JĘZYKOZNAWSTWO, wykłady, prof. Kleszczowa
UWAGA: fragmenty pisane kursywą są dodatkiem skryby;), nierzadko nawet dopisane na podstawie jakiegoś konkretnego opracowania naukowego.
Fragmenty podane mniejszą czcionką są nieobowiązkowymi ciekawostkami ;) (a potem okazały się na egzaminie jednak obowiązkowe).
LITERATURA:
Apresjan J. D.: Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przeł. Z. Kozłowska, A. Markowski. Wrocław 1980; rozdz. 1. Podstawowe koncepcje współczesnej semantyki, s. 18-78;
Bajerowa I.: Strukturalna interpretacja historii języka. „Język Polski”, 1969, s. 81-103;
Bartmiński J.: Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, w: Konotacja. Lublin 1988, s. 169-183;
Bobrowski I.: Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków 1998; fragmenty dot. gramatyki generatywnej;
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław 1993;
Furdal A.: Językoznawstwo otwarte. Wrocław 1990, 2000, rozdz. 4: Funkcje społeczne języka;
Grzegorczykowa R.: Pojęcie językowego obrazu świata, w: Językowy obraz świata. Lublin 1990, s. 41-49;
Heinz A.: Dzieje językoznawstwa w zarysie. Warszawa 1983 albo tegoż: Historia językoznawstwa, Wrocław 1979;
Jurkowski M.: Od Wieży Babel do języka kosmitów. Białystok 1986, część 2: Języki obrazkowe, migowe, komputerowe i kosmiczne, s. 78-103;
Majewicz A. F.: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa 1989, rozdz. 3: Klasyfikacje typologiczne, 2. 177-239;
Mańczak W.: Wieża Babel. Wrocław 1999, s. 6-54 (Języki indoeuropejskie);
Milewski T.: Językoznawstwo. Warszawa 1965; rozdz. 1.: Definicja języka;
Tabakowska E.: Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa. Kraków 1995.
ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE:
I.
2. Językoznawstwo wśród innych nauk.
3. Językoznawstwo w sensie węższym (nauka o lingue), w sensie szerszym (nauka o komunikacji webralnej).
4. Kod językowy wśród innych systemów znaków.
5. Szczególne miejsce języka wśród innych kodów.
II. Budowa systemu języka.
III. Funkcje mowy.
IV. Uniwersalia językowe:
6. strukturalne,
7. pragmatyczne,
8. gramatyczne,
9. uniwersalia implikacyjne.
V. Zróżnicowanie języków:
10. w płaszczyźnie wyrażania,
11. w płaszczyźnie treści.
VI. Klasyfikowanie języków świata:
12. Klasyfikacja genetyczna.
13. Klasyfikacja geograficzna.
14. Klasyfikacja typologiczna:
a) typologia fonologiczna;
b) typologia semantyczna:
· ze względu na zasób i charakter kategorii gramatycznych;
· ze względu na zróżnicowanie leksyki;
c) typologia syntaktyczna:
· ze względu na stopień zwartości członów syntaktycznych;
· ze wzgl. na szyk morfemów w ramach jednostki wyrazowej;
· ze wzgl. na porządek linearny członów syntaktycznych.
15. Ekspansywne i recesywne typy języków.
16. Sytuacja językowa na świecie.
17. Charakterystyka języka polskiego.
VII. Pismo:
18. Historia pisma.
19. Typologia systemów graficznych:
Pismo fonetyczne:
· sylabiczne;
· alfabetyczne;
Pismo niefonetyczne:
· piktograficzne;
· ideograficzne;
3. Klasyfikacje ze względu na kierunek.
VIII. Historia myśli językoznawczej:
20. Starożytność: Indie, Grecja, Rzym.
21. Średniowiecze:
· nurt wschodni;
· nurt zachodni;
22. Czasy nowożytne:
· epoka Odrodzenia i Humanizm;
· epoka racjonalizmu i empiryzm (gramatyka Port-Royal);
23. Językoznawstwo XIX wieku.
IX. Metodologie i szkoły językoznawcze:
1. Metoda historyczno-porównawcze (młodogramatycy).
2. Strukturalizm jako zasada metodologiczna:
24. język a mowa;
25. systemowe rozumienie języka;
26. koncepcja znaku językowego;
27. język jako forma;
28. zasada dowolności znaku językowego;
29. synchronia i diachronia;
30. relacje syntagmatyczne i relacje paradygmatyczne.
3. Praska szkoła strukturalna; osiągnięcia:
31. fonologia;
32. aktualne rozczłonkowanie zdania;
33. funkcje mowy).
