Bezrobocie w Polsce w latach 1990 - 2007.pdf - Rynek pracy, bezrobocie, zasoby ludzkie - dzas

Jacek Szczapa

Katedra Ekonomii

Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi

e-mail: jszczapa@interia.pl

BEZROBOCIE W POLSCE W LATACH 1990 – 2007

WPROWADZENIE

Bezrobocie jest jednym z kluczowych problemów, które występuje

we współczesnej gospodarce rynkowej. Przejawia się ono w wielu for-

mach i jest uwarunkowane szeregiem różnych czynników. Istnieją dwa

podejścia do problemu bezrobocia: przedmiotowe i podmiotowe. W

pierwszym ujęciu, bezrobocie traktowane jest jako problem ekonomiczny

zaś w ujęciu drugim, rozpatrywane jest w ujęciu społecznym, od strony

osób, które są bezrobociem dotknięte. Niezależnie od tego, jak będziemy

na zjawisko bezrobocia patrzeć, zawsze ma ono negatywne skutki, ozna-

cza utratę produkcji oraz znaczne pogarszanie się sytuacji materialnej

tych, którzy nie mają pracy 1 . W literaturze można spotkać różne definicje

bezrobocia. W stosunkowo najpowszechniej przyjmowanych definicjach,

dla określenia bezrobocia podaje się trzy charakterystyczne cechy: 2

bezrobocie dotyczy osób w wieku produkcyjnym pozostających

bez pracy, tzn. nie wykonujących pracy najemnej i nie pracujących na

własny rachunek,

bezrobocie dotyczy osób zdolnych i gotowych do podjęcia pracy

na typowych warunkach występujących w gospodarce,

bezrobocie dotyczy osób poszukujących pracy.

W Polsce zjawisko bezrobocia pojawiło się w okresie transformacji

gospodarki po 1989 r. W latach realnego socjalizmu występowało bezro-

1 J. Woś, Wprowadzenie do ekonomii , Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997, s.

113

2 E. Kwiatkowski, Bezrobocie , (w:) R. Milewski, (red.) Elementarne zagadnienia ekonomii , Wy-

dawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s. 398

bocie ukryte, przejawiające się nadmiernym zatrudnieniem we wszystkich

sektorach gospodarki. Po 1989 r., gdy polska gospodarka zaczęła funk-

cjonować w ramach wolnego rynku, nadmierne zatrudnienie w prywaty-

zowanych, ale również nie prywatyzowanych przedsiębiorstwach zaczęto

bardzo szybko likwidować i bezrobocie zaczęło rosnąć w bardzo szybkim

tempie.

Celem niniejszego opracowania jest pokazanie, jak zmieniało się

bezrobocie w latach 1990 – 2007, zarówno według stopy bezrobocia, jak

również jego struktury według wieku, płci, poziomu wykształcenia, miej-

sca zamieszkania i okresu pozostawania bez pracy, ze wskazaniem pod-

stawowych przyczyn tych zmian w poszczególnych latach. Ponadto na

bazie dotychczasowego kształtowania się bezrobocia w Polsce, starano

się przedstawić największe zagrożenia dla dalszego kształtowania się sy-

tuacji na rynku pracy w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem bezro-

bocia.

STOPA BEZROBOCIA W POLSCE W LATACH 1990 –

2007

W 1989 r. w Polsce zapoczątkowane zostały procesy przemian sys-

temowych, które miały przyczynić się do wprowadzenia w gospodarce

mechanizmu rynkowego. Zmiana systemu gospodarczego z centralnie

planowanego na system rynkowy wymagała wielu przekształceń i dosto-

sowań we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego oraz stawiała

przed transformującą się gospodarką nowe i trudne do realizacji wyzwa-

nia. Istotnym problemem w skali całego kraju w okresie transformacji

stało się nowe zjawisko, a mianowicie bezrobocie. Zniknęły, sztucznie

tworzone w okresie gospodarki centralnie planowanej, niedobory siły

roboczej i nadwyżka popytu na pracę, a pojawiła się nadwyżka podaży

pracy, która była przyczyną powiększającej się stopy bezrobocia.

Tabela 1. Stopa bezrobocia rejestrowanego i liczba bezrobotnych w Pol-

sce w latach 1990 – 2007

Bezrobotni

zarejestrowani

(w tys. osób)

1990 6,5 1126,1

1991 12,2 2155,6

1992 14,3 2509,3

1993 16,4 2889,6

1994 16,0 2838,0

1995 14,9 2628,8

1996 13,2 2359,5

1997 10,3 1826,4

1998 10,4 1831,4

1999 13,1 2349,8

2000 15,1 2702,6

2001 17,5 3115,1

2002 20,0 3217,0

2003 20,0 3175,7

2004 19,0 2999,6

2005 17,6 2773,0

2006 14,9 2309,4

2007 11,4 1746,6

Źródło: Bezrobocie rejestrowane I – IV kwartał 2007 r., GUS, Warszawa, 2008.

W latach 1990 – 1993 bezrobocie gwałtownie rosło, stopa bezrobo-

Stopa bezrobocia rejestrowa-

nego

(w %)

cia zwiększyła się o prawie 10 pkt. proc. Przyczyną tego była zarówno

likwidacja ukrytego bezrobocia w przedsiębiorstwach, jak i spadek ogól-

nej koniunktury i popytu globalnego tak na rynkach wewnętrznych, jak i

zewnętrznych, szczególnie w krajach dawnego bloku wschodniego. Pro-

dukt krajowy brutto w latach 1990 – 1991 zmniejszał się. Ograniczenie

tego zjawiska w kolejnych latach było wprawdzie widoczne, tym nie-

mniej nie przełożyło się to na istotny wzrost zatrudnienia w gospodarce.

W Polsce wzrost gospodarczy miał, jak dotychczas przede wszyst-

kim charakter bezzatrudnieniowy. Wyjątkowe pod tym względem wydają

się być ostatnie lata, w których – na skutek wysokiego tempa wzrostu

PKB – zaobserwowano utworzenie około 2 mln nowych miejsc pracy w

rożnych sekcjach funkcjonowania gospodarki. Wynika to z faktu, iż we-

dług różnych badań, przy obecnych uwarunkowaniach instytucjonalnych

Lata

zatrudnienie w Polsce może wzrastać tylko wtedy, gdy dynamika PKB w

ujęciu rocznym przekracza 5% 3 . Przyczyną bezzatrudnieniowego wzrostu

gospodarczego jest postęp techniczny, wynikający z otwarcia się polskiej

gospodarki na świat po 1989 r., a co z tym związane – wzrost wydajności

pracy, która w Polsce była bardzo niska. Jednocześnie – co należałoby

podkreślić – w wielu innych krajach Europy Środkowej, w których po-

ziom wydajności pracy jest zbliżony do polskiego, wskaźniki zatrudnienia

są znacznie wyższe, podczas gdy średnia stopa wzrostu w latach 1992 –

2003 była w większości z nich niższa niż w Polsce.

Dopiero w latach 1994 – 1997 nastąpił na tyle wysoki wzrost PKB

(odpowiednio 5%, 6,9%, 5,9% oraz 6,7%), że pozwoliło to na wzrost za-

trudnienia w gospodarce i spadek stopy bezrobocia w stosunku do 1993 r.

o 6,1 pkt. proc. 4

Lata 1998 – 2003 były jednak kolejnymi latami wzrostu bezrobocia

w Polsce. Od 1998 r., w którym bezrobocie utrzymywało się na poziomie

1997 r., spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego poniżej 5%, obniże-

nie popytu zewnętrznego w wyniku tak zwanego kryzysu rosyjskiego

oraz wejście na rynek pracy osób urodzonych w okresie drugiego powo-

jennego wyżu demograficznego, spowodowało stały wzrost bezrobocia aż

do 2003 r., w którym stopa bezrobocia osiągnęła najwyższy, nie notowa-

ny wcześniej poziom 20%, a liczba bezrobotnych znacznie przekroczyła 3

mln zarejestrowanych w urzędach pracy osób.

W latach 2004 – 2007 bezrobocie zaczęło gwałtownie spadać. Przy-

czyn tej tendencji należałoby upatrywać w wystąpieniu dwóch podsta-

wowych czynników, mający istotny wpływ na zmiany sytuacji na krajo-

3 Wartość ta jest wyższa niż np. w USA (mniej niż 0,5%), czy UE (ok. 2,8%) (Por. Przedsiębior-

czość w Polsce , MGiP, Warszawa 2004, s. 10).

4 E. Kryńska, Dylematy polskiego rynku pracy , IPiSS, Warszawa 2001, s.163

wym rynku pracy. Był to, po pierwsze – dalszy szybki wzrost gospodar-

czy, który w latach 2006 – 2007 przekroczył 6% PKB oraz po drugie –

wejście Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. oraz otwarcie granic dla

polskich pracowników przez prawie wszystkie „stare” kraje Unii. Szcze-

gólnie ten drugi element wydaje się ważny, bowiem wysoka emigracja

zarobkowa, którą ocenia się na ponad milion pracowników doprowadziła

do sytuacji, gdzie rynek pracodawcy, który istniał w Polsce od początku

transformacji zaczął zamieniać się od 2006 r. w rynek pracownika, co

wywołało sytuację coraz częstszego poszukiwania przez pracodawców

odpowiednich pracowników, rekrutujących się również spoza granic na-

szego kraju (najczęściej z Azji, chociaż kierunki poszukiwań pracowni-

ków były również znacznie bliższe, np. Ukraina).

Analizując dane pokazujące stopę bezrobocia według miejsca za-

mieszkania (tab.2), przez cały badany okres większą stopą bezrobocia

charakteryzowały się obszary miejskie. Należy jednak uwzględnić tutaj

fakt, iż dane te pokazują wyłącznie bezrobocie rejestrowane, jawne, a

całkowicie pomijają fakt istnienia na obszarach wiejskich bezrobocia

ukrytego, wynikającego z przestarzałej struktury zatrudnienia. Dostoso-

wanie liczby zatrudnionych w polskim rolnictwie do średniego poziomu

zatrudnienia w państwach Unii Europejskiej (ok. 5%) oznaczałoby ko-

nieczność przekwalifikowania ponad 3 mln osób 5 .

Tabela 2. Stopa bezrobocia według miejsca zamieszkania w Polsce w

latach 1992 – 2 007 (w %)

Wyszczególnienie

Miasto Wieś Wyszczególnienie

Miasto Wieś

1992

15,8

10,3

2000

16,9

14,3

1993

16,9

12,0

2001

19,6

16,7

1994

14,8

12,4

2002

21,3

17,2

1995

13,7

12,2

2003

20,9

16,6

1996

12,0

12,2

2004

19,1

16,2

5 T. Pomianek, A. Rozmus, B. Przywara, M. Bienia, Raport. Rynek pracy w Polsce i Unii Europej-

skiej , WSIiZ, Rzeszów 2005.

Bezrobocie w Polsce w latach 1990 - 2007.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: