KRYZYS GOSPODARCZY (1930-1935) Kryzys gospodarczy, który rozpoczął się pod koniec 1929 r., był najdotkliwszym z dotychczasowych załamań gospodarki kapitalistycznej. Na skutek pogorszenia się perspektyw zbytu towarów, producenci ograniczyli inwestycje, a następnie produkcję.Spadły zakupy, w tym także artykułów żywnościowych, co uderzyło rolników. Malejąca chłonność rynku wiejskiego powodowała zmniejszenie się zakupów na wsi. W miastach rosło bezrobocie. Przez pogorszenie się warunków handlu kryzys przenosił się z państwa do państwa ogarniając wszystkie kraje gospodarki rynkowej. Załamanie koniuktury pod koniec 1929 r. trwało w wyżej rozwiniętycyh państwach do 1933 r., gdy rozpoczęło się powolne ożywienie.Natomiast w niektórych krajach słabiej rozwiniętych, takich jak POlska, kryzys trwał do 1935 r.
W rolnictwie polskim kryzys powodował przede wszystkim:
- spadek cen artykułów produkowanych i sprzedawanych przez wieś
· ceny artykułów rolnych spadły przeciętnie od 50 do 70%
· miliony rozproszonych producentów rolnych reagowały na spadek cen zwiększeniem podaży, często kosztem konsumpcji własnej, co dodatkowo pogarszało proporcje rynkowe i przyczyniało się do dalszego spadku cen.
· spadek cen pogrążył wieś polską w ogromnych długach i nie znanej od czasów wojny nędzy,oraz zawisła grożba głodu.
· ograniczenie możliwości zbytu artykułów rolniczych i spadek przychodów wsi odbiły się na zmniejszeniu do minimum zakupów artykułów przemysłowych.
Kryzys przemysłowy objawił się głównie w postaci:
- spadku produkcji
· w 1932 r produkcja przemysłowa w Polsce spadła do około 63% poziomu z 1929.
· wraz ze spadkiem popytu na artykuły przemysłowe, narastały zapasy produkcji nie sprzedanej, trudności finansowe przedsiębiorstw, a producenci zmniejszali skalę działalności, zatrudnienie i inwestycje.
· rosła liczba spólek wskazujących straty lub bankrutujących
· położenie materialne bezrobotnych było nierzadko podobnie tragiczne jak najbiedniejszych warstw ludności wiejskiej
· w przypadku poważnej kontroli podaży przedsiębiorcy byli w stanie zawierać porozumienia monopolistyczne ograniczające produkcję i podtrzymujące ceny.
· powstało wiele nowych porozumień kartelowych, regulujących rozmiary i podział podaży między przedsiębiorców, a w konsekwencji także ceny.
· ceny artykułów przemysłowych malały w tym okresie wolniej niż rolnych.
Kryzys w handlu i finansach odbił się na polskim rynku kapitałowym, rezultatem było:
- gwałtowne wycofanie nie tylko procentów i dywidend, ale także lokat kapitałowych z Polski
· wywieziono z Polski około 2,5 mld zł zysków i wkładów obcych, czyli mniej więcej tyle, ile wynosił roczny budżet państwa
· odpływ kapitałów i zysków szalenie utrudnił położenie finansowe kraju
· polski bilans płatniczy stał się ujemny
· obroty handlowe Polski spadły o około 2/3
· wobec trudności płatniczych rząd popierał eksport po cenach dumpingowych.
· zapasy złota w Banku Polskim spadły z 621 mln zł w 1928 r do 444 mln zł w 1935 r, a zapasy walut obcych z 714 mln do 27 mln zł
Chcąc zachować dotychczasowe pokrycie pieniądza w złocie i w walutach wymienialnych rząd RP musiał wybrać między ograniczeniem odpływu należności obcych z kraju, dewaluacją złotego lub zmniejszeniem obiegu złotówkowego. Ponieważ sądzono, iż stały kurs złotego i regularne spłaty zobowiązan wobec zagranicy wzmocnią zaufanie do gospodarki polskiej i zachęcą inwestorów zagranicznych do lokat w Polsce w momencie ustania kryzysu, zdecydowano nie wprowadzać ograniczeć dewizowych ani dewaluacji złotego, lecz zmniejszyć obieg pieniądza w kraju. Ta deflacyjna polityka rządu wynikała również z konieczności oszczędniości budżetowych. W latach kryzysu bowiem gwałtownie spadły wpływy podatkowe i momopolowe, co spowodowało długotrwały deficyt budżetowy.
INTERWENCJA PAŃSTWA
Początkowo rząd biernie obserwował pogarszanie się koniunktury. Podobnie było zresztą w innych krajach. W pazdzierniku 1932 r Komitet Ekonomiczny Ministrów nakreślił pierwszy program walki z kryzysem. Zakładał on:
· obniżkę cen przemysłowych
· oddłużenie rolnictwa
· organizację pomocy dla bezrobotnych i robót publicznych
wW marcu 1933 r. uchwalono ustawę kartelową stwarzającą prawo do ingerencji w porozumienia monopolistyczne. W 1933r. powstał specjalny Fundusz Pracy dla organizowania i finansowania robót publicznych. Rosły sumy wypłacanych z budzetu zasiłków dla bezrobotnych.Dzięki akcji oddłużeniowej zmniejszono nieco ciężar długów w gospodarstwach chłopskich. Przeciwdziałając wzrostowi bezrobocia rząd przejmował często udziały w upadających przedsiębiorstwach. Skala i efekty tych działań nie były wielkie, gdyż równocześnie prowadzona polityka deflacji, czyli zmniejszania obiegu pieniędzy, oznaczała ograniczenie wydatków budżetowych.
Bibliografia:
1.Wojciech Roszkowski, Historia Polski 1914-2004, PWN, Warszawa 2005
bzylik