielka szkoda — westchnęła Maria Dmitriewna. — Obchodzi mię to ze względów

rodzinnych. Wie pan chyba, że Fiedia jest moim ciotecznym wnukiem.

— Ależ, proszę łaskawej pani, jakżebym nie wiedział wszystkiego, co dotyczy pani rodziny? Na

miłość boską!

— Czy przyjdzie nas odwiedzić, jak pan myśli?

— Prawdopodobnie tak. A zresztą, ludzie mówią, że ma jechać do siebie na wieś.

Maria Dmitriewna podniosła oczy ku niebu.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: