WYKŁAD I
HISTORIA ROZWOJU PSYCHOLOGII KLINICZNEJ
Decydujący wpływ na rozwój psychologii klinicznej miał rozwój innych nauk, przede wszystkim filozofii i medycyny, a w szczególności jej klinicznych działów takich jak psychiatria czy neurologia.
WYDARZENIA KTÓRE WPŁYNEŁY NA ROZWÓJ PSYCHOLOGII KLINICZNEJ:
Ø 1896 r. Stworzenie przez Witnera pierwszej kliniki psychiatrycznej przy Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii. Zajmowano się tam dziećmi niepełnosprawnymi i niedostosowanymi społecznie.
Z inicjatywy Witnera powstało też pierwsze czasopismo z zakresu psychologii klinicznej
„Psychological clinic”.
Ø 1908 r. Powołanie przez Beerscha Stowarzyszenia Osób Propagujących Higienę Psychiczną.
1909 r. powołanie Organizacji Towarzystwa Higieny Psychicznej (również przez Beerscha)
Ø Osiągnięcia Freuda i jego propozycja opisu i interpretacji zaburzeń.
Ø Publikacje prac Kretschmera, w których akcentował zróżnicowanie konstytucjonalne i związek budowy ciała z przejawianiem niektórych psychopatologii.
Ø Rozwój eksperymentalno – empirycznego nurtu badań w ramach psychologii. Wykorzystywanie eksperymentów i testów psychologicznych do diagnozowania pacjentów.
Taki sposób rozpoznawania zaburzeń zapoczątkował Kraepelin (twórca pierwszej nowoczesnej klasyfikacji zaburzeń psychicznych). Eksperymentalny sposób poznawania zaburzeń był rozwijany przez rosyjskich uczonych, takich jak: Łuria, Zeigarnik, Korsakow.
Ø Powołanie Psychologicznych Towarzystw naukowych, które przekazywały wiedzę z psychologii klinicznej i tym samym ułatwiały psychologom nabywanie umiejętności zawodowych.
Ø Rozwój ogólnych i cząstkowych teorii psychologicznych, propagujących określony model interpretacji oraz terapii zaburzeń, (np. psychoanaliza, behawioryzm itp.)
WYKŁAD II
WYDARZENIA W POLSCE
Twórcami psychologii klinicznej w Polsce są: Ochorowicz, Abramowski, Błachowski, Grzegorzewska, K. Dąbrowski, Lewicki, Susłowska.
* Julian Ochorowicz – założył w 1891r. sekcję psychologii przy Towarzystwie Lekarzy i Przyrodników, w 1916r. opublikował pracę pt. „Psychologia i medycyna”;
* Stefan Błachowski – założyciel PTP –1949r. Był naczelnym redaktorem „Kwartalnika Psychologicznego”, a następnie redaktorem „Przeglądu Psychologicznego” (od 1952). Współpracował z lekarzami, swoje doświadczenia zawodowe prezentował w czasopiśmie „Neurologia polska”;
* Edward Abramowski – twórca katedry psychologii na UW w 1910r., twórca prac teoretycznych poświęconych podświadomości, w 1914 r. opublikował książkę „Źródła podświadomości i jej przejawy”;
* Maria Grzegorzewska – organizator i dyrektor Instytutu Pedagogiki Specjalnej i Szkoły Wyższej w Warszawie. Prowadziła badania nad zjawiskami kompensacji (czyli takimi, które umożliwiały rozwój pomimo niepełnosprawności, wad wzroku lub słuchu).
* Kazimierz Dąbrowski – w 1932 r. zorganizował Instytut Higieny Psychicznej oraz Wyższą Szkołę Higieny Psychicznej. Z inicjatywy Instytutu powoływano poradnie dla dzieci.
Na rozwój psychologii klinicznej w Polsce miało organizowanie od 1950 r. psychologicznych kierunków studiów na kilku uczelniach oraz powoływanie różnych zakładów (katedr).
