LEKSYKON PRZYRODNICZY - Drzewa Bruno T. Kremer Drzewa Przek�ad i adaptacja W�adys�aw Matuszkiewicz �wiat Ksi��ki Koncepcja serii: Gunter Steinbach Tytu� orygina�u: Steinbachs Naturfiihrer: Baume Ilustracje: Hans Held Licencyjne wydanie klubu ��wiat Ksi��ki" za zgod� Mosaik Verlag i GeoCenter International Warszawa �wiat Ksi��ki, Warszawa 1996 � Mosaik Verlag GmbH, Monachium 1984 � polskiego wydania GeoCenter International, Warszawa 1995 Wszystkie prawa zastrze�one. Reprodukowanie, kodowanie w urz�dzeniach przetwarzania danych, odtwarzanie elektroniczne, fotomechaniczne lub w jakiejkolwiek innej formie w telewi- zji, radio oraz wykorzystywanie w wyst�pieniach publicznych - r�wnie� cz�ciowe - tylko za wy��cznym zezwoleniem w�a�ciciela praw autorskich. Przek�ad z j�zyka niemieckiego i adaptacja tomu Drzewa: prof. W�adys�aw Matuszkiewicz Redaktor serii i tomu Drzewa: Beata Lewandowska-Kaftan Opracowanie graficzne ksi��ki: wed�ug wydania oryginalnego Korekta: Ewa Garbowska Sk�ad i �amanie: PHOTOTEXT, Warszawa ISBN 83-7129-141-8 Nr 1157 Spis tre�ci 7 Przedmowa 8 Przegl�d symboli 10 Drzewa jako organizmy 14 Mi�orz�bowate 16 Sosnowate 60 Cypry�nikowate 68 Cyprysowate 84 Araukariowate (Ig�awowate) 86 Cisowate 90 Orzechowate 96 Wierzbowate 106 Brzozowate i Leszczy nowate 120 Bukowate 142 Wi�zowate 150 Morwowate 156 Magnoliowate 162 Cercidiphyllaceae 164 Platanowate 168 Oczarowate 172 R�owate 204 Str�czkowe 216 Rutowate 218 Biegunecznikowate 220 Klonowate 230 Mydle�cowate 232 Kasztanowcowate 236 Lipowate 242 Mirtowate 246 Dereniowate 248 Wrzosowate 250 Hebanowate 252 Oliwkowate 262 Tr�downikowate 264 Surmiowate 266 Liliowate 268 Palmowate 274 Drewno 276 Las - wi�cej ni� drzewa 279 Obumieranie lasu 281 S�owniczek 284 Autorzy fotografii 285 Wykaz gatunk�w Przedmowa Ro�liny drzewiaste tworz� w pa�stwie ro�lin- nym grup� nadzwyczaj bogat� w formy, Obej- muje ona z jednej strony krzewinki wysoko�ci paru centymetr�w, z drugiej - najwi�ksze or- ganizmy, jakie wydata Ziemia. Rzucaj�ce si� w oczy r�nice pomi�dzy krzewami a drzewa- mi to pow�d, dla kt�rego te dwie grupy ro�lin drzewiastych om�wione zosta�y w odr�bnych tomach. Podzia� na drzewa i krzewy na pod- stawie wygl�du zewn�trznego (pokroju) jest jednak rozr�nieniem botanicznie dowolnym. Granica przebiega poprzez rodziny, a tak�e - rodzaje ro�lin. Nawet w obr�bie tych samych gatunk�w ro�lina mo�e rozwin�� si� w krzew lub w drzewo - zale�nie od siedliska i warun- k�w �yciowych. Przyk�ad�w dostarczaj� nie- kt�re gatunki wierzb. Wierzb� kruch� (Salix fragilis) i wierzb� bia�� (Salix alba) spotyka si� w krzewiastej postaci, ale tak�e - jako poka�ne drzewa. Wawrzyn (Laurus nobilis) i granat [Punka granatum), mo�na okre�li� zale�nie od formy wzrostu jako krzewy albo jako drzewa; tak samo m�wi si� o krzewie lub drzewie dzikiego bzu. W wymienionych i podo- bnych przypadkach odno�ny gatunek nie zo- sta� uwzgl�dniony w niniejszym tomie pt. �Drzewa". Zgodnie ze standardem naszej serii leksyko- n�w przyrodniczych 130 gatunk�w przedsta- wionych w tekstach ca�ostronicowych zgrupo- wali�my wed�ug systemu