4. Kopenhaska szkoła strukturalna.
5. Osiągnięcia Jerzego Kuryłowicza.
6. Strukturalna interpretacja historii języka Ireny Bajerowej.
7. Deskryptywizm amerykański.
8. Gramatyka generatywna.
9. Semantyka XX w. — szkoły semantyczne: amerykańska, rosyjska, polska.
9. Pragmatyka:
¾ socjolingwistyka,
¾ teoria aktu mowy;
implikatury konwersacyjne.
10. Lingwistyka kulturowa.
1. 7.10.2004
I.1.JĘZYKOZNAWSTWO WŚRÓD IN. NAUK
Rodzaje językoznawstwa:
Jzn. ogólne (nauka o j. w ogóle), jzn. szczegółowe (budowa poszczególnych jj.). Jzn. synchroniczne, jzn. diachroniczne. Jzn. materiałowe (gromadzi dane, fakty), jzn. teoretyczne (uogólnia zebrane dane). Jzn. autonomiczne (nie odwołuje się w swych ustaleniach do innych nauk; koniec 19. w. ¾ początek jzn. jako autonomicznej nauki), jzn. heteronomiczne (uwzględnia osiągnięcia in. nauk). Jzn. opisowe (dokonuje synchronicznego opisu 1 j.), jzn. porównawcze (kontrastuje 1 element 1 j. z tym samym (odpowiadającym mu) elementem innego j.). Jzn. zewnętrzne (bierze pod uwagę konstytuacje), jzn. wewnętrzne (zajmuje się tylko budową j.). Jzn. czyste (bliskie jzn. teoret. i wewn.; nie zakłada prakt. korzyści, one są, jednak nieuchwytne), jzn. stosowane (tu m.in. celem jest uczenie j. obcego, przekład maszynowy).
METODA A METODOLOgia. Metoda ¾ sposób badania, ogólne reguły badania. Metodologia ¾ 1. nauka o metodach, oceniająca ich skuteczną wartość; 2. nauka o sposobach postępowania (naukę można rozumieć w sensie czynności wykonywanych przez uczonych lub wytworów tych czynności). Dzieli się na: u pragmatyczną (dot. czynności naukowców) i v apragmatyczną (dot. wytworów).
KAZIMIERZA AJDUKIEWICZA KLASYFIKACJA NAUK:
u ze względu na uzasadniania, udowadniania twierdzeń:
¾ aprioryczne (wg tych, prawdziwości założeń nie trzeba sprawdzać; to matematyka i logika);
¾ aposterioryczne (źródłem twierdzeń są zdania sprawdzalne doświadczalnie = za pomocą doświadczeń bezpośrednich i pośrednich).
v ze względu na sposób uzasadniania twierdzeń:
¾ dedukcyjne (w oparciu o jedne twierdzenia buduje się następne prawdziwe twierdzenia);
¾ empiryczne (korzysta się ze zdań aposteriorycznych szczególnych w celu tworzenia zdań ogólnych).
w ze względu na przedmiot badań:
¾ formalne (to świat form, a więc matematyka i logika);
¾ realne (badają rzeczywistość realne; tu nauki humanistyczne i przyrodnicze).
Matematyka i logika wg tych rozróżnień są naukami dedukcyjnymi, apriorycznymi i formalnymi. Reszta to nauki aposterioryczne, indukcyjne i realne.
Podział na nauki humanistyczne i przyrodnicze jest też w zasadzie podziałem ze względu na przedmiot badań: nauki humanistyczne zajmują się wytworami ludzkimi.
Jzn. w stosunku do innych nauk jest wobec tego empiryczne, aposterioryczne i realne. Metodologia językoznaw. jest głównie indukcyjna,
3 TYPY NAUK HUMANISTYCZNYCH, 3 typy podejścia do przedmiotu:
¾ typ wyjaśniający,
¾ typ sprawozdawczy,
¾ typ aksjologiczny.
Dziedziny (pola) wiedzy związane z badaniem języka: psychologia rozwojowa, socjologia, logika, filozofia (filozofia j.), semiotyka (semiologia), historia, literatura, kulturoznawstwo i in.
I. 3-4. DEFINICJA JĘZYKA
Język to w najszerszym znaczeniu środek komunikowania się. Jzn. to wobec tego nauka o komunikacji jęz. Można też je rozumieć w sensie węższym jako naukę o systemie znaków dźwiękowych, wtórnie pisanych, służących do porozumiewania się w danej społeczności.
Nadawca
proces mówienia
ODBIORCA
rozumienie
JĘZYK
dyspozycja
TEKST
wytwór procesu mówienia
Graficzne przedstawienie tekstu, komunikatu nadawcy i tego, co zrozumiał odbiorca:
treść odebrana przed odbiorcę
tekst
...
s0lange