Polska: 1958 –1962r.:
→ powstanie katedry psychologii klinicznej w Poznaniu (A. Lewicki);
→ powołanie Zakładu Psychologii Klinicznej w Warszawie i Krakowie (w Krakowie Susłowska);
→ powołanie sekcji psychologii klinicznej przy PTP;
→ intensywne badania nad zaburzeniami przystosowania i zjawiskami z dziedziny psychopatologii;
→ powołano Pracownię Psychometryczną PAN –kierowana przez M. Chojnowskiego (szkolenie praktyków –metody badania, wiedza psychologii klinicznej)
po 1962r.:
→ w ramach studiów psychologicznych, na IV roku uwzględniono w programach nauczania specjalizację z psychologii klinicznej; Uczestnictwo w specjalizacji poprzedzone było przedmiotem psychologia stosowana z praktyką
→ w 1969r. wydano pracę zbiorową pod redakcją A. Lewickiego „Psychologia kliniczna” (przez wiele lat był to jedyny użyteczny podręcznik psychologii klinicznej. Zamieszczano w nim wyniki badań i opinie polskich psychologów: A. Frączka, K. Obuchowskiego, J. Reykowskiego, M. Sułowskiej i Lewickiego) Tematyka dotyczyła stresu psychologicznego, frustracji –agresji, zaburzeń zachowania w sytuacjach trudnych, mechanizmów obronnych, psychopatologii procesów poznawczych. Konsekwencją tego zróżnicowania było powstawanie subdyscyplin naukowych w ramach psychologii klinicznej.
Lata 1970 – 1980
→ burzliwy rozwój praktyki psychologicznej, różnych form terapii i pomocy. Aktywnie działające PTP i publikacje zamieszczane w „Nowinach psychologicznych” zachęcały psychologów do doskonalenia zawodowego
Lata 1980 - 1990
→ zapewniono możliwość uzyskania specjalizacji zawodowej z psychologii klinicznej. Powołano do tego krajowego specjalistę do spraw psychiatrii i neurologii.
→ Akcentowanie społecznego kontekstu diagnozy i terapii oraz środowiskowego modelu działalności psychologów.
Psychologia kliniczna jest nauką teoretyczną i praktyczną (stosowaną). Nauką teoretyczną stała się, gdy zgromadzono i opisano informacje dotyczące różnych przejawów nieprawidłowego rozwoju i zachowania człowieka. Natomiast nauką stosowaną stała się, gdy jej przedstawiciele zaczęli stosować różne formy pomocy osobom nieprawidłowo funkcjonującym w społeczeństwie.
Swoją uwagę koncentrowała na osobach z zaburzeniami zachowania, czyli na takim ich zachowaniu, które nie spełniało przynajmniej jednej z dwóch funkcji regulacyjnych, czyli:
· Nie pozwalało na zaspokojenie różnych potrzeb, np. samorealizacji ale też tych potrzeb bardziej podstawowych, np. poczucia bezpieczeństwa
· Nie pozwalało na realizację ważnych zadań rozwojowych, ponieważ zachowanie to było chaotyczne, zdezorganizowane, nie ukierunkowane na cel. Zachowania te nie przynosiły efektów, bo (wg Kostrzewskiego) u jednostki nie wykształciły się lub uległy rozpadowi mechanizmy sterujące zachowaniem.
Dlatego psychologia kliniczna może być uważana za naukę zajmującą się zaburzeniami w kształtowaniu i funkcjonowaniu zachowań człowieka lub nauką o zaburzeniach w kształtowaniu się samorealizacji.
Samorealizacja – (Reykowski) to zdolność do coraz bardziej samodzielnego układania programów różnych działań, nie wchodzących w kolizję z normami społecznymi i zasadami postępowania oraz działań, które modyfikują warunki życia i umożliwiają w ten sposób realizację ważnych programów.
PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ PSYCH. KLINICZNEJ:
Jako nauka stosowana psychologia kliniczna koncentruje się na osobach które:
Ø Mają trudności w zaspokajaniu własnych potrzeb (np. osoby głęboko upośledzone lub po ciężkich urazach mózgowo – czaszkowych)
Ø Nie realizują odpowiednich dla ich fazy życia zadań rozwojowych (np. osoby niedostosowane społecznie, uczniowie uciekający ze szkoły itp.)
Ø Wchodzą w kolizję z normami i oczekiwaniami społecznymi (np. przestępcy nieletni i dorośli)
Ø Prezentują model rozwoju odbiegający od prawidłowego (np. dzieci autystyczne)
Ø Nie mogą samodzielnie zapewnić sobie optymalnych warunków rozwoju (np. głusi, niewidomi, inwalidzi)
Psychologia kliniczna musi także zajmować się przyczynami i patomechanizmami zaburzeń rozwoju, a także metodami umożliwiającymi zmianę nieprawidłowego rozwoju i zachowania. W tym celu koncentruje się na teoriach psychologicznych, pozwalających zrozumieć genezę zaburzeń i zastosować odpowiednie formy pomocy.