naturalnego w rodzi- ny i uporz�dkowali�my je z punktu widzenia botanicznego. Tak wi�c gatunki, nale��ce do tego samego rodzaju, omawiane s� kolejno, r�ne gatunki drzew z podobnych siedlisk mo- g� jednak skutkiem tego by� rozdzielone. Ten spos�b przedstawiania ma zdecydowane zale- ty przy wyszukiwaniu gatunk�w, u�atwia on ponadto nawi�zanie do bardziej zaawansowa- nej literatury fachowej. Trzydzie�ci cztery rodziny om�wione w tym tomie oznaczono symbolami na marginesie. Pomaga to wprawdzie uporz�dkowa� gatunki, ale nie zawsze zadowalaj�co pomaga je ozna- cza�. Klucze do oznaczania ro�lin nie nadaj� si� jednak do �atwej orientacji w rodzinach, a przy tym zak�adaj�, �e u�ytkownik ma ju� przygotowanie botaniczne. Dlatego wybrali�- my drog� tak wyczerpuj�cego opisu ka�dego gatunku, aby ju� to samo wyklucza�o pomy�ki. Ponadto oko�o 200 rysunk�w pokazuje szcze- g�y: li�cie, kwiaty, owoce, kor�. Przeci�tnie 3-4 fotografie dope�niaj� prezentacji gatunku. Poniewa� w tek�cie wspominamy o licznych gatunkach podobnych lub blisko spokrewnio- nych, mo�na by�o uwzgl�dni� ��cznie oko�o 250 gatunk�w drzew. W ten spos�b osi�gni�to do�� obszerny, ale bynajmniej nie kompletny, przegl�d gatunk�w drzewiastych, kt�re mo�na dzi� spotka� w Europie. W ci�gu ostatnich wiek�w wprowadzono nieprzebran� liczb� ga- tunk�w drzew z innych cz�ci �wiata, kt�re - szczeg�lnie w cieplejszych cz�ciach Euro- py - mog�y si� zadomowi� w parkach, a nawet w dzikiej przyrodzie. Z tej grupy i z drzewias- tych ro�lin uprawnych uwzgl�dniono najwa�- niejszych przedstawicieli. G.S. W polskim t�umaczeniu starano si� jak naj- wierniej odda� nie tylko tre��, ale w miar� mo�no�ci tak�e styl niemieckiego orygina�u. Od tej zasady odst�powano tylko wtedy, gdy konieczne by�o skorygowanie szczeg��w, kt�- re polskiego czytelnika mog�yby wprowadzi� w b��d. Ponadto wprowadzono uzupe�nienia, dotycz�ce przyk�ad�w lub sytuacji w Polsce. �aci�skie nazwy gatunk�w i innych jednostek systematycznych podano w zasadzie zgodnie z orygina�em niemieckim; w kilku przypadkach dodano nazwy synonimiczne, o ile one w�a�- nie (a nie te, kt�rych u�y� autor) s� w polskiej literaturze botanicznej powszechnie stosowa- ne. Skr�ty literowe, pisane du�ymi literami po nazwie �aci�skiej gatunku, nale�� do pe�nej oficjalnej nazwy i oznaczaj� nazwisko (lub skr�t nazwiska) autora, kt�ry zgodnie z obo- wi�zuj�cym kodeksem nomenklatury botanicz- nej pierwszy wa�nie opisa� dany gatunek. Na przyk�ad najcz�ciej spotykany skr�t �L" oznacza Linneusza. Niemieckie nazwy gatun- k�w nie by�y t�umaczone, lecz zast�powane nazwami polskimi u�ywanymi w literaturze fa- chowej. W bardzo nielicznych przypadkach, gdy t�umacz nie m�g� dotrze� do nazwy pol- skiej, zosta�a ona utworzona wed�ug zasad, przyj�tych w nomenklaturze ro�lin u�ytkowych i uprawnych: �aci�ska nazwa rodzajowa zo- staje spolszczona, a epitet gatunkowy prze- t�umaczony na j�zyk polski; przyk�ad: Philly- rea latifolia -> Filirea szerokolistna. W.M. 7 Przegl�d symboli u�ywanych w ksi��ce: na obrazkach - kolejno nazwy rodzin, pod obrazkami - pocz�tkowe numery stron str. 14 str. 16 Araukanowate (Iglawowate) str. 90 str. 96 Brzoz�wate i Leszczynowate str. 106 Bukowate str. 120 str. 150 str. 156 str. 162 str. 164 str.168 str. 172 Str�czkowe str. 204 m7"; &� lllw ^�*L nffl ^.