WYKŁAD III
DZIAŁY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ (SUBDYSCYPLINY):
v Psychologia defektologiczna = rewalidacyjna – interesuje się osobami upośledzonymi, bada psychologiczne skutki upośledzenia umysłowego, uszkodzeń narządów percepcyjno – motorycznych, zajmuje się rehabilitacją osób niepełnosprawnych za pomocą takich oddziaływań psychomedycznych, które minimalizują skutki niepełnosprawności. Akcentuje potrzebę prawidłowego sporządzania bilansu funkcjonalnego, który chroni przed negatywną, zgeneralizowaną samooceną i oceną. Poprzez ukazanie funkcji zatraconych, osłabionych stwarza możliwość dobrania odpowiedniego typu rehabilitacji i wybrania zawodu.
v Psychologia sądowa i penitencjarna – specjalizuje się w realizowaniu różnych zadań na potrzeby sądu, ułatwia podjęcie właściwej decyzji w sprawach cywilnych lub karnych. Pomaga w ocenie wiarygodności zeznań świadków, w ocenie stopnia poczytalności, także w ocenie motywów przestępstwa. Pomaga w ocenie sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej i siły więzi między rodzicami i dzieckiem. Psychologia penitencjarna koncentruje się na osobach, które wchodzą w kolizję z prawem, które charakteryzują się zachowaniami antyspołecznymi, osadzonych w zakładach karnych i ośrodkach zamkniętych.
v Psychopatologia – interesują ją zaburzenia procesów poznawczych, zaburzenia osobowości i zachowań, także przyczyny i czynniki determinujące takie zaburzenia jak: urojenia, omamy, halucynacje. Zajmuje się chorobami psychicznymi i ich przyczynami.
v Patopsychologia - bada życie psychiczne ludzi z chorobami somatycznymi. Wpływ choroby na psychikę. Posiada dwa działy:
o Somatopsychologię
o Psychosomatykę – wpływ myślenia, nastawienia psychicznego na rozwój choroby. Wyróżnia czynniki chorobotwórcze takie jak:
§ Konflikty
§ Traumatyczne przeżycia
§ Przeciążenie układu nerwowego
§ Deprywacja potrzeb (głównie emocjonalnych)
§ Przewlekła frustracja
§ Agresja
§ Lęki
§ Zaburzenia komunikacji i stosunków interpersonalnych
v Neuropsychologia – interesują ją zaburzenia powstałe na podłożu niepełnowartościowego układu nerwowego lub spowodowane jego uszkodzeniami (np. poprzez choroby genetyczne, guzy, wylewy itp.) Dzieli objawy zaburzeń układu nerwowego na:
§ Objawy ogniskowe – uszkodzenia wybiórczych, izolowanych struktur nerwowych, np. móżdżku, dróg piramidowych, Ośrodka Broca, okolic czołowych itp.
§ Objawy uogólnione (rozlane) – gdy proces chorobowy dotyczy większych partii, a nawet całości mózgu i powoduje złożone zespoły zaburzeń, np. spowodowane degradacją komórek nerwowych (Alzheimer, zespół organiczny).
v Toksykomania – inaczej psychologia uzależnień. Interesuje się psychofizycznymi skutkami uzależnień, objawami zespołu abstynenckiego, skupia się także na środkach uzależniających i motywacji do ich zażywania. Organizuje pomoc psychologiczna na oddziałach odwykowych, pomoc w utrzymaniu trzeźwości w takich ośrodkach jak Monar, czy kluby AA. Interesuje się także osobami współuzależnionymi i DDA (Dorosłymi Dziećmi Alkoholików)
v Suicydologia – dotyczy zamachów samobójczych i motywacji podejmowania działań skierowanych na odebranie sobie życia. Wiedza jaką gromadzi pozwala na ocenę ryzyka samobójstw u dorosłych i u dzieci. Wskazuje też na skuteczne sposoby pomagania i przeciwdziałania.
v Rozwojowo – Kliniczna – dotyczy nieprawidłowości rozwojowych zauważonych we wczesnych fazach rozwojowych, ograniczeń rozwoju spowodowanych np. mózgowym porażeniem dziecięcym, padaczką, autyzmem, zaburzeniami przywiązania. Opracowuje metody rehabilitacji minimalizujące skutki zaburzeń rozwoju.
v Kliniczno – Wychowawcza – dotyczy trudności przejawiających się u dzieci podczas zorganizowanych form nauczania i wychowywania. Gromadzi wiedzę o przyczynach nieprzystosowania szkolnego i trudności w nauce. Organizuje skuteczne metody pomocy w formie reedukacji (zajęcia korekcyjno – kompensacyjne) i socjoterapii.
v Psychodiagnostyka – w sposób pośredni lub bezpośredni dostarcza wiedzy dotyczącej diagnozy psychologicznej, metodach użytecznych w procesie rozpoznawania i terapii zaburzeń. Podkreśla znaczenie rozmowy psychologicznej, wywiadu, eksperymentu klinicznego w ocenie i korekcie nieprawidłowości psychofizycznych, wskazania metody pomocnej w uzyskiwaniu i aktywizowaniu różnych psychofizycznych reakcji. Metody te powtarzane w kolejnych spotkaniach pozwalają przeprowadzić dynamiczną diagnozę dokonujących się zmian w zachowaniu. Diagnoza pozwala wykryć przyczyny i patomechanizmy zaburzeń i zakwalifikować je do określonych kategorii, np. autyzm, czy depresja itp.
v Psychohigiena = psychologia zdrowia = prewencja = psychoprofilaktyka – jest działem całej psychologii (i nie tylko bo także np. pedagogiki) i nie tylko psychologii klinicznej. Jest to również ruch społeczny podejmujący działania zapobiegające powstawaniu zaburzeń psychicznych lub działania minimalizujące zaburzenia które już istnieją. Głównym ich celem jest próba tworzenia optymalnych warunków zapewniających osiągnięcie zdrowia. Najczęściej jest to działalność zawodowa kojarzona z następującymi formami prewencji:
o Prewencja pierwotna – skupia się na oddziaływaniach minimalizujących możliwość pojawienia się zaburzeń, poprzez takie formy pracy jak:
§ Poradami psychologicznymi
§ Wsparciem emocjonalnym
§ Pomocą w nabyciu kompetencji osobistych (np. kompetencji w radzeniu sobie ze stresem)
§ Uczestnictwem w grupach wsparcia lub grupach samopomocy.
o Prewencja wtórna – system oddziaływań skupiony na osobach, u których już pojawiły się objawy zaburzeń i istnieje duże prawdopodobieństwo ich pogłębiania się. Tego typu zagrożenia eliminowane są poprzez takie formy pomocy jak:
§ Psychoterapia – forma pomocy oparta na różnych środkach psychologicznych, zapewniających lepszą znajomość siebie i swoich zachowań, łagodzących objawy zaburzeń i ułatwiających przystosowanie do warunków życia, np. treningi relaksacyjne, psychodramy. Rodzaj stosowanych metod zależy od teorii psychologicznych, a także od rodzaju problemu z którym zgłasza się do nas pacjent.
§ Reedukacja = zajęcia korekcyjno – kompensacyjne – forma pomocy dzieciom z deficytami funkcji sensoryczno – motorycznych, z dysleksją, autyzmem, lub dzieciom zaniedbanym wychowawczo i środowiskowo.
§ Rehabilitacja – system leczenia i usprawniania osób z dysfunkcjami narządów wzroku, słuchu i ruchu, minimalizujący skutki niepełnosprawności i przewlekłych chorób (często jest to forma pomocy medycznej)
§ Resocjalizacja – system oddziaływań uspołeczniających, modyfikujący zachowania osób wchodzących w kolizję z prawem i normami społecznymi.
o Prewencja III stopnia – poprzez różne formy pomocy stara się zapobiegać negatywnym skutkom chorób psychicznych, pobytów w szpitalu psychiatrycznym i powtórnych hospitalizacji. Jedną z form pomocy jest organizowanie oddziałów hospitalizacji domowej. Prewencja nazywana jest też profilaktyką I, II, III rzędową.
§ Profilaktyka I rzędowa – działania promujące zdrowie i przedłużające życie poprzez rozwój umiejętności dostosowywania się do wymogów życia.
§ Profilaktyka II rzędowa – stara się identyfikować osoby o największej podatności na uzależnienia. Dlatego jej specyficzna działalność koncentruje się na osobach i grupach podatnych na różne przejawy zaburzenia zachowania.
§ Profilaktyka III rzędowa – zajmuje się działaniami interwencyjnymi po zaistnieniu choroby lub uzależnień. Stosuje różne formy pomocy w powrocie do zdrowia i akceptowanego stylu życia.
WYKŁAD IV
ZADANIA PSYCHOLOGII KLINICZNEJ
1. Poznać i zrozumieć relacje pacjenta z jego najbliższym polem życiowym. Dokonać diagnozy sytuacji społecznej (praktycznie nie ma takich zaburzeń, które nie miałyby kontekstu społecznego). Na pole życiowe składają się:
a. warunki materialne,
b. struktura rodziny
c. sytuacja w pracy
d. związki towarzyskie
2. Diagnoza przyczyn i patomechanizmów zaburzeń poprzez odwołanie się do prawidłowości charakterystycznych dla poszczególnych faz rozwojowych oraz ogólnych i cząstkowych teorii psychologicznych.
3. &...
kaya86