^ ^afr\\ ^�� & ^>\W �X� ^? ^ Bieguriecz- Rutowate nikowate str. 216 str. 218 str. 220 str. 230 str. 232 str. 236 str. 242 str. 246 str. 248 str. 252 str. 262 str. 264 str. 266 Znaki (J = m�skie 9 = �e�skie Drzewa jako organizmy Nie ma na Ziemi wi�kszych i wywieraj�- cych wi�ksze wra�enie organizm�w, ni� drzewa, kt�re nadaj� charakter krajob- razowi cz�sto na wielkich obszarach. Podobnie jak ziota i krzewy, nawet naj- wy�sze drzewa zaczynaj� sw�j �ywot jako drobne siewki, maj�ce tylko nie- wielk� szans� prze�ycia. W miar� wzro- stu w sprzyjaj�cych warunkach zyskuj� jednak przewag� nad wszystkimi innymi ro�linami kwiatowymi. Zawdzi�czaj� to przede wszystkim trzem szczeg�lnym cechom, wyst�puj�cym ��cznie tylko u drzew: znacznej wysoko�ci, niezwykle mocnym i odpornym organom zewn�trz- nym oraz d�ugo�ci �ycia, znacznie wi�k- szej ni� u wi�kszo�ci organizm�w. Ta kombinacja cech okaza�a si� szczeg�l- nie korzystna i drzewa szeroko rozprze- strzeni�y si� na Ziemi w ci�gu d�ugiej historii ich rozwoju. Drzewa mog� by� zdumiewaj�co wysokie. Istniej� ma�e drzewa o w�a�ciwym dla gatunku niskim wzro�cie, a obok tego r�wnie� szeroki wachlarz kar�owatych ozdobnych form ogrodowych, jednak wiele gatunk�w drzew jest w stanie wykszta�ca� osob- niki o wysoko�ci 30-50 metr�w. U licz- nych gatunk�w takie rozmiary stanowi� raczej warto�� przeci�tn�, ale bynaj- mniej nie maksymaln�. Rosn�ce w Kali- fornii drzewa mamutowe osi�gaj� wyso- ko�� ponad 100 metr�w. Absolutnym re- kordzist� w�r�d dotychczas zmierzo- nych drzew jest - dzi� ju� nie istniej�ce - olbrzymie drzewo mamutowe o wyso- ko�ci 135 metr�w. Ten gatunek drzewa szpilkowego za�miewa wszystkie pozo- sta�e ro�liny. Jest on tak�e istotnie wy�szy ni� naj- wy�sze na Ziemi drzewa li�ciaste, a mianowicie rosn�ce w Australii euka- liptusy, kt�re osi�gaj� oko�o 100 m czyli tyle, ile wynosi d�ugo�� boiska do pi�ki no�nej. Drzewa, kt�rych wysoko�� mo�- na podawa� w dziesi�tkach metr�w, maj� zazwyczaj wspaniale rozwini�te korony i odpowiednio wielk� powierzch- ni� listowia. Jego sumaryczna powierz- chnia mo�e w przypadku �rednio du�e- go drzewa wynosi� ju� kilkaset metr�w kwadratowych. Drzewa osi�gaj� przez to tak du�e powi�kszenie powierzchni jak �aden inny organizm. Zielone li�cie drzew, oboj�tne czy s� wykszta�cone jako szpilki czy jako sze- rokie li�cie, s� jakby anten�, skierowa- n� na �wiat�o s�oneczne, aby w ten spo- s�b odbiera� okre�lone impulsy. Energia promieniowania jest zu�ywana w wielostopniowym procesie fotosynte- zy do wyprodukowania wysokomoleku- larnych, bogatych w energi� zwi�zk�w organicznych z dwu podstawowych sub- stancji nieorganicznych-dwutlenku w�- gla i wody. Tylko dzi�ki wydajno�ci przemiany materii w procesie fotosyn- tezy fizyczna energia promieniowania s�onecznego mo�e zosta� przekszta�co- na w chemicznie zwi�zan� energi� cuk- ru i pokrewnych zwi�zk�w chemi...
lukpie17842